Fréttablaðið - 21.06.2004, Blaðsíða 16

Ólafur Ragnar og auðu seðlarnir
Á laugardaginn verða haldnar forseta-
kosningar. Lítil stemning virðist vera hjá
þjóðinni vegna þeirra enda flestir sam-
mála um að úrslitin séu löngu ráðin.
Þeir einu sem þorðu að bjóða sig
gegn sitjandi forseta hafa
lítið sem ekkert fylgi á bak
við sig. Stjórnmálafræð-
ingar segja að eina
spennan snúist um auðu
seðlana. Óljóst er hins
vegar hversu marga auða
seðla þarf til
að hægt
verði lesa
einhverja
a f g e r -
andi af-
stöðu út úr því. Andstæðingar Ólafs
Ragnars Grímssonar eru samt örugg-
lega búnir að túlka niðurstöðuna. Fjöldi
auðra seðla mun því ekki skipta máli í
sjálfu sér. „Það er alveg ljóst að ákvörð-
un Ólafs Ragnars að synja fjölmiðlalög-
unum staðfestingar hafði mikil áhrif á
niðurstöðuna - Ólafur Ragnar er orðinn
mjög umdeildur forseti.“ Þessa setningu
eigum við örugglega eftir að fá að heyra
næstu helgi.
Varla ópólitískur
Það kom mörgum á óvart þegar Baldur
Ágústsson, stofnandi öryggisfyrirtækis-
ins Vara, braust fram á sjónarsviðið og
tilkynnti að hann ætlaði í framboð.
Baldur hefur sagt að forsetinn eigi að
vera ópólitískur og ekki að blanda sér í
dægurþras. Hann hefur líkt málskots-
réttinum við björgunarbát sem aðeins
eigi að nota í neyðartilfellum. Ýmsum
þótti það því orka tvímælis þegar hann
lýsti því yfir um helgina að yrði hann
kosinn forseti myndi hann skrifa undir
fjölmiðlalögin sem Ólafur
Ragnar synjað stað-
festingar. Með
þeirri ákvörðun
væri Baldur
búinn að stin-
ga sér á
bólakaf í djúpa
enda hinnar
pólítísku laugar
og enginn björg-
unarbátur í sjón-
máli.
Einhver bjálfalegasta skoðun
sem hægt er að hafa er rasismi,
enda vandfundnir þeir sem
kannast við að vera haldnir slík-
um hugmyndum, á meðan menn
eru þeim mun duglegri við að
sjá þær hjá öðrum. Raunar virð-
ist það algeng aðferð við að upp-
lifa eigið fordómaleysi í garð
fólks sem er brúnna á hörund en
maður sjálfur að spretta fingri
að einhverjum þriðja aðila og
saka hann um fordóma.
Nýleg umræða út af forsíðu
blaðsins Grapevine ber ýmis
merki þess að aðstandendur
blaðsins hafi viljað afhjúpa kyn-
þáttafordóma aðstandenda Þjóð-
dansafélagsins og þar með sýna
fram á eigin frómleika í þessum
efnum – og náttúrlega vekja at-
hygli á blaðinu sínu. Ekki skal
dregið í efa að aðstandendur
blaðsins séu bæði víðsýnir og
frjálslyndir og myndin af kon-
unni í skautbúningnum er svo
fín að konan í búningaleigunni
hjá Þjóðdansafélaginu nagar sig
væntanlega í handarbökin fyrir
efasemdir sínar. Ég held hins
vegar að upphlaup og læti af
þessu tagi séu ekki góð aðferð
við að vinna gegn hugsanlegum
fordómum, og óneitanlega sækir
að manni örlítill grunsemdar-
vottur um að drengjunum hjá
Grapevine hafi sjálfum fundist
kona með brúna húð í fjallkonu-
búningi geysilega ögrandi og
sláandi. En þetta er óþarflega
neikvæð og leiðinleg markaðs-
setning á mynd og blaði.
Sjálfur man ég raunar eftir
því að á 17. júní hátíðarhöldun-
um í Hafnarfirði í fyrra eða
hitteðfyrra kom fram ákaflega
glæsileg fjallkona fædd í Sri
Lanka og ekki minnist ég þess að
heyrst hafi hneykslunarraddir
þá, enda var einfaldlega ekkert
boðið upp á slíka umræðu – held-
ur voru allir sem til máls tóku á
einu máli um að þetta hefði ver-
ið vel til fundið og að þarna hefði
komið fram verðugur fulltrúi
hins unga Íslands. Með öðrum
orðum: þetta var jákvæð um-
ræða, án upphlaupa, laus við það
að einhver væri að hreykja sér á
kostnað annarra.
Raunar einkennist íslensk um-
ræða um þessi mál af slíkri þörf;
fólk hefur þá gjarnan mörg orð
um það hversu útbreiddur ras-
ismi sé meðal íslendinga og hver-
su hörmuleg sú skoðun sé nú um
leið og sá sem talar fullvissar við-
mælanda um að sér finnist þvert
á móti „svertingjar“ eða „Asíubú-
ar“ alveg ágætt „fólk“. Þegar bet-
ur er að gáð stýra sams konar
staðalhugmyndir þessum já-
kvæða huga og hinum sem nei-
kvæður er: hvort tveggja sjónar-
miðið er rasismi í þeim skilningi
að gert er ráð fyrir að útlitsein-
kenni (brún húð, há kinnbein eða
skásett augu) segi til um lundar-
far viðkomandi, siðferðisstig,
hreinlæti og dugnað, svo að talið
sé upp það sem algengt er að
heyra í staðalhugmyndum. Með
öðrum orðum: einstaklingsein-
kenni eru látin gilda um heilu
heimsálfurnar og einfaldir dómar
kveðnir upp um meirihluta mann-
kynsins. Sú hugmynd heyrist til
dæmis oft að konur frá Asíu hafi
til dæmis sérstaka unun af þrif-
um; þeim sé það jafnvel á ein-
hvern máta í blóð borið að vera sí-
fellt með tuskuna á lofti: „þetta er
svo þrifið fólk“, heyrist gjarnan í
þessu sambandi og þá þarf sér-
hver einstaklingur með asísk út-
litseinkenni að rísa fyrir fram
undir þessu gífurlega þrifnaðar-
orði sem af honum fer áður en
hann hefur kynnt sig.
Þetta er það sem átt er við
með orðinu for-dómar. Svona er
kynþáttahyggjan, rasisminn.
Einstaklingi er ekki mætt sem
sjálfum sér og leyft að kynna sig
sjálfur, sín einkenni, sín áhuga-
mál, drauma og þrár.
Það er dónaskapur við fólk að
gera of mikið veður út af hörund-
slit þess og öðrum útlitseinkenn-
um. Stundum hvarflar reyndar að
manni að auðveldara sé að eiga
við hina neikvæðu fordóma en já-
kvæða fólkið sem keppist við að
segja okkur frá því hversu út-
breiddur rasismi sé á Íslandi:
þegar manneskja sem haldin er
staðalhugmyndum um útlitsein-
kenni kemst í kynni við einstak-
ling með þau hin sömu útlits-
einkenni gerist óhjákvæmilega
að staðalhugmyndirnar – for-
dómarnir – hrynja. Sá sem nei-
kvæður var kemst þá að því að
þetta var allt tómt bull og áttar
sig jafnvel á því að sérhver ein-
staklingur hefur rétt á því að
vera umfram allt hann sjálfur –
en hinn sem uppfullur var af alls
kyns jákvæðum fordómum kemst
að raun um að „þetta fólk“ sé
kannski ekki svona þrifið eins og
haldið var eða andlegt eða skír-
líft, eða hvaða dyggð það var nú
sem viðkomandi taldi einkenna
þann „kynþátt“ sem í hlut á.
Við mótumst af erfðum, upp-
eldi, upplagi og umhverfi. Hluti
af því umhverfi sem okkur ber
að veita uppvaxandi börnum er
að opinber umræða vitni um að
það fari saman að vera Íslend-
ingur og brúnn á hörund. Við
eigum að slappa af og muna að
fordómar rista alltaf grunnt, eru
alltaf fyrsta hugsunin sem víkur
fljótlega. Upphlaup og ögranir í
því skyni að kalla á öfgar hjálpa
engum þótt þeir sem fyrir því
standa kunni að virðast um hríð
vera manngæskan og hleypi-
dómaleysið holdi klæddir. ■
Þrátt fyrir sviplitla baráttu fyrir komandi forsetakosningar erhún að verða söguleg. Ég held það hafi ekki gerst síðan 1952 aðforysta stjórnmálaflokks hafi beitt sér í forsetakosningum eins
og nokkrir helstu forystumanna Sjálfstæðisflokksins hafa gert nú.
Og enn síður að nokkur fjölmiðill hafi tekið jafn einarða afstöðu til
frambjóðanda og Morgunblaðið hefur gert að undanförnu. Morgun-
blaðið virðist ekki styðja neinn frambjóðenda en leggur sig fram um
að lýsa andstöðu við Ólaf Ragnar Grímsson, sitjandi forseta. Morg-
unblaðið hefur skrifað þó nokkra leiðara gegn Ólafi Ragnari síðan 2.
júní þegar hann tilkynnti að hann treysti sér ekki til að staðfesta fjöl-
miðlalögin. Í sunnudagsblaðinu helgaði Morgunblaðið andúð sinni á
Ólafi Ragnari bæði Reykjavíkurbréf og leiðara. Þótt skrif blaðsins
séu að sjálfsögðu kurteislegar orðuð en þeirra sem ráðist hafa gegn
Ólafi Ragnari af mestum dólgskap að undanförnu fer ekki á milli
mála að Morgunblaðið og helstu forystumenn Sjálfstæðisflokksins
telja Ólaf Ragnar óhæfan forseta. Rökin eru þau að hann hafi teygt
á valdsviði embættisins og misbeitt því þegar hann staðfesti ekki
fjölmiðlalögin, móðgað Alþingi, ráðist gegn þingræðinu og framkall-
að eina allsherjar óleysanlega stjórnskipunarkreppu.
Ég er hins vegar ansi hræddur um að fáir verði varir við þennan
hildarleik aðrir en forystumenn Sjálfstæðisflokksins og talsmenn
þeirra. Þeir virðast kjósa að túlka ákvörðun Ólafs Ragnars sem árás
á sig og öll sín verk og kreppan er því mest í þeirra eigin sál. Áður
en Ólafur Ragnar kynnti ákvörðun sína lýstu sömu menn því yfir að
ef hann staðfesti ekki lögin myndi skapast hér eins konar stríðs-
ástand. Hvar er það stríð í dag – annars staðar en í leiðurum Morg-
unblaðsins og einstaka skoðanagrein í því blaði? Skoðanakannanir
hafa sýnt að meirihluti landsmanna fagnar því að fá að kjósa um -
lögin og ætlast til að stjórnvöld sætti sig við niðurstöður þeirra kosn-
inga. Ef ráðamenn eiga erfitt með að kyngja því mega þeir ekki telja
þau innri átök sín vera eitthvert stríðsástand í samfélaginu.
Nema ætlun þeirra sé að efna til enn frekari ófriðar í samfélag-
inu. Það gekk fram af öllum þorra almennings með hvaða hætti fjöl-
miðlalögin voru sett. Þingnefndum voru skammtaðir fáeinir sólar-
hringar til að sætta sig við frumvarp forsætisráðherra og augljóst að
beiðni nefndanna um álit fræðimanna og hagsmunaaðila var aðeins
leikþáttur. Ef forsetinn er sakaður um að móðga Alþingi í dag, hvað
má þá segja um meðferð ríkisstjórnarinnar á þessari stofnun sem
misindismennirnir kalla nú elstu og helgustu stofnun landsins? For-
ysta Sjálfstæðisflokksins og leiðarahöfundur málgagns hennar
verða að sætta sig við að mikill meirihluti þjóðarinnar var sammála
Ólafi Ragnari að grípa inn í þessa atburðarás og telur að synjunar-
vald forseta hafi verið sett í stjórnarskrá einmitt til að fyrirbyggja
að valdi stjórnmálaflokka – sem vel að merkja er ekki gert ráð fyrir
í stjórnarskrá – sé misbeitt. Vald Alþingis þarf að vera meira en vald
ríkisstjórna og ríkisstjórna meira en forystumanna stjórnmála-
flokka ef stjórnarhættir hér eiga að vera lýðræðislegir. Þegar þessu
er snúið á haus getum við þakkað framsýni stjórnarskrárhöfunda að
forseti Íslands hafi vald til að vísa málum til þjóðarinnar. Og að í
embættinu sé maður sem hafi kjark til að beita þessu valdi. ■
21. júní 2004 MÁNUDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Það er vandfundið stríðsástandið sem forysta Sjálf-
stæðisflokksins og leiðarahöfundur Morgunblaðsins
boðuðu ef forseti Íslands synjaði lögum staðfestingar.
Kjarkur nauðsyn
á Bessastöðum
ORÐRÉTT
Ansi hæpið eða...
„Mér hefur alltaf fundist nokkuð
sjarmerandi hvernig Styrmir
[Gunnarsson, ritstjóri Morgun-
blaðsins] lítur á sig sem yfirdóm-
ara yfir forsetaembættinu. Hann
hefur ekki bara gert það í minni
tíð heldur einnig áður og var nú í
vikunni að ítreka að Morgunblaðið
hefði haft rétt fyrir sér árið 1978
þegar það gagnrýndi Kristján Eld-
járn harkalega. Kannski skrifar
Styrmir leiðara árið 2020 til að
réttlæta gagnrýni sína á mig.“
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands.
Fréttablaðið 19. júní.
Erfitt verk
„Það er verið að tryggja að börn-
um finnist skólakerfið ekki eins
ógnvænlegt.“
Bergur Felixson, framkvæmda-
stjóri Leikskóla Reykjavíkur, um
ákvörðun borgaryfirvalda að bjóða
upp á gjaldfrjálst nám að hluta
fyrir fimm ára börn.
Fréttablaðið 19. júní
Maður efast nú stundum
„Þingmenn hafa hlotið þau for-
réttindi að fá að starfa um
stundarsakir í umboði og þjón-
ustu þjóðar sinnar á virðuleg-
asta vettvangi hennar. Þeir eru
auðvitað þakklátir fyrir það
tækifæri.“
Davíð Oddsson forsætisráðherra.
Í ræðu þann 17. júní.
Þetta er nú smá áfall
fyrir sjálfsmyndina
„... víkingar voru aldrei nema ör-
lítið brot af íbúum Norður-
landa.“
Árni Björnsson þjóðháttafræðingur.
Morgunblaðið 19. júní.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Í DAG
KYNÞÁTTAHYGGJA
GUÐMUNDUR
ANDRI
THORSSON
Óneitanlega sækir
að manni örlítill grun-
semdarvottur um að drengj-
unum hjá Grapevine hafi
sjálfum fundist kona með
brúna húð í fjallkonubúningi
geysilega ögrandi og sláandi.
,,
Barmmerki við öll tækifæri
Fyrir fundi, ráðstefnur og ættarmót
Vinnustofa SÍBS • Hátúni 10c • Sími: 562 8500 • Fax: 552 8819 • Heimasíða www.mulalundur.is
Barmmerkin fást í mörgum litum sem bjóða upp á
flokkun ættartengsla þegar ættarmót er haldið.
Snúrur í
hangandi merki
Vörunr. 1033
Vörunr. 1020 K
Vörunr. 1025 K
Vörunr. 1018 K
Hægt er að velja á milli
þess að hafa snúru,
hangandi klemmu eða
klemmu og nælu
á baki bammerkis.
Prentum á barmmerkin ef okkur eru send nöfnin í Excel skjali.
Pappírinn kemur rifgataður í A4 örkum, fyrir þá sem vilja prenta sjálfir.
Stærðir á barmmerkjum.
Vörunúmer hæð* breydd
1018 K 3,5 7,5 cm
1020 K 4,5 7,5 cm
1025 K 6 9,5 cm
1033 6,5 9,5 cm
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 515 75 06
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Kynþáttahyggja
degitildags@frettabladid.is