Fréttablaðið - 01.07.2004, Blaðsíða 22

Fordæmi munu vera fyrir því að haldnir
séu ríkisráðsfundir í fjarveru forsetans.
Um síðustu helgi rifjaði Ólafur W. Stefáns-
son, fyrrverandi skrifstofustjóri í dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu, upp einn slíkan
sem haldinn var 20. maí árið 1957, dag-
inn áður en þáverandi forseti, Ásgeir Ás-
geirsson, kom til landsins úr einkaerind-
um í útlöndum. Á fundinum skrifuðu
handhafar forsetavalds undir fjöldanáðun
tuttugu einstaklinga sem dæmdir höfðu
verið og flestir líka sviptir kosningarétti og
kjörgengi til opinberra starfa, fyrir óspekt-
ir við Alþingishúsið þegar mótmælt var
inngöngu landsins í
NATO árið
1 9 4 9 .
Gengið
var frá
tillögu um náðunina til forsetans tveimur
dögum áður en hann hélt utan, en engu
að síður skrifaði hann ekki undir hana
sjálfur, heldur var frá henni gengið rétt
áður en hann kom aftur heim. Ekki er vit-
að af hverju Ásgeir skrifaði ekki undir
náðunina, en velt hefur verið upp spurn-
ingunni um hvort hún hafi verið honum á
móti skapi og því hafi „vinstri stjórn“ Her-
manns Jónassonar haft þann hátt á að
láta handhafa forsetavalds skrifa upp á
hana.
Fimmtán sækja um starf framkvæmda-
stjóra Heilbrigðisstofnunar Suðurlands.
Embættið er vænn biti en búið er að
ákveða að sameina heilbrigðisstofnanir á
Suðurlandi þarna undir einn hatt. Í des-
ember verða lagðar niður framkvæmda-
stjórastöður á heilsugæslustöðvum um
allt Suðurland og nýr framkvæmdastjóri
sameinaðs reksturs skipuleggur starfsemi
stofnunarinnar til framtíðar. Í fljótu bragði
vekja tvö nöfn sérstaka athygli. Annað er
nafn Árna Gunnarssonar, fram-
kvæmdastjóra heilsuhælis
Náttúrulækningafélagsins í
Hveragerði, og hitt er nafn
Holbergs Mássonar, sem í
eina tíð gerði það gott með
tæknifyrirtækið Netverk í
Bretlandi. Ekki er þó vit-
að nánar um afdrif
Netverks, en Holberg
hefur verið orðaður
við Re/Max-fast-
eignasölu hér
heima.
Tímaskyn skiptir máli. Hefjum
söguna í Simbabve, sem hét
áður Ródesía. Þar geisuðu hörð
átök frá 1966 til 1979 milli hvíts
minni hluta, sem réð lögum og
lofum um landið, og svarts
meiri hluta. Mannfallið var
talsvert meðal blökkumanna.
Skærunum lyktaði svo, að
Simbabve hlaut sjálfstæði 1980,
og blökkumenn tóku við stjórn
landsins undir forustu Roberts
Mugabe, gamals marxista.
Landið hafði lotið minnihluta-
stjórn hvítra síðan 1965 og var
áður brezk nýlenda. Við sjálf-
stæðistökuna var gert sam-
komulag um það, að blökku-
menn myndu fyrst um sinn -
næstu tíu árin - ekki gera laga-
kröfur um endurheimt lands,
sem hvítir menn höfðu sölsað
undir sig á fyrri tíð. Þetta var
verðið, sem hvíti minni hlutinn
heimtaði fyrir að halda friðinn.
Samt var það deginum ljósara,
að réttur hafði verið brotinn á
frumbyggjum í stórum stíl á
fyrri tíð, þegar hvítir menn
lögðu landið undir sig. Við sjálf-
stæðistökuna 1980 áttu um 4000
hvítir bændur þriðjung af öllu
ræktanlegu landi í Simbabve.
Og þannig leið fyrsti áratugur-
inn að fengnu sjálfstæði án
harðra átaka um eignarhald á
landi, enda þótt ríkisstjórn
Mugabes leitaði leiða í ljósi
sögunnar til að færa búlendur í
hendur blökkumanna.
Fresturinn, sem samkomu-
lag náðist um fyrir sjálfstæðis-
tökuna 1980, rann út 1989. Þá
fengu blökkumenn færi á að
leita réttar síns fyrir dómstól-
um. Málin hrúguðust upp, en
þeim lyktaði nær öllum á sömu
lund: dómstólarnir dæmdu
hvítum landeigendum í vil, yf-
irleitt af tæknilegum ástæðum.
Dómarnir gengu m.ö.o. hvítum
bændum í hag ekki vegna þess,
að rétturinn væri talinn vera
þeirra megin, heldur vegna
meintra tæknigalla á málatil-
búnaði frumbyggjanna, óvissu
o.fl. Þegar dómstólaleiðin hafði
reynzt ófær í tíu ár, var réttlæt-
iskennd frumbyggjanna svo
misboðið, að þeir misstu marg-
ir þolinmæðina, og allt fór í bál
og brand. Mugabe forseti gaf út
veiðileyfi á hvíta landeigendur,
og menn hans tóku hvern bú-
garðinn á eftir öðrum með
valdi, án þess að lögreglan
hrærði legg eða lið. Búskapur-
inn hrundi, því að nýju eigend-
urnir - kunna ekki að reka bú.
Eignarnámið snerist upp í
einkavinavæðingu.
Nú hvarflar það ekki að mér
að mæla Mugabe forseta bót,
enda er hann harðstjóri og að
því kominn að leggja landið,
sem hann segist elska, í rúst og
ætlar að þjóðnýta allt ræktar-
land í þokkabót. En hann hefur
þó þetta sér til málsbóta: það
var brotinn réttur á blökku-
mönnum, og dómskerfið brást.
Heiftin náði yfirhöndinni, og
friðurinn slitnaði í sundur.
Vandinn hér er sá, að núlif-
andi hvítir landeigendur í
Simbabve hafa fæstir gert sig
seka um að sölsa undir sig land
án endurgjalds. Sumir þeirra
gerðu það eitt að erfa land eftir
feður og mæður og afa og
ömmur, sem höfðu áður sölsað
landið undir sig. Hinir seku eru
dauðir og grafnir: það er of
seint að sækja rétt sinn til þeir-
ra. Og þá er spurningin þessi:
eiga syndir þeirra að bitna á
börnum þeirra og barnabörn-
um? Það er þung spurning.
Sanngjarnir erfingjar þess-
ara hvítingja myndu reyna eft-
ir föngum að taka ábyrgð á
gerðum forfeðra sinna og sýna
auðmýkt og örlæti með því að
deila eigum sínum með öðrum
og koma þannig til móts við til-
raunir ríkisstjórnarinnar til að
uppræta gamalt ranglæti. Því-
lík sanngirni er þó sjaldgæf í
mannlegu félagi, einkum meðal
frumstæðra þjóða. En óþekkt
er hún ekki. Margir bandarísk-
ir auðmenn hafa kosið að deila
eigum sínum með öðrum. John
D. Rockefeller auðgaðist með
ýmsu móti, m.a. einokun og
ýmsu harðræði, og hann varði
síðustu 40 árum ævinnar í góð-
gerðarstarf; þegar hann dó
1937, hafði hann látið hálfan
milljarð dollara af hendi rakna.
Afkomendur hans gerðu enn
betur. Bill Gates mokar fé til
fátækra landa, m.a. til að efla
heilbrigðisþjónustu. Þennan
lista væri hægt að hafa miklu
lengri. Auðmenn Rússlands
hafa ekki sýnt löndum sínum
sambærilegt örlæti.
Útvegsmenn lögðu undir sig
Íslandsmið eftir 1984 með leyfi
Alþingis líkt og hvítingjar
lögðu þriðjunginn af búlendum
Ródesíu undir sig á sinni tíð. Al-
þingi hefur ekki hirt um að upp-
ræta ranglætið, enda þótt veiði-
gjald hafi loksins verið leitt í
lög til málamynda 2002. Út-
vegsmenn hafa margir notað
tímann til að skjóta auði sínum
undan í þeirri von, að það verði
að nægum tíma liðnum talið
vera of seint að leiðrétta rang-
lætið. Þeir halda sennilega, að
þeir séu hólpnir. Þeir ættu
kannski að kynna sér ástandið í
Simbabve. ■
Þó að árangurinn eigi eftir að koma í ljós er ástæða til aðfagna því að Eddu skuli hafa tekist að selja útgáfurétt ábókum Arnaldar Indriðasonar til bandarísks útgáfufyrir-
tækis. Hver hefði séð þetta fyrir; að íslenskur rithöfundur gæti
selt Bandaríkjamönnum reyfara? Er það ekki svipað afrek og ef
Bandaríkjamanni tækist að selja fisk til Íslands? Það mætti
vera góð sölumennska eða frábær fiskur. Og hvort sem réði
meiru um bandaríska útgáfusamninginn – gæði bókanna hans
Arnaldar eða dugnaður og útsjónarsemi starfsmanna Eddu –
má það einu gilda. Þessi samningur sýnir að okkur Íslendingum
eru í raun engar dyr lokaðar. Við eigum sömu möguleika að láta
drauma okkar rætast og aðrir. Þótt við séum af smárri þjóð þá
erum við engin smámenni – ekki fremur en allir þeir sem eru af
stórþjóðum komnir séu stórmenni. Og draumar okkar þurfa
ekki að falla að fyrirframgefnum hugmyndum okkar um getu
þjóðarinnar. Það voru sjálfsagt fáir sem hvöttu Arnald til að
skrifa reyfara inn í íslenskan raunveruleika á sínum tíma. En
það hafa án efa margir verið tilbúnir til þess að gefa honum þau
ráð að gleyma þessu sem fyrst og haft fyrir því fjölþætt rök. En
með því að halda fast í drauminn hefur Arnaldi ekki aðeins tek-
ist að laga líf sitt að honum heldur gefið okkur hinum kjark til
að fóstra með okkur drauma og til að brýna vilja okkar til að
hrinda þeim í framkvæmd.
Arnaldur er líkur mörgum öðrum Íslendingum sem hafa náð
góðum árangri á erlendum vettvangi. Þessir landar okkar hafa
náð árangri á sviðum sem fyrirfram mætti ekki gera ráð fyrir
að Íslendingar hefðu mikið fram að færa. Við höfum vissulega
haslað okkur völl í sjávarútvegi víða um heim og selt sértæk
tæki til fiskveiða og -vinnslu. Íslensk fyrirtæki og fræðimenn
hafa líka komið að verkefnum tengdum jarðhita víða um lönd.
En það er samt algengast að Íslendingar nái langt á sviðum sem
tilteknir einstaklingar hafa haft áhuga á fremur en að þjóðin
sem heild hafi eitthvað að færa veröldinni. Ástæðan er auðvit-
að sú að það eru einstaklingarnir sem eru drifkraftar allra
verka. Þjóðir eru aðeins heiti sem við gefum hópum einstak-
linga og þjóðir eiga sér hvorki drauma né þrár og búa ekki yfir
vilja né framsýni.
Það er því ekkert skrítið við það að Íslendingar skuli selja
fleiri reyfara erlendis en sögur byggðar á sagnaarfi okkar –
hver svo sem hann er. Það er heldur ekki skrítið að Íslendingar
geri sig gildandi í bankarekstri í Norður-Evrópu og nái þar
skjótari og eftirtektarverðari árangri en í fiskveiðiútgerð, að ís-
lenskir popparar selji plötur í massavís í Evrópu, íslenskir kaup-
menn séu orðnir þekkt stærð í Bretlandi eða að íslensk fyrirtæki
sé leiðandi í framleiðslu og þróun gervilima eða í svefnrann-
sóknum. Það væri mun undarlegra ef einstaklingar á Íslandi
hefðu allir áhuga á því sama og fóstruðu allir sömu draumana.
Og einmitt af þessu sökum – að einstaklingarnir eru verð-
mætari en þjóðirnar – skulum við fara varlega í því að setja
eina mælistiku á samfélagið eða reyna um of að beina atorku
einstaklinganna í fyrirfram ákveðinn farveg. ■
1. júlí 2004 FIMMTUDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Íslendingum gengur vel á alþjóðlegum vettvangi á svið-
um sem fæstir teldu að við ættum mikið fram að færa.
Atorka einstakling-
anna brýst fram á
óvæntum sviðum
Síðbúið réttlæti er ranglæti
ORÐRÉTT
Geðvonskunöldur
Nú er Davíð auðvitað heimilt að
hafa sína skoðun á Ólafi Ragnari
Grímssyni. Og honum er líka
meira og minna heimilt að láta þá
skoðun í ljósi opinberlega. En því-
líkur blástur í garð forseta sem
fengið hefur 67,5 prósent atkvæða
við mjög óvenjulegar aðstæður er
bara varla marktæk skoðun og
ber meiri keim af nöldri og geð-
vonsku. Sem Davíð er því miður æ
oftar að verða ber að. Sem og hvað
hann er tapsár.
Illugi Jökulsson
DV 30. júní.
Framkvæmd þjóðaratkvæða-
greiðslu
Nú ber hins vegar svo við að í upp-
siglingu virðast lög þar sem þeim
sem vilja samþykkja frumvarpið
er gert hærra undir höfði en hin-
um sem vilja synja því - þar sem
einstaklingarnir ganga að kjör-
borðinu með mismunandi réttar-
stöðu. Einstaklingur sem ætlar að
samþykkja frumvarpið getur mætt
á kjörstað í þeirri fullvissu að
hans atkvæði mun skipta máli al-
veg óháð því hvað aðrir aðhafast.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
Morgunblaðið 30. júní.
Gott að finna sér verkefni
Ég er þeirrar skoðunar, að kominn
sé tími til þess að leggja embætti
Forseta Íslands niður. Mun ég
beita mér fyrir því á næsta þingi.
Gunnar Birgisson
Viðskiptablaðið 30. júní.
Alvarleikinn í fyrirrúmi
Sjálfsagt er tímabært að taka
upp alvarlega þjóðfélagsumræðu
um hlutverk og tilgang fjölmiðla
í samfélagi okkar.
Gústaf Níelsson
Morgunblaðið 30. júní.
FRÁ DEGI TIL DAGS
degitildags@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Í DAG
RÉTTLÆTI, SIMBABVE
OG TÍMASKYN
ÞORVALDUR
GYLFASON
Útvegsmenn lögðu
undir sig Íslandsmið
eftir 1984 með leyfi Alþingis
líkt og hvítingjar lögðu þriðj-
unginn af búlendum
Ródesíu undir sig á sinni tíð.
Alþingi hefur ekki hirt um
að uppræta ranglætið, enda
þótt veiðigjald hafi loksins
verið leitt í lög til mála-
mynda 2002.
,,