Tíminn - 19.09.1972, Qupperneq 8

8
TÍMINN
Þriðjudagur 19. september 1972
Ryk er ástæðan fyrir at-
vinnusjúkdómum í álverinu
Sem kunnugt er af fréttum, þá
fór Heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytið fram á það við
Heilbrigðiseftirlit rikisins, að það
tæki til athugunar ábendingar 9
starfsgreinafélaga vegna
meintra atvinnusjúkdóma hjá
sjarfsmönnum ISALS i Straums-
vik.
Heilbrigöiseftirlitið hefur nú
lokið athugunum sinum og hefur
það sent heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra skýrslu
um athuganir sinar.
I skýrslunni kemur fram, að til
þess aö fá sem beztan samanburð
hafi álverksmiðja i Noregi verið
skoðuð og i Noregi naut heil-
brigöiseftirlitið góörar aðstoðar
atvinnusjúkdómastofnunar
Noregs.
Eftir miklar rannsóknir i ál-
verinu i Stramsvik, kom fram, að
magn eitraðra lofttegunda var
ekkert tiltakanlega mikið og
langt innan þeirra marka, sem
hættulegt getur talizt. —-Að öllum
rannsóknunum athugunum, segir
i skýrslunni, verður að telja, að
ryk það, sem framkallast við ál-
vinnslu, bæði frá surali, kryoliti
og sóti skautanna, sem byggð er
úr tjöru, kolum og asfalti, sé aðal
skaðvaldurinn og sé viss fjöldi
manna, sem ekki þoli það ryk til
lengdar, og er það i samræmi við
það, sem annars staðar þekkist
viö svipaðan verksmiðju rekstur.
liér fcr á eftir meginhlutinn af
skýrslu Haldurs Johnsens for-
slöðumanns lleilbrigðiseftirlits
rikisins um niðurstöður af athug-
unum hans. Kyrst ræðir hann um
sjúkdóinsrannsóknirnar á þeim
inönnum scm grunur lék á að tek-
ið liel'ðu atvinnusjúkdóma við
vinnu I álverinu i Straumsvik.
Undirritaður, forstöðumaður
Heilbrigðiseftirlits rikisins, var
með bréfi dags. 28. marz s.l. frá
Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytinu, beðinn að rannsaka
og hraða rannsókn:
1) Hvort aðstæður i Straumsvik
séu þannig, að hætta sé á atvinnu
sjúkdómum hjá starfsmönnum.
2) Hvaöa sjúkdóma geti
hugsanlega orðið vart við starf
semina eins og nú er.
3) Hvort veikindatilvik hjá
starfsmönnum, sem tilgreind eru
i áðurnefndu bréfi (þ.e. bréfið,
sem ráðuneytinu hefur borizt frá
starfsgreinarfélögum og fylgdi
með i afriti), verði rakin til
þeirra.
Umrætt bréf barst mér i hendur
á skirdag 30. marz. (Fskj. I)
Þar sem beðið var um að hraða
rannsókninni, þótti mér tilvalið
að nota þaö sem eftir var af dym-
bilvikunni til að gera undir-
búningsathugun á aðstæðum i
verksmiðjunni og fór þvi á vett-
vang til fyrstu skoöunar á föstu-
daginn langa, 31. marz, eins og
kunnugt er, er unnið alla daga,
jafnt helga sem rúmhelga, á
vöktum. Við hliðið fann ég Erick
Hiibner, sem fylgdi mér um verk-
smiðjuna.
Ekkert samband var haft við
yfirmann verksmiðjunnar i
þessari fyrstu skoðunarför.
bá var auk kerskála, steypu-
skála og skautsmiðju skoðuð
klæðaskiftaherbergi, hreinlætis-
tæki böö og matsalir starfsfólks.
Vinnan var i fullum gangi i
vinnuskálunum.
Fyrstu áhrif af þessarri
skoöunarferð voru þau, að all-
mikið ryk væri i þessum vinnusöl-
um, og sveið mig i hálsinn.
Eftir þessa fyrstu athugun þótti
mér rétt, að haga rannsókn
þannig:
1.) Gera tilteknar loft-
mengunarrannsóknir, aðrar en
flúorrannsóknir i áður umræddum
vinnuskálum einkum þó á S02,
sem þekkt er að þvi að valda
ertingu i öndunarfærum, en
flestar kvartanir starfsmanna
voru einmitt frá öndunarfærum.
Grimur Jónsson, héraðslæknir i
Hafnarfirði, haföi áður látið gera
rannsókn á tlúorsamböndum i
þvagi nokkurra starfsmanna, og
reyndist magn þeirra neðan
þeirra marka, sem boðað gætu
hættuástand. (Fskj. II og III)
2) Þá þótti mér óhjákvæmilegt
að skoða samskonar verksmiðju i
Noregi, og varð fyrir valinu litið
eitt eldri verksmiðja i eigu
Alusuisse, sem er nákvæmlega
eins og Straumsvikur-verksmiðj-
an er, hvað alla uppbyggingu
snertir, og stærðin er eins og
Straumsvikur-verksmiðjan verð-
ur eftir stækkunina. Til þess að fá
aðgang aö þeirri verksmiðju,
naut ég ómetanlegrar fyrir-
greiðslu atvinnusjúkdóma-
stofnunar Noregs, en forstöðu-
maður hennar er dr. Norseth.
Þessi verksmiðja er staðsett á
fögrum staö i Harðangursfirði,
2ja-3ja tima siglingu frá Bergen
meö hraðbáti, þar heitir
„Husnæs”.
Þessi heimsókn i Husnæs-verk-
smiðjuna reyndist mjög
árangursrik.
bar fékkst:
a) Góður samanburðargrund-
völlur hvað snerti útbúnað og
rekstur, til samanburðar við
Straumsvikur-verksmiðjuna.
b) Þar fékkst einnig tækifæri til
þess að rannsaka aðbúö og að-
stöðu verkafólks þar á staðnum,
og ekki sizt ýmislegt sem varðaði
takmörkun á vinnutima verka-
fólks þar i verksmiðjunni.
c) Þar féngust einnig upp-
lýsingar um — og voru raunar
sýnilegar — skemmdir þær, sem
verksmiðjan hafði valdiö i um-
hverfi sinu, áður en hreinsunar-
tæki voru sett i hana, og einnig,
hvernig þau hreinsunartæki höfðu
verið starl'rækt, hvaða erfiðleikar
hefðu verið á starfrækslu þeirra i
fyrstu og hvaða aðgerðum og að-
ferðum þurfti að beita til að
tryggja góðan árangur af
hreinsunartækjum, þar sem þau
eru sett upp, en það er önnur
saga.
3) Þá þótti nauðsynlegt að
kanna sem bezt starfssemi at-
vinnusjúkdómastofnunar Noregs
(Yrkeshygienisk Institut), en það
er staðsett i Oslo, og naut ég þar
góðrar fyrirgreiðslu dr. Norseth,
sem áður er á minnst, svo og
Jörgens Jahr, yfirverkfræðings.
bessi stofnun hefur yfirumsjón
með öllum verksmiðjurekstri i
Noregi hvað snertir atvinnusjúk-
dóma.
4) Þá þótti nauðsynlegt að ná
sambandi viö alla þá verkamenn,
sem starfað höfðu i Alverinu i
Straumsvik, til þess að kanna
heilsufar þeirra með samtölum,
og afla samtimis i þvi skyni upp-
lýsinga um þær rannsóknir, sem
geröar höfðu verið, af hinum
ýmsu læknum og lækninga-
stofnunum hér landi.
I þessu skyni var þegar haft
samband viö Verkamannafélagið
Hlif i Hafnarfirði og það beöið að
senda skrá yfir þá verkamenn,
sem höfðu veikst i Alverinu og
varð orsök til þeirra skrifa frá
starfsgreinafélögum, sem áöur er
á minnst og bréf ráðuneytisins
byggðist á.
Svar barst frá Verkamanna-
félaginu Hlif, þ. 13.5. og voru þar
tilgreindir eftirfarandi menn: a),
b), c), d), e), f), g), h), samtals 8
manns, en auk þess kom siðar
ótilkvaddur i), til viðtals. (Fskj.
IV)
Þegar er bréf Verkamanna-
félagsins Hlifar hafði borizt, 13.5.
s.l., var öllum þessum mönnum
skrifað og þeir beðnir að koma til
viðtals i skrifstofu Heilbrigðis-
eftirlits rikisins og komu þá i
fyrstu aðeins 3 af þessum 8 mönn-
um og var þá skrifað aftur hinn 5.
júni s.l. og bættust þá nokkrir við,
en aldrei náðist til f), g),
Astæðan fyrir þvi, hve illa gekk
að fá þessa umræddu menn til
viðtals, mun aðallega vera sú, að
þeir eru flestir hættir störfum hjá
Alverinu og komnir i aðra vinnu
og sumir fluttir út á land eða
farnir til sjós.
Þegar búið var að hafa tal af
þessum 6 mönnum er voru i hópi
þeirrg,er Verkamannafélagið Hlff
gaf upp, svo og i), þá var skrifað
til lækna og stofnana, sem höfðu
þessa menn til rannsóknar og
meöferðar, og siöan reynt að gera
sér grein fyrir ástandi hvers og
eins og orsökum til þeirra sjúk-
dóma, sem þeir hafa fengið á
meðan þeir unnu i Alverinu. öll
þessi eftirgrennslan tók 3 mánuði.
Niöurstaða sjúkdóms-
rannsókna
Eins og áður segir, mættu 6
menn af þeim 8, sem Verka-
mannafélagið Hlif gaf upp, og
sem boðaöir voru til skoðunar og
viðtals hjá Heilbrigðiseftirliti
rikisins, en þar fyrir utan mætti
i), sem ekki hafði verið sérstak-
lega boðaöur og auk þess er vitað
nokkuð um þá g), og f), af þeim
upplýsingum, sem fyrir liggja hjá
trúnaðarlækni Álversins, dr.
Hjaltested.
Dr. Hjaltested hefur rannsakað
alla mennina við upphaf starfs-
ferils þeirra i Alverinu og ekki
fundið neitt athugavert við
heilsufar þeirra nema f), sem
sagður er hafa haft þyngsli fyrir
brjósti og fengið snert af asthma
1958, en þó verið einkennalaus
siðan og ekki borið á neinu sér-
stöku við skoðunina, en honum
var þó sagt, að ef framangreind
einkenni kæmu aftur i ljós, mætti
hann ekki vinna i kerskála.
Af þeim gögnum, sem fyrir
liggja um þessa menn, bæði frá
læknum á Vifilsstöðum svo og
sjúkrasamlagslæknum þeirra og
athugun undirritaðs auk frum-
skoðunar dr. Hjaltesteds, kemur i
ljós að 2 af mönnunum eiga
nákomna ættingja með ofnæmis-
sjúkdóma. Báðir þessir menn
hafa einnig sýnt einkenni um of-
næmi, en auk þess hafa aðrir 2
sýnt einkenni um ofnæmi við sér-
stakar ofnæmisrannsóknir,
þannig eru 4 af þeim 7 sem
rannsakaðir voru, með ofnæmi
þ.e.a.s. rúmlega helmingur, en
allir hafa mennirnir, sem
rannsakaðir hafa verið, fengið
smám saman vaxandi sjúkdóms-
einkenni frá öndunarfærum.
Þessi einkenni hafa oftast
byrjað fyrst i nefi, með nefrennsli
og særindum og siöan i nokkrum
tilfellum þróast upp i hreina
andarteppu, og þá einkum að
næturlagi.
Flestum mönnunum hafa
batnað einkennin að nokkru eða
öllu leyti, eftir að þeir hættu störf-
um i Alverinu.
Auk þessarra sjúkdómsein-
kenna frá öndunarfærum, sem
allir mennirnir hafa kvartað um,
meira og minna, svo og ofnæmis,
sem staðfest hefur verið með húð-
prófum, hafa þessir menn einnig
kvartaö um mikla þreytu og slen
og svefnhöfgi að lokinni vinnu.
Flestir þessarra manna hafa
unnið meira eða minna i ker-
skála, en þó hafa nokkrir þeirra
ekki komið nálægt kerskálanum
og aðeins unnið við súráls-
flutninga eða i skautasmiðju.
Það má yfirleitt segja, aö yfir-
vinna i meira eða minna rikum
mæli sé sameiginlegt með
þessum mönnum, sem hér hafa
verið til athugunar.
Mest hefur yfirvinna verið hjá
þeim sem hafa stundað upp-
skipun súráls og unnið i lestum, á
ýtum við að færa til súrálið, en
einnig hefur það tiðkast, að menn
hafa tekið a.m.k. tvær vaktir á
sólarhring og hefur jafnvel verið
sótzt eftir sliku, en það kemur i
ljós, þegar talað er við suma
mennina, að þau einkenni sem
þeir hafa kvartað um, hafa verið
nokkurnveginn i réttu hlutfalli við
lengd vinnutimans.
Orsakir sjúkdóinseinkenna
inannan na
Það er enginn vafi á þvi, að ryk,
sem i verksmiðjunni er, bæði i
kerskála, skautsmiðju, steypu-
skála og við súrálsuppskipun, er
aðalorsök andíærakvilla
mannanna og þess ofnæmis sem
vart hefur orðið, en yfirvinna
aðalástæðan fyrir þeirri miklu
þreytu og syfju, sem borið hefur á
hjá starfsmönnunum. Þess má
geta i sambandi við hinn langa
vinnutima, sem tiökast i Alverinu
hérna, að i verksmiðjum i Noregi
er bannað að vinna meira en 10
yfirvinnutima á viku hverri, eða
sem svarar 2 timum á hvern
virkan dag.
Þá vaknar sú spurning, hvað
það sé i andrúmsloftinu og þá sér-
staklega i rykinu, sem hafi þessi
áhrif á slimhúö öndunarfæranna
og i heild sinni á liðan þeirra
starfsmanna, sem veikzt hafa.
Til þess að kanna þetta, voru
tekin sýnishorn af ryki og brenni-
steins sýrlingi (S02) með sér-
stökum tækjabúnaði, sem er i
eigu Heilbrigðiseftirlits rfkisins,
en siðan var efnagreining látin
fara fram á magni brennisteins-
sýrlingsins á Rannsóknarstofnun
iðnaðarins á Keldum, en um það
fjallaði aðallega Hörður Þormar.
Til þess að þessar rannsóknir
gætu farið fram með nægilegum
hraða og til þess að hægt væri að
gera sér grein fyrir truflunum,
sem fram kynnu að koma við
söfnun sýnanna, þótti rétt að
efnagreiningin gæti farið fram
jafnharðan, svo til daglega, á
hverju einstöku sýni eftir að
nokkur forpróf höfðu verið gerð,
og til þess að annast þessa starf-
semi, réð Heilbrigðiseftirlit
rikisins i sina þjónustu Svein
Guðbjartsson, sem annars starf-
ar sem heilbrigðisfulltrúi i
Hafnarfirði og flutti hann sýnin á
milli daglega og sá um að setja
upp flöskur og siupappir tvisvar á
hverjum degi i verksmiðjunni i
tveim tækjum, sem þar voru höfð
i notkun og Heilbrigðiseftirlitið
lagði til og undirritaður staðsetti.
Fskj. V)
Niðurstöður úr þessum
rannsóknum voru þær, að brenni-
steinssýrlingur (S02) reyndist
innan þeirra marka, sem talin
eru hættulaus, miðað við þær
hámarkstölur (standarda), sem
almennt eru viðurkenndar fyrir
brennisteinssýrling, en það er
0,15 mg. i rúmmetra til upp-
jafnaðar yfir sólarhringinn, eða
hæst 0.50 mg. i rúmmetra miðað
við einstakar mælingar.
Meðaltal 24 mælinga i Straums-
vikur-verksmiðjunni i kerskála
fyrir S02 reyndist 0.140 mg. i
rúmmetra, en hæstu tölur úr ein-
stökum mælingum fóru upp i
0.475. Eins og áður segir, er það
fyrir neðan þau hámörk, sem al-
mennt eru viðurkennd.
Astæðan til þess, að sérstaklega
þótti ástæða til að gefa gaum að
brennisteinssýrlingi (S02) i
andrúmslofti er hin miklu ertandi
áhrif.sem mikið magn af honum i
andrúmslofti hefur á slimhúðir
öndunarfæra, og er slikt alþekkt i
stórborgum utan tslands, þar
sem mikil mengun á sé stað i and-
rúmslofti.
I ryksýnum sem tekin voru á
siupappir, komu fram margvis-
leg efni, sem ekki hefur verið tök
á að efnagreina i svo litlu magni,
en þó er augljóst af efnagreiningu
ryks á bitum i kerskála (Fgskj.
VI, ryksýni R-I og R-II), aö þar er
um að ræða i yfirgnæfandi meiri-
hluta súrál, blandaö kolaryki, og
sóti auk krýolits. Það er almennt
viðurkennt, að þessi rykblanda
ásamt með meira eða minna af
flúorefnum, er talsvert ertandi
fyrir öndunarfærin og er viss
fjöldi manna, sem ekki þoiir þetta
ryk til lengdar, en hinsvegar
verður ekki sagt aö flúorið eitt i
sjálfu sér sé hér aðalatriðið, enda
ekki það mikið flúor i þvagi
þeirra manna, sem rannsakaöir
voru, og þar á meðal er þó einn
þeirra, sem komu i þessa sér-
stöku rannsókn, með lægsta
flúorinnihaldið (0,17 mg/1), (c)
....) að það geti haft nein skað-
leg áhrif.
Vegna hins mikla slens, og
þreytu og svefndrunga, sem bar á
hjá umræddum starfsmönnum,
þótti ástæða til að gera rannsókn
á kolsýrlingi i verksmiðjunni og
var Kormákur Sigurðsson, sem
vanur er slikum rannsóknum hjá
Heilbrigðiseftirliti Reykjavikur-
borgar, fenginn til að gera nokkr-
ar slikar rannsóknir á vegum
Heilbrigðiseftirlits rikisins, \Og
kom i ljós að i kerskála var kol-
sýlingur (CO) 10 ppm., þ.e.a.s.
hlutar i miljón, en það er aðeins
fimmti hluti af þvi sem talizt get-
ur hættulegt fyrir heilsu manna.
I steypuskála reyndist ekki
mælanlegt magn af kolsýrlingi
(CO). Þar var einnig mælt eldi (O
2) og reyndist það i hámarki
20,6%.
Relativur raki i kerskála og
skautasmiðju reyndist 40-56% og
er það innan þeirra marka, sem
hæfilegt má teljast.
Lofthiti reyndist 11 gráður i
skautsmiðju, en 19 gráður i ker-
skála, og verður það eftir atvik-
um og eðli vinnunnar og aðstöð-
unnar á hvorum stað að teljast
við hæfi.
Að þessu öllu athuguðu/verður
að telja,að ryk það sem framkall-
ast við álvinnsluna bæöi frá súr-
áli, krýoliti og sóti skautanna,
sem byggð er úr tjöru, kolum og
asfalti, sé aðal skaðvaldurinn og
sé viss fjöldi manna, sem ekki
þoli það ryk til lengdar, og er það
i samræmi við það sem annars
staðar þekkist við svipaðan verk-
smiðjurekstur.
I Noregi er til dæmis litiö svo á,
að ekki sé óeðlilegt, að 3-5% af
starfsmönnum, sem þó hafa verið
rannsakaðir áður en þeir hófu
starf i verksmiðjunni, þoli ekki
vinnu i kerskála. Sumir þessara
manna geta tekið við vinnu ann-
ars staðar i álverinu, en aðrir
verða algjörlega að hætta vinnu i
þvi og forðast alla snertingu við
slikan verksmiðjurekstur.
Flestum mönnum batnar ann-
ars til fulls, ef þeir hætta að vinna
i verksmiðjum sem þessum, en
einstaka bera þess menjar langan
tima og gengur seint að batna,
eða batnar e.t.v. alls ekki til fulls.
I slikum tilfellum mun oftast
vera um að ræða meðfætt veiklað
mótsöðuafl i öndunarfærum, eða
ofnæmi, sem erfitt er að finna við
frumrannsókn, en það er einnig
þekkt fyrirbæri i læknisfræðinni,
að ofnæmi, sem tiltölulega litið
hefur borið á, allt i einu magnast
um allan helming, ef menn lenda i
miklu ryki eða þeim kringum-
stæðum, sem m jög reyna á varnir
likamans i þessum efnum, og get-
ur þá slikt ofnæmi, sem þannig
hefur magnazt upp, varaö lengi,
og e.t.v. aldri lagazt til fulls, og
eina ráöið sé þá að halda sig
algjörlega frá öllu þvi, sem á
nokkurn hátt snertir ofnæmistil-
hneigingu þeirra.
Ekki er óliklegbað eitt af þeim
tilfellum, sem hér kom til athug-
unar, hafi haft ofnæmi, sem lýsti
sér i sérstakri tegund af höfuð-
verk (migrene) og hafi það
ofnæmi magnazt mjög við starf I
álverinu og maðurinn ekki náð
sér til fulls, a.m.k. ekki ennþá, en
hann hefur þegar gengið undir
þrjár aðgerðir til að fjarlægja
sveppi (polypa) úr nefi, sem að
sjálfsögðu eru af ofnæmisvöldum,
(Rhinitis allergica). Hann fékk
einnig útþot (Urticaria) að sögn
Björns Þórðarsonar læknis.
Svipaða sögu er að segja um
annan mann, sem gengur undir
sjúkdómsgreiningunni Bronchitis
asthmatica. Hann á i ætt sinni ná-
kominn ættingja með asthma og
sjálfur er hann með ofnæmi fyrir
fjölda efna samkvæmt rannsókn-
unvsem gerðar voru á Vlfilsstöð-
um, og munu þessir sjúkdómar
hafa náð tökum á sjúklingi við
starfið i Alverinu og ofnæmið
magnazt, en asthmatilhneiging,
sem kann að vera ættgeng (móðir
asthmaveik), hefur fengið útrás,
Framhald á bls. 19