Fréttablaðið - 03.07.2004, Blaðsíða 10

Lýðræði felur í sér að lýðurinn,
þjóðin, ráði sínum málefnum
sjálf. Frá þjóðinni er allt vald
komið og hún á endanlegt úr-
skurðarvald. Fulltrúalýðræðið
var á sínum tíma góður áfangi á
leið til lýðræðis, en er langt í frá
að vera helgur dómur og takmark
í sjálfu sér. Margir hafa orðið til
þess að vekja máls á því hin síðari
ár, að rafeindatækni nútímans
geri kleift að veita almenningi
meiri þátt í löggjafarstarfinu og
hefur Morgunblaðið gengið þar
fram fyrir skjöldu, með þýðingu
sinni fyrir nokkrum árum á
greinabálki úr breska tímaritinu
Economist. Af stjórnmálamönn-
um hefur Björn Bjarnason helst
orðið til að taka drengilega undir
þessi sjónarmið.
Það skýtur því skökku við, að
nú gengur maður undir manns
hönd og telur fulltrúalýðræði okk-
ar eitt eiga að vera endanlegt lög-
gjafarvald. Það sé atlaga að þing-
inu (stundum jafnvel orðað þing-
ræðinu) að setja því einhver vald-
mörk. Möguleiki forseta til að
synja lögum frá alþingi undir-
skriftar, og þar af leiðandi mál-
skot til þjóðarinnar, hljóti að stafa
af einhverri óskiljanlegri slysni,
og flaustri við að yfirfæra stjórn-
arskrá konungsríkisins Íslands í
búning, sem hæfði íslensku lýð-
veldi. Því þurfi nú að setja reglur,
sem takmarki úrskurðarvald al-
mennings með kröfu um lág-
marksþátttöku atkvæðisbærra
manna og/eða aukinn meirihluta
kjósenda þeirra sem vilja fella
lögin. Það gangi ekki að einfaldur
meirihluti kjósenda geti gengið
gegn „þingviljanum“ (sem allir
vita, að í þetta sinn er þó bara vilji
eins manns og undanlátssemi ann-
ars).
Staðreyndin er sú, að stjórnar-
skrárgjafarnir, þingið veturinn
1944, ræddu þetta ítarlega. Upp-
hafleg tillaga um forsetaembætt-
ið gerði ráð fyrir að hann yrði
valdalaus og kjörinn af þinginu. Í
nefnd varð það ofan á að hann
yrði þjóðkjörinn og vald hans auk-
ið á kostnað þingsins. Sjálfstæðis-
maðurinn Magnús Jónsson (dós-
ent) lýsti viðhorfum þingvalds-
manna ágætlega í ræðu: „Mér
kemur því mjög á óvart, hvað
margir eru með því að auka vald
forsetans. Ég hélt að Alþingi væri
á þeirri skoðun, að því bæri að
halda því löggjafarvaldi, sem það
hefur nú. Það er og hefur alltaf
verið á tilfinningu allra, að alþingi
hafi eitt löggjafarvaldið. Ég vil að
það hafi það áfram. Ég álít þó
ekki hægt
að komast hjá því að áskilja hon-
um þennan málskotsrétt, þannig
að hann geti fellt lög úr gildi, ef
hann þykir réttari fulltrúi þjóðar-
viljans en Alþingi.“ Aðrir þing-
menn voru yfirleitt á þeirri skoð-
un, að eftir að það varð ofan á, að
forseti yrði þjóðkjörinn, þá hefði
hann þennan rétt gagnvart þing-
inu og var um það deilt hvort for-
seta væri með því fært meira
vald en Danakonungur hafði áður
haft. Utan þings höfðu menn líka
skoðun á þessu. Hannibal Valdi-
marsson skrifaði grein um þetta í
blað sitt, Skutul, 18. mars 1944:
„Það vakti almennan fögnuð með-
al þjóðarinnar, er Alþingi lét und-
an kröfum hennar og breytti
frumvarpi lýðveldisstjórnar-
skrárinnar í það horf, að forsetinn
skyldi í framtíðinni vera þjóð-
kjörinn en ekki þingkjörinn.“ Nú
sé hins vegar hætta á að forsetinn
verði bara „valdalaus topp-
fígúra“. Konungur hafi haft ótak-
markað synjunarvald sem hann
að vísu aldrei hafi beitt, en vit-
neskja um þetta mikilsverða vald
þjóðhöfðingjans hafi veitt Alþingi
mikið aðhald og leitt til aukinnar
varfærni þess í lagasetningu. Í
frumvarpi að lýðveldisstjórnar-
skránni hafi verið gert ráð fyrir
frestandi synjunarvaldi forseta
þar til þjóðaratkvæðagreiðsla
hafi farið fram. Nú hafi Alþingi
hins vegar svipt forsetann öllu
synjunarvaldi með því að ákveða
að „lög frá Alþingi“, sem forseti
treysti sér ekki til að staðfesta
skuli samt verða að lögum.
„Þetta er óþolandi með öllu“,
heldur Hannibal áfram: „Með
þessu gerir þingið enn eina
tilraun til að sölsa undir sig allt
vald þjóðfélagsins úr höndum
þjóðarinnar sjálfrar.“
Vitnað er til þeirra orða
Björns Þórðarsonar forsætisráð-
herra, „að með þessu sé forsetan-
um ekki ætlað annað hlutverk en
að verða eins konar afgreiðslu-
stjóri þingsins, og ríkisráðinu að
verða afgreiðslustofnun þess.“
Það er eina klúðrið við marg-
umrædda 26. grein stjórnarskrár-
innar, að „lög frá Alþingi“, sem
forseti hefur synjað staðfesting-
ar, skuli meðhöndluð eins og
bráðabirgðalög, sem fram-
kvæmdavaldið setur á eigin
ábyrgð og taka strax gildi og
halda því, nema meirihluti
Alþingis felli þau.
Hitt er alveg ljóst, að þing-
menn á þessum tíma gerðu sér
fulla grein fyrir því hvað þeir
voru að gera með málskotsrétti
forseta og ákvæðinu um þjóðarat-
kvæðagreiðslu. Hefði meirihluti
þingsins þá haft sömu hugmyndir
og nú eru uppi um heilagleika
þingvaldsins, sem ekki skyldi
haggað nema með skilyrðum um
lágmarksþátttöku kjósenda og
með mismunandi atkvæðavægi
þeirra eftir því hvort þeir eru
með frumvarpinu eða móti, hefðu
þeir sett um það sérstök stjórnar-
skrárákvæði. Fyrst svo er ekki,
hlýtur lög, sem sett eru eftir á, af
öðrum aðila málsins, að skorta
alla lagastoð og alla siðferðisstoð.
Hættið að fikta við lýðræðið!
Leyfið okkur að ganga til atkvæða
eftir þeim sömu kosningalögum
og gilda um ykkar eigin kosningu
til Alþingis! ■
Þegar ríkisstjórnin kom saman í gær á stuttum fundi til aðstaðfesta að ekki væri enn fundin niðurstaða um efnis-atriði laga um þjóðaratkvæðagreiðslu var liðinn réttur
mánuður síðan Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands, til-
kynnti að hann staðfesti ekki fjölmiðlalögin svokölluðu. Dag-
inn eftir lýsti Davíð Oddsson forsætisráðherra því yfir að þjóð-
aratkvæðagreiðsla yrði haldin og Alþingi kallað saman til að
samþykkja sérstök lög um þjóðaratkvæðagreiðsluna. Skömmu
síðar lá ljóst fyrir að Alþingi kæmi saman 5. júlí – á komandi
mánudag. Síðan hefur þjóðin skeggrætt atkvæðagreiðsluna og
skiljanlega sýnist sitt hverjum enda um nokkurt nýnæmi að
ræða. Flestir hafa komið sér upp skoðun á því hvernig standa
ber að þjóðaratkvæðagreiðslunni – flestir nema ríkisstjórnin.
Hún er enn óviss.
Gærdagurinn var ekki góður ríkisstjórninni. Fyrst var fundi
ríkisstjórnarinnar frestað fram eftir degi og síðan var fundur-
inn haldinn til þess eins að staðfesta að ekkert samkomulag lá
fyrir um fundarefnið. Og samkomulag virðist svo langt undan
að ráðherrarnir treystu sér ekki til að ræða málið og freista
þess að ná saman. Þeir voru sammála um að vera ósammála.
Og okkur er kynnt staða innan ríkisstjórnarinnar sem er
orðin nokkuð kunnugleg. Davíð Oddsson og harðlínumenn
Sjálfstæðisflokksins vilja ganga eins langt og framast er unnt
í að setja höft á komandi þjóðaratkvæðagreiðslu. Framsóknar-
menn eru tilbúnir að skoða einhver höft en vilja ekki ganga
eins langt og harðlínumenn Sjálfstæðisflokksins. Halldór Ás-
grímsson, formaður Framsóknarflokksins, vill teygja sig æði
langt til að fullnægja kröfum Davíðs en aðrir ráðherrar og
þingmenn flokksins segja takmörk vera fyrir undanlátssem-
inni. Davíð er hvattur áfram af harðlínumönnum Sjálfstæðis-
flokksins en frjálslyndari hluti flokksmanna hefur sig lítið í
frammi – reynir að bíða þetta mál af sér eins og önnur sérlund-
uð baráttumál harðlínumannanna.
Ríkisstjórnin fór þrívegis í gegnum sambærilega stöðu í að-
draganda þess að Alþingi samþykkti endanlega útgáfu fjöl-
miðlalaganna. Til að leysa hnútinn í þriðja sinn fór Davíð á
Bessastaði að heimsækja Ólaf Ragnar eftir að hafa gagnrýnt
hann harðlega í fréttum ríkissjónvarpsins við lítinn fögnuð
framsóknarmanna. En það virðist því vera sama hversu oft
þessi ágreiningur er leystur; hann hverfur ekki. Ríkisstjórnar-
samstarfið virðist hverfast um kröfu Davíðs og harðlínumann-
anna í Sjálfstæðisflokknum til hörku í öllum stjórnarathöfnum
og muldrandi undanlátssemi Framsóknar við þessum kröfum.
Þetta ástand á stjórninni er svo tilfinningalega lýjandi fyrir ráð-
herrana að stjórnin er ófær til annarra verka – og þarfari. Það
er til dæmis sorglegt að á sama tíma og ráðherrarnir voru upp-
teknir af því hvort Ólafur Ragnar hefði fengið nægjanlega á
baukinn í forsetakosningum kom á daginn að gleymst hafði að
gera ráð fyrir nokkur hundruð nemum í framhaldsskóla.
Líklega tekst stjórnarflokkunum að halda lífi í stjórninni með
einhverri málamiðlun. Af reynslu undanfarinna mánuða mun
framlengdir lífdagar aðeins færa ráðherrana að næstu krísu. ■
3. júlí 2004 LAUGARDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Enn og aftur er kominn upp sú staða í ríkisstjórninni að
Davíð Oddsson notar Halldór Ásgrímsson til að fá
framsóknarmenn til að kyngja því sem þeim býður við.
Kunnugleg staða
í ríkisstjórninni
ORÐRÉTT
Sjálfskipaðir málsvarar
Í lýðræðisríki hafa menn, málgögn
þeirra og lýðræðislega kjörinn for-
sætisráðherra og forseti allan rétt
til að takast á um málefni. Það er
augljóst að það eru skiptar skoðan-
ir meðal þjóðarinnar, jafnvel gjá,
um fjölmiðlafrumvarpið. En það er
ósköp eðlilegt að þjóðin sé ósam-
mála. Hitt er óeðlilegt að menn
skipi sjálfa sig til að tala í nafni
þjóðarinnar í máli sem þjóðin er
klofin um.
Glúmur Baldvinsson, DV 2. júlí.
30 km af 700 færðir til
Hæstiréttur Ísraels úrskurðaði í
fyrradag að færa þyrfti ákveðinn
kafla aðskilnaðarmúrsins, sem
liggur umhverfis svæði Palestínu-
manna á Vesturbakkanum [...] Al-
þjóðadómstóllinn í Haag hefur tek-
ið lögmæti múrsins til umfjöllunar
og mun birta úrskurð sinn í næstu
viku. Dómar Alþjóðadómstólsins
eru ekki bindandi og varla er búist
við stefnubreytingu af hálfu ísrael-
skra stjórnvalda þótt úrskurðurinn
yrði þeim óhagstæður. En ríkis-
stjórn Ariels Sharons getur ekki
hunsað Hæstarétt Ísraels.
Morgunblaðið 2. júlí.
Gunnars majónes
Mér finnst þessi auglýsing ljót og
stinga í stúf við fegurðina sem við
eigum að hafa að leiðarljósi.
Guðni Ágústsson landbúnaðar-
ráðherra um umdeilda auglýsingu.
DV 2. júlí.
Fulltrúar þeirra sem kjósa
Margir hafa talið Davíð vera for-
sætisráðherra allrar þjóðarinnar
síðustu þrettán ár, og borgarstjóra
allra Reykvíkinga í áratug þar á
undan, en svo er semsagt ekki: að
áliti tvímenninganna hefur hann
bara verið forsætisráðherra og
borgarstjóri sjálfstæðismanna, í
gerðum sínum og öllu framferði,
inn á við og út á við.
Einar Kárason, Morgunblaðið 2. júlí.
Spyr sá sem ekki veit
Má ekki skoða hvort markaðs-
lausnir geti ekki gert sama gagn í
landbúnaði og öðrum greinum?
Guðrún Pétursdóttir og Tryggvi
Agnarsson, Morgunblaðið 2. júlí.
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Í DAG
KOSNINGALÖG
ÓLAFUR
HANNIBALSSON
Þeir vissu hvað þeir voru að gera
Fleiri á móti
Á þriðjudag var haft eftir Halldóri Ás-
grímssyni, þar sem hann var staddur á
fundi Atlantshafsbandalagsins í Istan-
búl, að flestir virtust sammála um að
eðlilegt væri að setja skilyrði í þjóðarat-
kvæðagreiðslu. Í nýrri könnun Gallups
um afstöðu til skilyrða kemur hins veg-
ar fram að rúm 52% eru á móti skilyrð-
um um lágmarksþátttöku og 41%
meðmælt. Spurning er hverjir þessir
flestir eru sem utanríkisráðherrann vís-
ar til og hvort hann þyrfti ekki að fara
að stækka viðmælenda-
hópinn. En líta verður þó
til þess að hann var
staddur í útlöndum þeg-
ar þessi svör voru
gefin.
Leyniþjónusta BNA
Á heimasíðu leyniþjónustu Bandaríkj-
anna (CIA) er að finna gagnlegar upp-
lýsingar og staðreyndir um ýmis lönd
heimsins. Þar er til að mynda ýmislegt
sagt um land okkar, veðurfar og
landslag og því bætt við til saman-
burðar fyrir Bandaríkjamenn að land-
ið sé örlítið minna en ríkið Kentucky.
Athygli vekur að á síðunni kemur fram
fjöldi karla sem hæfir eru taldir til að
gegna herþjónustu. CIA áætlar að þeir
séu 66.503 talsins, á aldrinum 15 til
49 ára. Heildarfjöldi á þessu aldursbili
segir leyniþjónustan hins vegar að sé
75.568 og því ljóst að 9.065 eru að
mati stofnunarinnar óhæfir til slíkra
verka.
Úthlutanir menningarsjóðs
Í lok maí var úthlutað styrkjum úr
Menningarsjóði fyrir árið. 122 um-
sóknir bárust, en 60 styrkir voru veitt-
ir, samtals að fjárhæð 15,4 milljónir
króna. Meðal styrkþega er Hannes
Hólmsteinn Gissurarson sem fær styrk
fyrir bókina Fleyg orð á íslensku, en
hann gefur bókina út sjálfur. Hannes
fær hálfa milljón fyrir að búa fleygu
orðin til prentunar, en einungis þrír fá
hærri styrk fyrir einstök verk, JPV út-
gáfa og Ferskeytlan ehf.
sem fá 750 þúsund
krónur og Birtingarholt
ehf. sem fær milljón.
degitildags@frettabladid.is