Fréttablaðið - 22.05.2004, Blaðsíða 52

samþykkis er synjað, en ella halda
þau gildi sínu“.
Tvær túlkanir eru um þessa
grein stjórnarskrárinnar og
greinir mönnum á um hvort for-
setinn hafi yfirleitt rétt til að
synja lögum samþykkis. Það fer
eftir túlkun forsætisráðherra
hvort hann lætur fara fram þjóð-
aratkvæðagreiðslu um málið þar
sem þjóðin samþykkir eða fellir
lögin. Hins vegar getur forsætis-
ráðherra túlkað 26. grein stjórn-
arskrárinnar á þann hátt að for-
seti hafi ekki málskotsrétt. Þá
gæti ráðherra ákveðið að gera
ekki neitt, það er að láta ekki fara
fram þjóðaratkvæðagreiðslu.
Ef þjóðaratkvæðagreiðsla
fer ekki fram
Tvennt gæti þá komið til.
Meirihluti Alþingis gæti stefnt
forsætisráherra fyrir brot á lög-
um um ráðherraábyrgð. Færi
málið fram fyrir Landsdómi, sem
skipaður væri sérstaklega.
Sérstök lög gilda um það
hvernig skipa eigi Landsdóm.
Fimmtán sitja í Landsdómi, þar af
eru fimm hæstaréttardómarar,
prófessor í stjórnskipunarrétti
við Háskóla Íslands, átta einstak-
lingar kosnir af Alþingi auk dóm-
stjórans í Reykjavík. Aldrei hefur
komið til þess að til Landsdóms
hafi verið kallað.
Meirihluti Alþingis þarf að
samþykkja málaferlin því er ólík-
legt að til þess komi því forsætis-
ráðherra hefur þegar meirihluta
Alþingis á bak við sig.
Sérfræðingar í stjórnskipunar-
rétti telja jafnframt hverfandi lík-
ur á því að Alþingi stefni forsætis-
ráðherra fyrir Landsdóm.
Ef forsætisráðherra túlkar 26.
grein stjórnarskrárinnar þannig
að hann ákveði að láta ekki fara
fram þjóðaratkvæðagreiðslu get-
ur hver sem er höfðað mál fyrir
dómstólum um hvort fjölmiðla-
lögin hafi verið sett á stjórnskipu-
legan hátt.
Lögin giltu áfram, því sam-
kvæmt stjórnarskránni taka þau
gildi um leið og þau hafa verið
samþykkt á Alþingi.
Hins vegar myndu dómstólar
úrskurða um hvort þau hefðu ver-
ið sett á stjórnskipulegan hátt. Ef
dómstólar kæmust að þeirri nið-
urstöðu að svo hafi ekki verið,
gilda lögin áfram en þeim væri
ekki beitt.
Hver sem er gæti stefnt ríkinu
Einnig gæti hvaða hags-
munaaðili sem er stefnt ís-
lenska ríkinu fyrir þrenns kon-
ar brot og fara málin ólíkar
leiðir í dómkerfinu eftir því
hvers konar mál yrði höfðað.
Í fyrsta lagi væri hægt að
höfða mál vegna meints brots á
stjórnarskránni með lagasetn-
ingunni. Málið yrði rekið í hér-
aðsdómi.
Ef ráðherra yrði sýknaður
giltu lögin áfram, en lögin taka
gildi um leið og þau eru lögð
fyrir forseta, hvort sem hann
veitir þeim samþykki sitt eður
ei. Þá má áfrýja málinu til
Hæstaréttar, sem kveður upp
endanlegan úrskurð.
Í öðru lagi er hugsanlegt að
stefna íslenska ríkinu fyrir
mannréttindabrot. Hugsanlegt
væri að mannréttindabrot fælust
í broti á eignarréttarákvæðinu og
tjáningarfrelsinu.
Málið yrði tekið fyrir í héraðs-
dómi og hægt væri að áfrýja því
til Hæstaréttar og því næst til
mannréttindadómstólsins. Þar
yrði málið tekið fyrir af mann-
réttindanefnd sem lýsti kæruna
annaðhvort tæka eða ótæka. Ef
kæran er lýst tæk fer málið fyrir
mannréttindadómstólinn. Komist
mannréttindadómstóllinn að
þeirri niðurstöðu að brotið hafi
verið gegn mannréttindum með
lagasetningunni hefur íslenska
ríkið þjóðréttarlega skyldu til að
breyta lögunum í samræmi við
úrskurðinn.
Þriðja leiðin er sú að hver sem
er gæti fært fram kvörtun við
Eftirlitsstofnun EFTA, ESA, þar
sem því væri haldið fram að lög-
in stangist á við EES-samninginn.
ESA fer yfir málið og ef stofnun-
in telur ástæða til, beinir tilmæl-
um til íslenska ríkisins um breyt-
ingu á lögunum í samræmi við
EES-reglur, eða sendir málið
áfram til EFTA-dómstólsins sem
úrskurða myndi um málið.
Enn fremur væri hægt að stef-
na íslenska ríkinu fyrir héraðs-
dóm vegna meints brots á EES-
samningi. Héraðsdómur myndi
leita álits ESA varðandi EES-
samninginn, úrskurðurinn yrði
endanlegur og væri ekki hægt að
áfrýja honum.
Ekki ljóst um útkomu
Eins og sjá má að ofansögðu er
ljóst að ekki er útséð með lyktir
fjölmiðlafrumvarpsins. Þó svo
lögin verði samþykkt á Alþingi í
dag hefur hver sá sem telur á sér
brotið fjölda leiða til að fara með
málið fyrir dómstóla.
Hugsanlega gætu þrír dóm-
stólar, íslenskir, EFTA-dómstólar
og mannréttindadómstóllinn, og
enn fleiri dómstólastig þurft að
skera úr um það hvort brotið hafi
verið gegn hinum ýmsu lögum.
Lögmenn hafa að undanförnu
bent á að hugsanlega brjóti lögin
í bága við íslensku stjórnar-
skrána, EES-samninginn og
mannréttindalög, en einungis
verður úr því skorið fyrir dóm-
stólum.
Einnig hefur verið ágreining-
ur um túlkun á 26. grein stjórnar-
skrárinnar. Aldrei hefur reynt á
þessa grein og er ekki ljóst hvort
það mun gerast nú, fyrr en lögin
hafa verið samþykkt á Alþingi og
komið er að forseta að veita lög-
unum samþykki - eða synja þeim
samþykki. ■
LAUGARDAGUR 22. maí 2004 39
Tvær túlkanir eru
um 26. grein stjórn-
arskrárinnar og greinir
mönnum á um hvort for-
setinn hafi yfirleitt rétt til
að synja lögum samþykkis.
Aldrei hefur reynt á mál-
skotsrétt forseta.“
,,
Hver sem er gæti
stefnt ríkinu fyrir
þrenns konar brot og fara
málin ólíkar leiðir í dóm-
kerfinu.“
,,
RÍKISRÁÐ, RÁÐHERRAR RÍKISSTJÓRNAR DAVÍÐS ODDSSONAR AUK FORSETA ÍSLANDS, ÓLAFS RAGNARS GRÍMSSONAR
Ágreiningur er um túlkun 26. greinar stjórnarskrárinnar. Aldrei hefur reynt á hana og er ekki ljóst hvort það gerist nú. Fyrst þarf meirihluti
þingmanna að samþykkja lögin á Alþingi. Þá kemur að forseta að veita lögunum samþykki – eða synja þeim samþykki.