Fréttablaðið - 27.05.2004, Blaðsíða 22

Að því hlýtur að koma fyrr en síð-
ar, að stjórnmálaflokkarnir opni
bækur sínar, svo að fólkið í land-
inu fái loksins að vita, hvernig
þeir hafa fjármagnað starfsemi
sína. Sú rödd hefur heyrzt, að
flokkunum nægi að opna bækur
sínar frá þeim degi, þegar ný
skipan gengur í garð. Það dugir
þó ekki að minni hyggju. Hér eru
rökin.
Stjórnmálaflokkarnir telja sig
bersýnilega hafa ærna ástæðu til
að streitast gegn kröfum þeirra,
sem hafa lýst eftir gagnsæjum
fjárreiðum flokkanna. Annars
hefðu flokkarnir orðið við þessum
kröfum fyrir löngu. Þeir hafa þó
heldur kosið að þráskallast við.
Mótþróinn er sýnu mestur í
stjórnarflokkunum tveim. Þeir
hegða sér eins og þeir hafi eitt-
hvað að fela: þeir hafa a.m.k. vak-
ið „grunsemdir um að það blasi
við“, svo að vitnað sé til orða for-
sætisráðherra um annað mál.
Þingmenn stjórnarandstöðunnar
hafa flutt frumvörp til laga um
opnari fjárreiður flokkanna á
hverju þingi mörg undangengin
ár, en stjórnarflokkarnir hafa
fellt þau öll.
Þetta mál er umhugsunarvert í
ljósi þess ofurvalds, sem núver-
andi stjórnarflokkar hafa haft í
stjórnmálum landsins allan lýð-
veldistímann. Þeir hafa aldrei
þurft að vera utan ríkisstjórnar
báðir í einu nema nokkra mánuði í
senn, tvisvar – og þá vegna tíma-
bundins ósamkomulags innbyrð-
is. Yfirburðastaða þessara
tveggja flokka hefur jafnan verið
umfram kjörfylgi þeirra, enda
helgast hún að nokkru leyti af
ójöfnum atkvæðisrétti eftir bú-
setu. Samanlagt kjörfylgi stjórn-
arflokkanna nam hér áður fyrr
nálægt tveim þriðju hlutum
greiddra atkvæða í alþingiskosn-
ingum, en það hefur smám saman
farið minnkandi og er nú komið
niður í rétt röskan helming og
virðist stefna neðar. Þessir flokk-
ar hafa samt ævinlega hegðað sér
eins og þeir styddust við yfir-
gnæfandi hluta kjósenda. Hvaðan
kom þeim þessi styrkur?
Svarið er, nema hvað: pening-
ar. Stjórnarflokkarnir hafa alla
tíð haft fullar hendur fjár. Þeir
hafa mjólkað almenning og at-
vinnulífið á alla enda og kanta frá
allra fyrstu tíð. Ríkið átti og rak
bankana áratugum saman, og rík-
isbankareksturinn jafngilti í
reyndinni leyfi til að prenta pen-
inga, af því að verðbólga umfram
vexti rýrði skuldir fólks og fyrir-
tækja við bankana. Flokkarnir
létu bankastjóra sína veita lán og
afskrifa skuldir á pólitískum for-
sendum í stórum stíl. Stóru flokk-
arnir gættu þess að leyfa litlu
flokkunum að dansa með. Þess
vegna m.a. tókst það ekki fyrr en
seint og um síðir að koma Lands-
bankanum og Búnaðarbankanum
úr ríkiseigu í einkaeign, eða þann-
ig, en framkvæmdin tókst þó ekki
betur en svo, að Steingrímur Ari
Arason hagfræðingur sagði sig úr
einkavæðingarnefnd og sagðist
aldrei fyrr hafa kynnzt öðrum
eins vinnubrögðum. Hann á vænt-
anlega eftir að gera nánari grein
fyrir málinu síðar.
Bankar og sjóðir voru ekki
eina mjólkurkýr flokkanna á öld-
inni sem leið. Ýmis fyrirtæki voru
eiginleg flokksfyrirtæki – Sam-
bandið, Eimskip o.s.frv. – og
veittu fé úr sjóðum sínum til
flokkanna og þágu margvíslega
sérmeðferð á móti. Allir vita
þetta, þótt fáir innvígðir vilji við
það kannast, a.m.k.ekki opinber-
lega. Stjórnendur fyrirtækja voru
margir hverjir flokksmenn: það
var tómt mál að tala um árangur í
viðskiptum án flokkstengsla, því
að fyrirtækin höfðu svo margt að
sækja til almannavaldsins og öf-
ugt. Þetta var eitt helzta kenni-
mark þess hálfgerða miðstjórnar-
fyrirkomulags, sem ríkti hér nær
alla síðustu öld. Fyrirtæki voru
kölluð ýmist sjálfstæðisfyrirtæki
eða framsóknarfyrirtæki eins og
ekkert væri sjálfsagðara. Einn og
einn maður brauzt út úr þessari
þrúgandi þvögu eins og t.d. Pálmi
Jónsson í Hagkaupum og átti
mjög undir högg að sækja.
Þessum þætti þjóðarsögunnar
þarf að halda til haga. Hálfsögð
saga þjóðar byrgir henni sýn á
samtímann. Þess vegna er nauð-
synlegt að opna bækur stjórn-
málaflokkanna aftur í tímann,
helzt eins langt aftur og kostur er.
Þá kemur e.t.v. í ljós, hvaðan
flokkarnir fengu fé, nema bók-
haldsgögnum hafi verið eytt í
millitíðinni eða bókhaldið verið í
ólestri. Og þá verður e.t.v. hægt
að sannreyna þrálátar „grun-
semdir um að það blasi við“, að
flokkarnir hafi gengið erinda
þeirra fyrirtækja, sem létu fé af
hendi rakna. Það virðist þó ekki
líklegt, að leynigögnin gæfu
fullnaðarmynd af fjárreiðum
flokkanna, en glöggir blaðamenn
og sagnfræðingar gætu e.t.v.
gizkað í eyðurnar. Tilgangurinn
er ekki að koma höggi á þá flokka
og menn, sem kjósa helzt að halda
fjárreiðum flokkanna leyndum í
lengstu lög með þeim rökum, að
kosningarréttur sé leynilegur,
hvort sem menn neyta hans í kjör-
klefanum eða með því að taka upp
tékkheftið. Nei, hér er ekki verið
að biðja um annað en það, að þjóð-
arsagan sé rétt skráð. Hver getur
lagzt gegn því? ■
Móðgaður ráðherra
Ekki eru allir á einu máli um
hvort Halldór Ásgrímsson var
hneykslaður, móðgaður eða að
leika þegar hann furðaðist á orð-
bragði andstæðinga sinna í eld-
húsdagsumræðunum á þingi um
daginn. Halldór sagð-
ist, með sérstökum
fyrirlitningarsvip,
aldrei hafa heyrt
annað eins orðbragð.
Vel má vera að ræðu-
menn hafi verið stór-
yrtir, en að
það hafi ver-
ið með þeim
eindæmum
sem utanríkisráðherra sagði er
ekki víst. Sumir telja hann hafa
verið að sækjast eftir vorkunn,
að hann vilji fá þann skilning að
það sé ekki sómakærra manna að
sitja undir ádrepu sem þeirri
sem yfir hann helltist.
Kuldinn eykst
Þegar þetta er skrifað hafa fjöl-
miðlalög Davíðs Oddssonar legið
sólarhring óhreyfð í forsætis-
ráðuneytinu. Fjöldinn bíður
spenntur eftir hvað forsetinn,
Ólafur Ragnar Grímsson, gerir
þegar hann fær skjalið. Skrifar
hann undir, skrifar hann ekki
undir? Þetta er það sem
fólk talar um. Davíð
hefur hins vegar legið á
skjalinu og ekki komið
því til forseta. Frá því
að Davíð fékk skjal-
ið tilbúið til eigin
undirskriftar og
forseta hefur hann
aukið á spennuna
með því að gera
ekkert með það í
sólarhring. Hvað
sem verður er ljóst
að það alkul sem hefur verið
milli Davíðs og Ólafs Ragnars
verður meira og meira og ekkert
bendir til breytinga.
M eðal flokksmanna Sjálfstæðisflokks hafa þeir semhafa tengst sjávarútvegi löngum haft mikil áhrif.Áhrifin hafa náð inn á Alþingi. Sjávarútvegurinn sker
sig úr öðrum atvinnugreinum hvað þetta varðar og Sjálfstæðis-
flokkurinn hvað flokkana varðar. Þeir sem hafa tengst landbún-
aði hafa náð lengra innan Framsóknarflokksins en þeir sem
tengjast öðrum atvinnugreinum.
Baldur Þórhallsson stjórnmálafræðingur spyr, af tilefni út-
komu bókarinnar Iceland and European Intergration: On the
Edge, sem hann ritstýrði, hvort tengsl stjórnmálamanna við at-
vinnugreinar móti afstöðu þeirra til Evrópusambandsins. „Sú
skoðun hefur m.a. verið uppi að áhrif leiðandi atvinnugreina
móti afstöðu ríkja til ESB á Norðurlöndum, t.d. að olía í Noregi
hafi leitt til þess að Norðmenn hafa ekki sótt um aðild, en land-
búnaður og iðnaður í Danmörku, Svíþjóð og Finnlandi hafi feng-
ið þau ríki til að ganga í sambandið. Ég kanna hvort sjávarút-
vegur hafi sambærileg áhrif á afstöðu íslenskra ráðamanna.“ Í
því samhengi voru bein tengsl íslenskra þingmanna við sjávar-
útveg könnuð og er niðurstaðan sú að þau eru meiri en tengsl
þeirra við landbúnað og iðnað. „Þessir þingmenn hafa t.d. til-
hneigingu til þess að leita eftir setu í sjávarútvegsnefnd Alþing-
is,“ segir Baldur, en „meiri tengsl við sjávarútveg en aðra at-
vinnuvegi geta hugsanlega haft ráðandi áhrif á afstöðu þing-
manna í Evrópumálum,“ sagði Baldur meðal annars í viðtali í
Fréttablaðinu í gær.
Oft hefur verið sagt að staða sjávarútvegsins sé sterk hér á
landi og sterkari í stjórnsýslunni en staða annarra atvinnu-
greina, sérstaklega iðnaðar. Gengi krónunnar réðst lengi vel af
því hvað hentaði sjávarútveginum best. Helstu hagsmuna-
gæslumenn sjávarútvegsins hafa náð miklu fram, stjórn fisk-
veiða hefur oftast og nánast án undantekninga verið þeim að
skapi og stjórnvöld hafa lítið sem ekkert tillit tekið til annarra
sjónarmiða. Eðlilega er spurt hvort það mótist af þeirri sterku
stöðu þingmanna sem tengjast atvinnugreininni. Það er nefni-
lega þannig að þeir stjórnmálamenn sem hafa tengst sjávarút-
vegi og náð hafa kjöri til Alþingis hafa sóst mjög eftir og feng-
ið sæti í sjávarútvegsnefndum þingsins og þannig tryggt sér
enn frekari áhrif á lagasetningu um sjávarútveginn.
Sjómenn hafa svo sem bent á og kvartað undan tengslum út-
gerðar við stjórnvöld. Í bráðum tíu ár hafa ekki verið gerðir
frjálsir kjarasamningar milli flestra sjómanna og útvegs-
manna. Ríkisvaldið hefur sett lög sem hafa með einum eða öðr-
um hætti ákvarðað kjör sjómanna. Samantekt Baldurs Þórhalls-
sonar og félaga rennir stoðum undir kenningar sjómanna um
sterka stöðu útgerðarinnar innan þingsins.
Davíð Oddsson hóf umræður um vanhæfi þegar hann efaðist
um hæfi forseta Íslands. Umræðunni um vanhæfi má ekki ljúka
þar. Það verður að leita víðar og meðal annars meðal þing-
manna. Er það heppilegt að þingmenn sem hafa beinan eða aug-
ljósan hag af setningu laga komi beint að gerð þeirra og aldrei
sé efast um hæfi þeirra? Ræður sterk staða sjávarútvegsins
innan Sjálfstæðisflokksins afstöðu flokksins til Evrópusam-
bandsins eða hrein og klár pólitík? Spurningin er til en ekki
svarið. ■
27. maí 2004 FIMMTUDAGUR
MÁL MANNA
SIGUJÓN M. EGILSSON
Áhugamenn og þeir sem hafa hagsmuna að gæta innan
sjávarútvegsins hafa haft mikil áhrif innan Alþingis.
Hagsmunagæsla
eða stjórnmál
Opnum bækurnar aftur í tímann
ORÐRÉTT
Flokkurinn okkar
„Frelsið er hans keppikefli og
það er frelsi allra, ekki frelsi fyr-
ir fáa, stóra og sterka sem nota
afl sitt og auð til að troða mis-
kunnarlaust á öðrum. Það er
ekki okkar frelsi.“
Davíð Oddsson forsætisráðherra.
Fréttablaðið 26. maí
Frjálst útvarp
Hann [Sjálfstæðisflokkurinn]
barðist fyrir því með oddi og egg,
að á öllum sviðum þjóðlífsins
yrði frelsi einstaklingsins aukið
vegna þess að hann trúði því og
trúir enn að þá myndi fólkinu
farnast best þegar svigrúm,
kraftur og þor einstaklinganna
fengið að njóta sín. Og það hefur
reynst svo. Það var þess vegna
sem sjálfstæðismenn börðust
fyrir frjálsu útvarpi og sjón-
varpi.“
Davíð Oddsson forsætisráðherra.
Í ávarpi á 75 ára afmæli Sjálfstæðisflokksins.
Trúin flytur fjöll
„Ég trúi á upprisuna. Að lagaá-
kvæði geti risið upp frá dauðum.
Ég trúi líka að ringlaðir þing-
menn og meirihlutinn á Alþingi
geti náð áttum.“
Séra Örn Bárður Jónsson.
DV 26. maí
Pressað á forsetann
„Ef hann nýtir ekki öryggis-
ventilinn umrædda núna, þá á
bara að leggja þetta embætti
niður.“
Hans Kristján Árnason.
DV 26. maí
Til orrustu nú
„Við munum berjast gegn þessu
með kjafti og klóm í þinginu oog
það verða engir fangar teknir í
þeirri baráttu.“
Magnús Þór Hafsteinsson, þingmaður
Frjálslyndra.
Fréttablaðið 26. maí
FRÁ DEGI TIL DAGS
Í DAG
Fjármál flokkanna
ÞORVALDUR
GYLFASON
Stjórnarflokkarnir
hafa alla tíð haft
fullar hendur fjár. Þeir hafa
mjólkað almenning og at-
vinnulífið á alla enda og
kanta frá allra fyrstu tíð.
,,
degitildags@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 515 75 00 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 515 75 06
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871