Fréttablaðið - 12.07.2004, Blaðsíða 14

Mikill úlfaþytur hefur orðið í vest-
rænum fjölmiðlum vegna aðgerða
rússneskra stjórnvalda gegn olíu-
fyrirtækinu Yukos og Mikhail
Khodorkovsky, fyrrum fram-
kvæmdastjóra þess og ríkasta
manni Rússlands. Sumir fullyrða
að þetta ásamt öðru bendi til þess
að stjórnvöld ætli að hverfa frá
markaðhagkerfi og einkavæðingu
og snúa sér til ríkiskapítalisma að
fyrirmynd Kínverja. Einnig er
talið til að í fyrsta skipti síðan
Sovétríkin liðu undir lok ætli ríkið
að kaupa fleiri eignir en selja og
boðaðri einkavæðingu á gas- og
orkuveitum landsins hefur verið
frestað.
Framtíð Yukos er í mikilli óvis-
su en félagið skuldar ríkinu alls um
496 milljarða króna vegna vangold-
inna skatta frá árunum 2000 og
2001. Greiðslufrestur vegna skuld-
arinnar frá árinu 2000 rann út á
fimmtudag. Rússnesk stjórnvöld
segja aðgerðirnar lið í átaki ríkis-
ins gegn efnhagslegri spillingu en
raddir eru uppi um að Vladimir
Pútín, forseti Rússlands, hafi
andúð á Khodorkovsky vegna póli-
tískra afskipta hans.
Khodorkovsky er einn ólígar-
kanna, sem mikið hefur borið á í
fjölmiðlum undanfarið. Þeir for-
frömuðust á sínum tíma þegar
ráðamenn gáfu út ávísanir á hluti í
ríkisfyrirtækjum sem framseldar
voru þegnum landsins fyrir mála-
myndaupphæð. Milljónir Rússa
sátu uppi með ávísanir sem komu
þeim að litlum notum og notuðu
snjallir kaupsýslumenn tækifærið
og keyptu þær upp fyrir lítið fé.
Árið 1995 átti ríkið við mikinn
fjárskort að etja og tók lán hjá fjár-
málafyrirtækjum og veðsetti
fjölda stórfyrirtækja sem enn voru
ríkisrekin. Fljótlega varð ljóst að
ríkissjóður gat ekki með nokkru
móti staðið í skilum og féllu fyrir-
tækin því í hendur fjármála-
fyrirtækja í eigu nokkurra auð-
kýfinga. Þegar þarna var komið
sögu hafði fámennur hópur kaup-
sýslumanna komist yfir stóran
hluta af eigum rússneska ríkisins.
Breytt stefna?
Frá því að Vladímir Pútín komst
til valda má segja að aukinnar
bjartsýni hafi gætt í garð Rúss-
lands enda vill Pútín ólmur tengjast
Vesturlöndum traustari böndum og
hefur lýst yfir að markaðshagkerfi
sé besta leiðin til að umbylta efna-
hagnum. George W. Bush Banda-
ríkjaforseti hrósaði Pútín til dæmis
fyrir umbótastefnu hans í fyrra, en
annað hljóð kom í strokkinn í októ-
ber síðastliðnum þegar Khodorkov-
sky var handtekinn og eignir hans
frystar vegna skattsvika.
Bæði Bandaríkjamenn og Bret-
ar lýstu yfir áhyggjum sínum af
þróun mála, en það er óvanalegt að
ríkisstjórnir hafi afskipti af skatta-
rannsóknum annarra ríkja. Ýmsir
fjölmiðlar á Vesturlöndum lýstu því
yfir að Rússlandi væri stjórnað af
klíku fyrrum KGB-manna sem létu
til skarar skríða gegn ólígörkunum
til að enduheimta sín fyrri völd.
Þessar fullyrðingar hafa fengið byr
undir báða vængi í atburðarás síð-
ustu daga; fréttastofur lýsa ástand-
inu sem vatnaskilum í rússneskri
efnahagsstefnu og stjórnvöld ætli
að sölsa undir sig einkafyrirtæki
með þjóðnýtingu eða stuðla að
svokölluðum pilsfaldskapítalisma,
með því að sjá einkafyrirtækjum
sem þau hafa sérstaka velþóknun á
fyrir verkefnum.
Pútín og réttarríkið
Í nýlegri skýrslu Efnahags- og
framfarastofnun Evrópu um Rúss-
land kemur fram að gas- og orku-
veitur landsins séu mikilvægustu
auðlindirnar til að tryggja áfram-
haldandi hagvöxt Rússlands. Guð-
mundur Ólafsson, lektor við við-
skipta- og hagfræðideild HÍ, er
menntaður í Rússland og telur það
eðlilegt að stjórnvöld fari sér hægt
í stöðunni því hættan sé á að allt
umbótastarf verði að öðrum kosti
unnið fyrir gíg. „Það virðist
vera sem Rússar séu að þróa
efnahagslíf sitt með eðlileg-
um hætti. Pútín hefur lýst
því yfir að markaðskerfi
verði reglan. Þær breyting-
ar sem hann hefur gert lúta
að því að koma skattheimt-
unni í eðlilegt horf og það er
eðlilegt að Yukos greiði rík-
inu skatt, það á engan rétt til
sérstakra skattaívilnana.“
Í skýrslu Efnahagsstofn-
unarinnar kemur fram að
það sé ekki ástæða til að óttast um
þróun mála í Rússlandi en gerðar
eru ýmsar athugasemdir við rúss-
neskt stjórnkerfi, þá sérstaklega
skort á réttarríkinu. Guðmundur
segir það brýnasta verkefni Pútíns
að tryggja það í sessi og það gerist
ekki nema hægt og rólega. Sú
spurning vaknar hvort Vladímir
Pútín, fyrrverandi yfirmaður
sovésku leyniþjónustunnar ,sé rétti
maðurinn til að tryggja réttar-
kerfið? „Þeir sem ráða ferðinni eru
hæfir menn,“ segir Guðmundur.
Reynsla Pútíns gerir að verkum að
hann hefur raunverulegan skilning
á nauðsyn þess að tryggja réttar-
ríkið. Það má vel vera að það verði
einhverjar áherslubreytingar á
stefnu hans en það verða engar
eðlisbreytingar. Rússnesk stjórn-
völd ætla að rétta efnahaginn við
og gera það með illu eða góðu, en
það bendir ekkert til þess að það
verði eitthvað bakslag.“
Óvilhöll staðalmynd
Í apríl síðastliðnum birtist grein
í tímaritinu Foreign Affairs eftir
hagfræðinginn Andrei Schleifer og
stjórnmálafræðinginn Daniel
Treisman, sem nefnist „A Normal
Country“, eða „Venjulegt land“. Í
greininni fjalla höfundarnir um
afstöðu vestrænna fjölmiðla til
Rússlands sem þeir segja oft ein-
kennast af sleggjudómum, bá-
biljum og ýkjum. Þar hafi Yukos-
málið skipt miklu máli og blaða-
menn horfi jafnvel fram hjá stað-
reyndum þegar þeir fjalla um
Rússland. Í greininni setja
Schleifer og Treiman Rússland í
alþjóðlegt efnahagslegt samhengi
og segja að það falla inn í mynstur
annarra kapítalískra landa, en
miðað við verga landsframleiðslu
er Rússland svipað og Mexíkó.
Þeir segja efnahagslegri þróun
Rússlands oftar en ekki lýst sem
samfelldri sorgarsögu frá falli Sov-
étríkjanna og jafnvel sem „ein-
stökum óskapnaði á heimsmæli-
kvarða“. Þessar fullyrðingar séu
fjarri raunveruleikanum; ójöfnuð-
ur hefur vissulega aukist í landinu,
en híbýli fólks hafi batnað og kaup-
máttur og einkaneysla hafi aukist.
Spilling er óneitanlega mikil í land-
inu en í svipuðu hlutfalli og í lönd-
um í svipuðum sporum samkvæmt
könnun Sameinuðu þjóðanna.
Schleifer og Treisman leggja
áherslu á að margt aðfinnsluvert sé
í stjórn- og hagkerfi Rússa en það
verði þó að setja í alþjóðlegt sam-
hengi. Rússland hefur hingað til
liðið fyrir óvilhalla staðalmynd
vestrænna fjölmiðla sem geta jafn-
vel hægt á umbótaferlum, til dæm-
is með því að gera landið að
ófýsilegum fjárfestingarkosti. ■
14 12. júlí 2004 MÁNUDAGUR
SCHWARZENEGGER HEIMSÓTTI
ÆSKUSTÖÐVAR
Arnold Schwarzenegger, kvikmyndaleikari og
ríkisstjóri í Kaliforníu, heimsótti Graz í Aust-
urríki á laugardaginn. Schwarzenegger ólst
þar upp og er ákaflega vinsæll í heimalandi
sínu. Scwarzenegger átti fundi með yfirvöld-
um á staðnum og snæddi morgunverð með
bæjarstjóranum og öðrum embættismönn-
um. Ástæða heimsóknar Schwarzenegger til
Austurríkis var útför Thomasar Klestil forseta.
Sjúkrabílar í Noregi fá nýtt útlit:
Gulir og grænir sjúkra-
bílar sjást 70 prósent betur
NOREGUR Eftir að hafa verið rauðir
og hvítir í meira en þrjátíu ár, verða
norskir sjúkrabílar nú gulir og
grænir. Ástæðan er sú að í þeim lit-
unum sjást þeir miklum mun betur í
umferðinni en þeir rauðu og hvítu.
Nýju litirnir eru með sterku endur-
skini. Gulur verður heildarliturinn
en allar merkingar og línur verða
málaðar í skærgrænu. Hafa norsk
umferðaryfirvöld sýnt fram á að
guli liturinn sjáist 70 prósent betur
en þeir rauðu og hvítu í öllu endur-
skini. Gulur og grænn verða til að
byrja með eingöngu notaðir á nýja
sjúkrabíla, svo enn má sjá gömlu
litina í umferð og sem fullgilda
sjúkrabíla. ■
Framtíð Rússlands
Moldviðrið í kringum olíurisann Yukos hefur vakið háværar raddir sem fullyrða að Pútín stefni í
átt að ríkiskapítalisma að hætti Kína. Hagfræðingar segja lítið hæft í því og að Rússland sé jafnvel
fórnarlamb hlutdrægra vestrænna fjölmiðla. Brýnt er þó að tryggja réttarríki í landinu.
RAFSTÖÐVAR
ALL-KEEP
m/DIESLMÓTOR
og rafstarti
2,7 kvA kr. 59.750
3,75 kvA kr. 92.000
5,0 kvA kr. 110.000
5 kvA kr.165.000
8 kvA kr.235.000
m/HONDA MÓTOR
REYKJAVÍK • AKUREYRI
Sláttuorf
Þau mest seldu.
Tilvalin í garðinn
og sumarbústaðinn.
Verð frá
kr. 10.500.-
GULIR OG GRÆNIR
Norsk umferðaryfirvöld hafa sýnt fram á að
gulir og grænir sjúkrabílar sjást miklum
mun betur en rauðir og hvítir.
12 ÁRA VISKÍ OG 1500 ÁRA ÍS
Tólf ára gamalt viskí er ekki óalgengt en hitt er sjaldgæfara að notast sé við 1.500 ára
gamlan ís til kæla það. Valur Magnússon (til hægri), eigandi Kaffi Reykjavík, lét flytja stóra
ísklumpa frá Breiðamerkursandi í höfuðborgina og Hörður Sigurjónsson (til vinstri)
veitingastjóri skenkti vískíi á klakann við komuna í bæinn.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/E
.Ó
L
VLADIMIR PÚTÍN
Margir telja að aðgerðir hans gegn Yukos
stafi af persónulegri og pólitískri andúð
hans á Khodorkovsky.
MIKHAIL KHODORKOVSKY
Sumir segja hann hafa reynt að kaupa sér
og fyrirtæki sínu skattfríðindi.
BERGSTEINN SIGURÐSSON
BLAÐAMAÐUR
FRÉTTASKÝRING
RÚSSNESK EFNAHAGS- OG
STJÓRNMÁL