Fréttablaðið - 16.07.2004, Blaðsíða 20

Síðastliðinn föstudag var birtur í
Fréttablaðinu greinarstúfur, frá
mér kominn, þar sem ég fjallaði
vítt og breitt um rúðuþurrkur. Það
eitt væri ekki í frásögur færandi ef
ekki væri fyrir þá tilviljun, að svo
virðist sem þeir, sem greininni var
þó beint til, hafi ekki lesið hana. Er
það miður. Af því tilefni og einnig í
ljósi þjóðfélagslegrar umræðu,
sem farið hefur fram undanfarna
daga, um 26. gr. stjórnarskrár lýð-
veldisins Íslands nr. 33/1944, vil ég
leyfa mér að koma hér að viðauka
við fyrri blaðagrein.
Svo sem þá var rakið, en hefur
líklega ekki komið nægilega skýrt
fram af minni hálfu, þá dregur Al-
þingi vald sitt frá íslensku þjóðinni,
þ.e. borgurum þessa lands, sem
fyrrum voru ranglega nefndir
„þegnar“. Má því eflaust um kenna
þegar hér bjó þjóð, sem var kúguð
af yfirvaldi og vissi ekki betur en að
hún væri fædd til að þóknast ríkis-
valdi, í stað þess sem rétt er, að rík-
isvald er leitt af þjóð. Sagan sýnir
að þjóðfélög hafa þrifist án ríkis-
valds, en ekki veit ég dæmi þess að
ríkisvald hafi komið til án þjóðar.
Glöggskyggn maður myndi nú spyr-
ja: „Hvernig má þetta vera?“ Svarið
er einfalt. Valdið er komið frá borg-
urunum. Þaðan er það runnið og
þangað mun það ávallt hverfa. Án
borgara er ekki til Alþingi. Alþingi
mitt er annars vegar gamalt hús,
sem stendur nú við Austurvöll og
hins vegar ákveðið valdatæki, sem
þjóðin býr yfir og kýs á fjögurra ára
fresti 63 samborgara mína til að
fara með „á daglegum basis“ eins
og sumir segja.
Ég tók þátt í síðustu alþingis-
kosningum. Þess vegna get ég ekki
skorast undan ábyrgð. Ábyrgð mín,
sem borgara þessa lands, felst
meðal annars í því að láta heyra í
mér þegar kjörnir fulltrúar mínir
hafa brugðist þeim skyldum og
þeirri ábyrgð, sem þeir leiða frá
mér. Eins og sakir standa get ég
því miður ekki beðið fram að
næstu alþingis-kosningum með að
láta rödd mína heyrast.
Líkur nú formála eða „prolog-
us“ eins og ég og allir hinir lög-
fræðingarnir lærðu á sínum tíma í
lagadeild og gætu eflaust slett
fram á latínu í opinberri umræðu, í
þeim veikburða tilgangi að þyrla
ryki í augu upplýstrar þjóðar. Til
að forðast þann stimpil samborg-
ara minna að vera álitinn lýðs-
skrumari eða á annan hátt að vera
tengdur við „keypt“ álit stjórn-
málaflokka eða annarra ráðandi
afla þessa lands mun ég hér á eftir
gæta þess að fara ekki með neitt,
sem ekki stenst skoðun hvers sjálf
hugsandi manns.
Ég viðurkenni, að Alþingi hafi
lagasetningarvald, í umboði borg-
ara þessa lands. Ég viðurkenni, að
alþingismenn hafi „rétt til að flytja
frumvörp til laga“ samkvæmt 38.
gr. stjórnarskrárinnar, í mínu um-
boði. Hitt viðurkenni ég ekki, frek-
ar en þið ágætu samborgarar mín-
ir, að vald Alþingis sé engum tak-
mörkunum háð, eins og nú er hald-
ið fram af hálfu stjórnarherranna.
Framsóknarmenn virðast þó vera
að átta sig smátt og smátt á þessari
augljósu staðreynd. Til upprifjun-
ar. Þegar forseti Íslands synjaði
um staðfestingu laga nr. 48/2004
(fjölmiðlalaga) hratt hann af stað
ferli samkvæmt 26. gr. stjórnars-
krárinnar, í skjóli valds síns sam-
kvæmt 2. gr. hennar. Það ferli verð-
ur ekki stöðvað af Alþingi, hvorki
með því að „afturkalla“ lögin né
heldur með því að breyta þeim eða
fella úr gildi með nýjum lögum.
Tilvitnuð 38. gr. stjórnarskrárinn-
ar, sem nú er haldið á lofti, kemur
þessu máli ekkert við. „Uss og
bamm“, þið sem reynið að plata
borgarana með slíku bulli. Valdið
er núna komið til þjóðarinnar. Það
er farið úr höndum Alþingis og það
er farið úr höndum forseta. Um
gildi fjölmiðlalaganna til frambúð-
ar fer nú einungis eftir því hvort
þjóðin samþykki í þjóðar-atkvæða-
greiðslu, sem boðað skal til eftir
26. gr. stjórnarskrárinnar, að lögin
skuli halda gildi sínu. Ella falla þau
niður dauð og ómerk. Fyrir því eru
þau einföldu rök, að frá þeim tíma-
punkti, til góðs eða ills fyrir okkur
borgarana, þegar forseti synjaði
um staðfestingu laganna, þá missti
Alþingi forræði yfir lögunum. Um-
boð þess til að fjalla um lögin hefur
verið afturkallað. Þeir sem þykjast
vera í vafa um þetta skulu hafa
hugfast, að ef vafi leikur á því
hvernig túlka beri skýrt ákvæði 26.
gr. stjórnarskrárinnar, þá nýtur
þjóðin vafans, en ekki einhver
ríkisstjórn úti í bæ. Stjórnarskráin
er jú okkar eign, en ekki ríkis-
stjórnarinnar.
Það veldur mér vissum von-
brigðum að hæstvirtir prófessorar
í lögum, Eiríkur Tómasson og Sig-
urður Líndal, skuli af kurteisi við
ríkisstjórnina gefa henni ranglega
undir fótinn, að til sé leið til að
„sleppa billega“ undan þeirri
skömm, sem ríkisstjórnin hefur
valdið mér og mínum samborgur-
um, með því að hleypa þeirri hugs-
un að í kolli ráðherra, að með því
að „afturkalla“ fjölmiðlalögin eða
fella þau sjálfstætt úr gildi með
nýjum lögum, sem lúti þá eingöngu
að þeim ólögmæta tilgangi, þá sé ef
til vill allt í lagi. Það er nú barasta
aldeilis ekki svo. Hin umþrættu lög
eru komin til umsagnar þjóðarinn-
ar, í kjölfar synjunar forseta um
staðfestingu þeirra og það vald
okkar borgaranna til að ákveða
hvort lögin skuli halda gildi eður ei
verður aldrei, já ég segi aldrei úr
höndum okkar tekið. Ég skora á
hvern þann lögspeking, sem ríkis-
stjórnin getur teflt fram, að hnekk-
ja þessu áliti mínu og þjóðarinnar,
með rökum sem standast skoðun.
Þá er ég ekki að tala um órökstudd-
ar fullyrðingar í gagnstæða átt
og/eða tilvísanir til annarra
ákvæða stjórnarskrárinnar, settar
fram „á flottan hátt“ í fjölmiðlum.
Gefið þjóðinni nú tækifæri til að
svara mótrökum. Þau hafa engin
komið fram til þessa.
Þegar herra Ólafur Ragnar
Grímsson var fyrst kjörinn rétt-
mætur forseti þessa lands kaus ég,
eins og fleiri dyggir stuðningsmenn
Sjálfstæðisflokksins, annan fram-
bjóðanda en þann sem kjörinn var.
Svo heitt var mér í hamsi á um-
ræddum tíma, að á heimili mínu var
ekki rætt um annað á tímabili en
hvað tæki við ef „Óli grís“ kæmist
til valda. Börnin fóru því miður ekki
varhluta af neikvæðu umtali mínu í
garð forseta míns. Skömmu eftir
kjör hans hélt fjölskyldan í sumar-
frí til Spánar. Einhvers staðar yfir
miðju Atlantshafi gall þá við í fjög-
urra ára dóttur minni: „Það er eins
gott pabbi, að við erum að fara til
Spánar, fyrst að Óli svín er orðinn
forseti.“ Sælir eru saklausir. Ég vil
biðja þig, herra forseti, þótt seint sé
fram komið, afsökunar á fyrrum ill-
mælgi í yðar garð. Þér eruð forseti
minn. Ég treysti á yður.
Höfundur er borgari og héraðs-
dómari.
16. júlí 2004 FÖSTUDAGUR20
Lögin komin til
umsagnar þjóðarinnar
Hin umþrættu lög
eru komin til um-
sagnar þjóðarinnar, í kjölfar
synjunar forseta um stað-
festingu þeirra og það vald
okkar borgaranna til að
ákveða hvort lögin skuli
halda gildi eður ei verður
aldrei, já ég segi aldrei úr
höndum okkar tekið.
JÓNAS JÓHANNSSON
UMRÆÐAN
FJÖLMIÐLALÖGIN
,,
Fyrir nokkru síðan gerðust þau tíð-
indi að griðland fugla á Dyrhólaey
var opnað á miðjum varptíma fyrir
takmarkalausri umferð ferðamanna
– þriðja árið í röð. Það mun hafa vak-
ið sérstaka athygli margra að sú að-
gerð sem fram fór í skjóli lögreglu-
verndar – var framkvæmd af einum
af æðstu embættismönnum Um-
hverfisstofnunar. Þau tíðindi sem
hér hafa orðið vekja spurningar um
hlutverk og gildi friðlýsinga al-
mennt, að ekki sé nú talað um hið
svokallaða „hlutverk heimamanna“ í
nútíma umhverfisvernd. Okkur
komu í hug hin fleygu orð: „Heggur
sá er hlífa skyldi“. Nú þegar dregur
að lokum varptíma á Dyrhólaey er
okkur ljóst að fuglalífi hefur stór-
lega hrakað í Eynni. Einkum er átak-
anlegt að horfa upp á hrun í æðar-
varpi því sem við höfðum byggt upp,
en aðrir fuglastofnar hafa einnig lát-
ið verulega á sjá. Okkur finnst af
þessu tilefni rétt að útskýra nánar
hvers vegna við viljum friða
Dyrhólaey á varptímanum.
Í Dyrhólaey var til skamms tíma
eitt stærsta æðarvarp við suður-
strönd landsins. Varpið hefst í byrj-
un maí og lýkur í byrjun júlí. Friðun
þess fyrir umferð á tímabilinu 1. maí
til 25. júní var ásættanleg málamiðl-
un sem tryggt hefur að meginhluti
varps sé búinn þegar umferð er
hleypt á svæðið. Nytjar á æðarvarpi
(dúntekja) í Dyrhólaey er hluti af
þeim landbúnaði sem bændur í Dyr-
hólahverfi hafa frá fornu fari stund-
að og er enn þáttur í afkomu okkar.
Æðardúnn er verðmæt útflutnings-
vara og takist okkur að verja varp-
landið er ómögulegt að spá fyrir um
vaxtarmöguleika þess. Tæpast er
hægt að hugsa sér jafn sjálfbærar
nytjar, því fuglinn laðast að sé landið
friðað, og í skjóli þess þrífst síðan
fjölbreytt mó- og sjófuglavarp. Með
verndun æðarvarpsins er stuðlað að
áframhaldandi byggð og íbúum með
menningarlegar rætur í hverfinu
veittur efnahagslegur hvati til að
tryggja Dyrhólaey nauðsynlega
umhirðu.
Sú meinloka hefur öðru hvoru
skotið upp kollinum að friðun varp-
lands á Dyrhólaey tæpa tvo mánuði
ársins sé í blóra við hagsmuni ferða-
þjónustunnar. Ekkert er jafn fjarri
sanni. Þótt vafalaust komi margir á
Dyrhólaey til þess að sjá gatið fræga
er það aðeins brot af þeirri upplifun
sem ferðamannsins bíður. Flestir
sem þangað leggja leið sína vita að
Eyin væri ekki svipur hjá sjón ef þar
væri ekki fjölbreytt fuglalíf.
Reynsla okkar sjálfra af þjónustu
við ferðafólk staðfestir að með
fræðslu um lífríki staðarins viður-
kenna flest allir nauðsyn þess að
fuglinn fái frið meðan á varpi stend-
ur. Á móti kemur að friðunin gerir
staðinn mun eftirsóknarverðari og
glæsilegri til náttúruskoðunar þegar
opnað er fyrir umferð seinnipart
júnímánaðar. Íslensk ferðaþjónusta
er sem betur fer að fjarlægjast gull-
grafarasjónarmiðin. Verndun líf-
ríkis, náttúru og menningarverð-
mæta í samstarfi við fólkið í landinu
er að verða helsta leiðarljós þeirra
sem fjárfesta í greininni. Friðun
Dyrhólaeyjar á varptíma er sameig-
inlegt hagsmunamál landbúnaðar og
ferðaþjónustu.
Íbúar hér í Dyrhólahverfi, þar á
meðal við og forfeður og formæður
okkar, áttu frumkvæði að því að frið-
lýsa Dyrhólaey 1978 með samkomu-
lagi við forráðamenn Náttúruvernd-
arráðs (sem var „Umhverfis-
stofnun“ þess tíma). Sú sátt byggðist
á gagnkvæmri virðingu fyrir lífríki
og sjálfbærum nytjum eyjarinnar, til
dæmis að „óheimilt er að skaða eða
trufla fuglalíf á hinu friðlýsta
svæði“ og að „hefðbundnar nytjar
bænda skuli haldast“. Í samræmi við
það var heimildarákvæði um lokun
Eyjarinnar á varptíma nær alltaf
beitt. Hvern þeirra gat rennt í grun
að aldarfjórðungi síðar ryfi sjálf
Umhverfisstofnun sáttagjörðina og
beitti valdi – ekki aðeins til tjóns
fyrir sjálfbærar nytjar okkar á æðar-
varpinu, heldur líka gegn viðkvæmu
og fjölbreyttu lífríki Dyrhólaeyjar
sem þúsundir ferðamanna sækjast
eftir að skoða á sumri hverju?
Það væri mikil skammsýni, og ís-
lenskri umhverfisverndarpólitík til
ósóma, ef greiða ætti helstu skraut-
fjöður náttúruperlunnar Dyrhóla-
eyjar – fuglalífinu – það náðarhögg
sem afnám friðunar á varptíma fæli
í sér. Við sem önnumst Dyrhólaey
leggjum áherslu á að fagleg vinnu-
brögð og varúðarsjónarmið ráði um-
gengni um Eyna og í framtíðinni
mæti opinberir aðilar til samstarfs
við okkur á þeim grundvelli.
Höfundar eru bændur í Dyrhóla-
hverfi.
ALÞINGI
Vald Alþingis er takmörkunum háð segir greinarhöfundur.
KATRÍN JAKOBSDÓTTIR
VARAFORMAÐUR VINSTRI GRÆNNA
FRIÐBJÖRN ORRI KETILSSON
FRAMKVÆMDASTJÓRI FRJÁLSHYGGJUFÉLAGSINS
SKIPTAR SKOÐANIR Á ríkið að sjá um almenningssamgöngur?
EITT MESTA UMHVERFISVANDAMÁL sem blasir við
Evrópu nú er loftmengun. Stór hluti hennar tengist sí-
vaxandi umferð einkabíla og flutningabíla. Mjög víða í
Evrópu hefur hlutfall almenningssamgangna farið
minnkandi nema þar sem hið opinbera hefur gripið í
taumana og ráðist í markvissar aðgerðir til að bæta
þjónustuna.
ALMENNINGSSAMGÖNGUR lúta öðrum lögmálum
en t.d. leigubílarekstur. Þær eru umhverfisvænni ferða-
kostur enda snúast þær um að koma mörgum í einu á
milli staða í einu farartæki. Þær eru ennfremur nokkuð
dýr rekstur þar sem í almenningssamgöngum verður að
þjóna öllum á tilteknu svæði. Að sama skapi verða al-
menningssamgöngur að vera ódýrar fyrir notendur til að
þær verði raunhæfur valkostur við einkabílinn. Stjórn-
völd græða samt á því að efla almenningssamgöngur
þar sem þau geta þannig sparað umfangsmikinn gatna-
gerðarkostnað fyrir sífellt fleiri bíla og dregið verulega úr
loftmengun og þannig aukið lífsgæði borgaranna. Þar
sem ráðist hefur verið í að efla almenningssamgöngur í
Evrópu, t.d. með bættri þjónustu, léttlestum og öðru
slíku, má sjá ótrúlegar breytingar á ferðamynstri en hlut-
fall þeirra sem velja almenningssamgöngur hefur tvö- til
þrefaldast. Að sama skapi hefur einkavæðing almenn-
ingssamgangna víða mistekist og má nefna það þegar
Thatcher einkavæddi bresku lestirnar með skelfilegum
afleiðingum og hefur nú hluti kerfisins sem lýtur að
þjónustu og eftirliti með lestum verið færður að nýju til
hins opinbera.
HIÐ OPINBERA á því tvímælalaust að reka almenn-
ingssamgöngur og leggja metnað í það enda hlut-
fallslega umhverfisvænn samgöngumáti.
ALMENNINGSSAMGÖNGUR eru mörgum mikilvægar og
sumum jafnvel svo mikilvægar að þeir kæmust hvorki til
vinnu né í búðina án þeirra. Því er mikilvægt að haga fyrir-
komulagi þeirra svo að sem best þjónusta fáist á sem
lægstu verði. Eðli þess að reka strætisvagna, lestir eða
aðrar tegundir samgöngukerfa er það sama og í öllum
rekstri. Lágmarka þarf kostnað og gera sem best við við-
skiptavini svo að þeir haldi viðskiptum sínum áfram. Þar
sem ríkiseinokun er á rekstrinum hafa neytendur ekki val
um neitt nema hið ríkisrekna kerfi sama hversu slæmt
það kann að vera.
ÞAÐ ER SVO að ríkisreknar samgöngur eru niðurgreiddar
með skattfé og því ljóst að þeir eru látnir niðurgreiða þjón-
ustuna sem e.t.v. ekki nota hana. Eðlilegt er að þeir sem
noti þjónustuna greiði fyrir hana. Það hlýtur því að teljast
ranglátt að skattgreiðslur leigubílstjórans séu notaðar til
að niðurgreiða rekstur strætisvagna sem beinlínis hafa af
honum viðskipti og draga úr tekjum hans. Það er einnig
mjög mikilvægt að ríkið hætti niðurgreiðslum á tiltekinni
þjónustu svo markaðurinn geti fundið út hvaða þjónusta
hentar best hverju sinni. Svo kann að vera að kostnaður
við ferð með strætisvagni sé alltof mikill og hagkvæmara
sé að taka leigubíl. Einnig getur verið hagkvæmara að eiga
bíl en að taka leigubíl og svo mætti lengi telja. Til að skyn-
samleg ákvörðun sé tekin hverju sinni þarf kostnaður að
vera neytendum ljós. Með þeim hætti næst sem best
nálgun við hagkvæmustu niðurstöðuna hverju sinni.
RÍKISREKNAR SAMGÖNGUR ættu að heyra sögunni til –
rétt eins og ríkisreknar ferðaskrifstofur, útgerðarfyrirtæki,
flugfélög eða matvöruverslanir sem eru aðeins til sem
minningar um liðinn tíma. Einkaframtak og aukið frelsi er
vænlegra til árangurs en ríkisrekstur.
DYRHÓLAEY
Ein af náttúruperlum
Íslands og griðland
ýmissa fuglategunda
UMRÆÐAN
DYRHÓLAEY
ÞORSTEINN GUNNARSSON
OG GUÐJÓN ÞORSTEINSSON
Sú meinloka hefur
öðru hvoru skotið
upp kollinum að friðun
varplands á Dyrhólaey tæpa
tvo mánuði ársins sé í blóra
við hagsmuni ferðaþjónust-
unnar. Ekkert er jafn fjarri
sanni.
,,
Friðun fuglalífs
á Dyrhólaey