Fréttablaðið - 25.06.2004, Blaðsíða 22
25. júní 2004 FÖSTUDAGUR22
Þjóðin hefur fengið valdið. Það er
í fullu samræmi við stjórnarskrá
lýðveldisins sem lögtekin var á
berginu helga 17. júní 1944 í
byrjun lýðveldis. Þá virðast
menn hafa sameinast um þá
grunnhugsun að þjóðin ætti að
ráða, að löggjafarvaldið þarfnað-
ist aðhalds og væri ekki einráð
samkoma, þess vegna er 2. grein
stjórnarskrárinnar: Löggjafar-
vald er í höndum Alþingis – og
forseta Íslands.
Í umræðunni á Alþingi – frá
1944 – sem birt er í Alþingistíð-
indum kemur glöggt fram að
ákvæðið um synjunarvald var
sett í stjórnarskrá meðvitað og til
að hnykkja á 2. greininni. Með
því ákvæði er hafnað að löggjaf-
arsamkoman sé alvalda – einráð
um löggjafarmálefni.
Samkvæmt stjórnskipunar-
kenningunni um þrískiptingu rík-
isvaldsvaldsins í löggjafar-,
framkvæmdar- og dómsvald
skulu þessir valdaþættir vera í
höndum aðskilinna aðila, sem
takmarki vald hver annars og
komi þannig í veg fyrir gerræðis-
lega beitingu þess. Löggjafar-
samkoman starfar í tímabundnu
umboði þjóðarinnar með ýmsum
skilyrðum sem m.a. er kveðið á
um í stjórnarskrá. Forseti er hér
á landi kosinn af þjóðinni en ekki
alþingi, meðal annars vegna þess
að hann hefur umboð til ákvarð-
ana á borð við þá að skjóta mál-
um frá alþingi til þjóðarinnar.
Ella hefði verið mótsögn í því að
hann hefði vald til að synja lög-
um staðfestingar. Hugsunin er sú
að þjóðin eigi fyrsta og síðasta
orðið. Það á alltaf að vera hægt
að skjóta málum til þjóðarinnar.
Allt vald á að vera komið frá
þjóðinni.
Ríkisstjórnin fer með fram-
kvæmdavaldið. Hún starfar í um-
boði löggjafarvaldsins, en hún er
ekki löggjafarvald sjálf. Fræði-
menn hafa lýst þeirri skoðun
undanfarið að framkvæmdavald-
ið hafi seilst æ lengra inn á svið
löggjafarvalds undanfarin ár.
Hér er ekki rúm til að fjalla frek-
ar um þróun valdgreiningar og
valdaskiptingar milli löggjafans
og framkvæmdavaldsins, en ljóst
er samkvæmt stjórnarskrá og
lögum að valdið á að koma frá
þjóðinni, og nú hefur hún fengið
vald til að taka ákvörðun til mik-
ilvægs máls í einfaldri atkvæða-
greiðslu, já eða nei – til sam-
þykktar eða synjunar. Kosninga-
réttur okkar kjósenda er hér í
húfi. Kosningaréttur heyrir til
mannréttinda.
Þær lýðræðisþjóðir sem við
miðum okkur við í Evrópu hafa
iðulega greitt atkvæði í þjóðarat-
kvæðagreiðslu um ýmis mál. Ís-
lendingar einir þessara lýðræðis-
þjóða hafa ekki fengið það vald
sem nágrannaþjóðir okkar hafa
sem sjálfsagt mál. Þær hafa að
því leyti meiri mannréttindi en
við. Nú loksins þegar kemur til-
vik þar sem þjóðin fær valdið, þá
er óþolandi að einhverjar valda-
stofnanir, reyni að krenkja og
skerða þetta vald almennings –
til að taka ákvörðun í þjóðar-
atkvæðagreiðslu.
Á dögunum skipaði ríkis-
stjórnin starfshóp lögmanna til
að fjalla um framkvæmd þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Ef valdsherrar
hefðu viljað að starfshópurinn
endurspeglaði þingið í landinu,
þá hefði nefndin verið skipuð
samkvæmt tilnefningu þing-
flokka, stjórnar og stjórnarand-
stöðu. Það var ekki gert. Ef ríkis-
stjórnin hefði viljað að starfshóp-
urinn endurspeglaði þjóðarvilja,
hefði hún getað farið fram á til-
nefningu almannasamtaka,
verkalýðshreyfingar og slíkra.
Það var ekki gert. Þar með þarf
væntanlegt álit starfshópsins
ekki að endurspegla vilja þings
eða þjóðar, heldur einungis þess
framkvæmdavalds sem hópinn
valdi. Nefndarmenn eiga samt
vonandi þann kost að fylgja anda
stjórnarskrárinnar fyrir lýðveld-
ið Ísland, sem treystir kjósend-
um þótt það brjóti í bága við
skoðanir þeirra sem fara með
framkvæmdavaldið. Þegar mál-
um er skotið til þjóðarinnar ber
refjalaust að halda þjóðarat-
kvæðagreiðslu, þar sem einfald-
ur meirihluti ræður, og atkvæði
kjósenda vega jafnt. Við kjósend-
ur – þjóðin – þurfum að standa
vörð um kosningaréttinn, mann-
réttindi okkar. Þau réttindi má
ekki skerða eða klípa af með ein-
hverjum heimasmíðuðum girð-
ingum eða lagabrellum. Valdið er
þjóðarinnar. ■
Þjóðin hefur valdið
Gjaldþrota samtök
án félagaskrár
Menn hafa spurt mig hversvegna
ekkert heyrist frá Leigjendasam-
tökunum eftir að ég hætti þar for-
mennsku. Fyrir skömmu birtist svo
í Fréttablaðinu viðtal við núverandi
formann. Þar er ekkert fjallað um
ástand húsnæðismála eða kjör.
Samkvæmt viðtalinu er aðalerindið
að Samtökin séu gjaldþrota og þar
finnist engin félagaskrá. Ekki veit
ég hvaða áherslur koma frá for-
manninum og hvað er frá blaða-
manninum ættað, en úr því formað-
urinn hefur ekki gert athugasemd-
ir, hlýt ég að svara, þótt mér sé það
þvert um geð. Formaðurinn hefur
ekki starfað lengi í Samtökunum
sem getur verið kostur, komi menn
með nýjar áherslur og sambönd.
Ekki spáir þó góðu að gefa í skyn að
Samtökin hafi verið í rusli og ekk-
ert hafi verið gert.
Leigjendasamtökin voru stofn-
uð árið 1978 og hafa því starfað í
aldarfjórðung. Þau voru stofnuð
með berum höndunum má segja og
áttu ekkert. Styrkur fékkst hjá fjár-
málaráðherra og skrifstofa var
opnuð í kjallaraherbergi við Bók-
hlöðustíg. Þar voru engin tæki utan
eitt símtól er stöðugt var rauðgló-
andi og biðröð fyrir utan líkt og
stífla hefði losnað. Fyrsti starfs-
maður var Laufey Guðjónsdóttir
sem nú mun vera forstjóri Kvik-
myndasjóðs. Hún var frábær
starfsmaður við frumstæð skilyrði.
Þá voru hér engin húsaleigulög og
því fátt við að styðjast varðandi
rétt leigjenda til heimilis og víða
andstaða við þetta frumkvæði. Lög-
in komu árið eftir. Árið 1983 komu
ungir menn í stjórnina. Þeir kynntu
okkur starfsemi sænsku búsetufé-
laganna og við stofnuðum Búseta til
að reka leiguíbúðir með búsetu-
rétti. Hófst þá hörð barátta fyrir
rétti Búseta til að byggja, því ekki
mátti breyta sveitastefnunni. Inn í
samþykktir Búseta settum við
ákvæði þess efnis að leigjendur Bú-
seta yrðu félagar í Leigjendasam-
tökunum svo til yrði ákveðinn
stokkur manna sem greiddu félags-
gjöld. Er fyrstu leigjendurnir loks
fluttu inn, felldu þeir niður þetta
ákvæði. Árin 1985-88 sá Sigurjón
Þorbergsson um rekstur Samtak-
anna og á þeim tíma féll styrkur
ráðuneytis niður. Varð Sigurjón að
greiða úr eigin vasa útgjöld sam-
takanna.Um haustið 1988 tók ég við
rekstrinum og rak Samtökin heima
hjá mér um veturinn, enda engir
peningar til. Þá varð Jóhanna Sig-
urðardóttir félagsmálaráðherra og
fékkst þá strax dálítill rekstrar-
styrkur. Alla tíð Jóhönnu í embætti
sá hún til þess að Samtökin gætu
starfað. Skrifstofan var opnuð á ný
og í fórum Samtakanna fann ég
gamla félagaskrá með á sjöunda
hundrað nöfnum. Ég keypti gíró-
seðla og reyndi þannig að rukka inn
félagsgjöld eftir skránni. Þeir
komu að stórum hluta aftur með
áletrun einsog viðtakandi finnst
ekki eða er fluttur. Af þessu varð
verulegt tap. Ég strikaði næst út þá
sem voru fluttir og bætti við nýj-
um, en það fór á sömu leið. Stöðug-
ur flutningur leigjenda er stað-
reynd. Eftir þriðju tilraun gafst ég
upp, enda engin efni til að halda
þessu áfram. Innri uppbygging
Samtakanna sat á hakanum vegna
manneklu og fjárskorts. Ég ræddi
við verklýðsforingja og fleiri og
spurði hvort félögin væru tilbúin að
greiða félagsgjöld fyrir félags-
menn sína, en því var hafnað. Sama
er að segja um Borgina og fleiri
sveitarfélög sem leitað var til. Loks
keyptum við peningasíma þar sem
greiða átti kr. 200 fyrir símtalið.
Hringingum stórfækkaði svo þessu
var hætt. Allir vildu nýta þjónust-
una og oft í nauðvörn, en enginn
vildi borga. Félagaskrá átti samt að
vera til, hafi hún ekki glatast í
flutningum, en lítið var á henni að
græða sem fyrr segir. Árlega var
sótt um styrk á fjárlögum ríkisins
og tókst einu sinni en var svo tekið
út næsta ár.
Fyrir 9 árum settu Framsóknar-
menn bóndadurg norðan úr Blöndu-
dal yfir húsnæðismálin. Það sýnir
best áhersluna sem hér ríkir á
dreifbýlisstefnuna, en þarna keyrði
um þverbak. Styrkurinn lækkaður
strax og loks tekinn af. Þó voru um
450 þús. kr. inni á reikningi Samtak-
anna þegar ég hætti. Þarna var ekki
farið illa með fé. Nú mun styrkur-
inn kominn aftur en skrifstofunni
lokað og Samtökin sögð gjaldþrota.
Kannski hafa þau alltaf verið gjald-
þrota því aldrei var hægt að greiða
laun. Frumkvöðlastarf einsog
stofnun Leigjendasamtakanna var
þarfnast ákveðins stuðnings í byrj-
un. Sá stuðningur fékkst ekki frá
þeim sem málið er skyldast. Þótt
meginverk Samtakanna hafi alla tíð
verið að bjarga fólki undan hrammi
þeirrar fasteignastefnu sem hér
ríkir, gefa ráð og leiðbeiningar o.fl.
slíkt, var markmið mitt frá upphafi
að koma hér á evrópskri húsnæðis-
stefnu með öflugum leigumarkaði í
stað skuldasöfnunar og gera
Reykjavík að evrópskri borg. Opin-
ber húsnæðisstefna verður að taka
mið af Reykjavík og öðru helsta
þéttbýli og hafa það markmið að
leysa úr þörfum fólks fyrir hús-
næði. Til þess höfðum við aldrei
pólitískan bakhjarl.
Greinarhöfundur er fyrrver-
andi formaður Leigjendasamtak-
anna.
ÆVINTÝRI GRIMS
ÓSKAR GUÐMUNDSSON
RITHÖFUNDUR Í REYKJAVÍK
UMRÆÐAN
ÞJÓÐARATKVÆÐA-
GREIÐSLAN
Forseti er hér á
landi kosinn af
þjóðinni en ekki alþingi
meðal annars vegna þess
að hann hefur umboð til
ákvarðana á borð við þá að
skjóta málum frá alþingi til
þjóðarinnar. Ella hefði verið
mótsögn í því að hann hefði
vald til að synja lögum stað-
festingar. Hugsunin er sú að
þjóðin eigi fyrsta og síðasta
orðið.
,,
JÓN KJARTANSSON
FRÁ PÁLMHOLTI
UMRÆÐAN
LEIGJENDASAMTÖKIN
Fyrir 9 árum settu
Framsóknarmenn
bóndadurg norðan úr
Blöndudal yfir húsnæðis-
málin. Það sýnir best
áhersluna sem hér ríkir á
dreifbýlisstefnuna, en þarna
keyrði um þverbak. Styrkur-
inn lækkaður strax og loks
tekinn af.
,,
KATRÍN JAKOBSDÓTTIR
VARAFORMAÐUR VINSTRI GRÆNNA
FRIÐBJÖRN ORRI KETILSSON
FRAMKVÆMDASTJÓRI FRJÁLSHYGGJUFÉLAGSINS
SKIPTAR SKOÐANIR Á að lækka skatta?
SVARIÐ VIÐ ÞESSARI SPURNINGU er já og nei.
Skattar eiga að tryggja að hér sé rekin öflug grunn-
þjónusta sem standi öllum til boða, óháð efnahag.
Æskilegt er að skattar séu þrepaskiptir; að skattar
á lágtekjufólki séu lækkaðir, t.d. með lægri skatt-
prósentu eða hærri skattleysismörkum, að milli-
tekjufólk greiði svipaða skatta og nú og svo að á
raunverulegt hátekjufólk sé lagður hátekjuskattur.
HÉR Á LANDI ER REYNDAR ÞREPASKIPT KERFI;
einstaklingar greiða tæplega 40% skatt af atvinnu-
tekjum en hlutafélög 18% og svo er aðeins greidd-
ur 10% skattur af fjármagnstekjum. Þetta kerfi
býður upp á að þeir sem mest hafa á milli hand-
anna (atvinnurekendur og fjármagnseigendur)
greiða hlutfallslega minna en þeir sem minna
hafa. Þessu þarf að breyta.
SKATTARNIR EIGA að standa undir samneyslunni
og á móti eiga ekki að vera nein komugjöld í heil-
brigðiskerfinu og engin skólagjöld í skólakerfinu.
Skattar eru einfaldasta leiðin til að jafna aðstöðu
manna og tryggja öllum góða menntun, góða heil-
brigðisþjónustu, öflugt almannatryggingakerfi
o.s.frv. Ég tel mannvænt að við stöndum öll undir
slíku kerfi fyrir alla og tryggjum þar með jafnréttis-
samfélag þar sem hver einstaklingur fær frelsi til
að njóta sín en er ekki hamlað af bágum efnahag
eða bágri heilsu.
Í HUGA ÞEIRRA SEM VELJA FRELSI umfram þving-
anir, og hvers konar nauðung, er rangt að þvinga
aðra til að gera eitthvað sem þeir ekki sjálfir kjósa.
Óverjandi er að þvinga frjálsa einstaklinga til að
vinna marga mánuði á ári fyrir aðra en þá sjálfa.
Miðað við skatthlutfall einstaklinga hér á landi þarf
hver og einn að vinna frá áramótum fram til 7. júní
fyrir ríkið en það sem eftir er ársins fyrir sjálfan sig.
Rúmir 5 mánuðir fyrir ríkið og 7 fyrir einstaklinginn.
ER ÞETTA RÉTT? Er það verjandi að hóta fólki, sem
aðeins vill njóta betra lífs í dag en í gær, refsingum
á borð við eignaupptöku eða fangelsisvist ef það
vinnur ekki allan þennan tíma fyrir ríkisvaldið?
Hverjir eru vinstrimenn að stíga inn í líf annarra og
krefja þá um eignir og peninga sjálfum sér og öðr-
um til handargagns?
RÉTTARA VÆRI að hver og einn mundi sjálfur
njóta ávaxta eigin erfiðis. Með þeim hætti hafa all-
ir hvata til að gera sitt besta og hámarka með því
hag sinn og allra annarra á sama tíma. Bakarinn
sem vaknar um nætur til að baka brauð græðir á
því en um leið njóta íbúarnir nýbakaðs brauðs að
morgni. Skattur sem skerðir ávinning bakarans af
bakstrinum veldur því að hann hefur minni hvata
til þess að baka. Það getur jafnvel endað svo að
skattur verði til þess að hann baki ekkert yfir höf-
uð þar sem það borgar sig ekki. Á þennan hátt
letja skattar hagkerfið í heild og draga mjög úr
framleiðni þess og þar með allri velferð íbúanna.
LÆKKA BER SKATTA sem allra fyrst.