Tíminn - 23.09.1972, Síða 11
10
TÍMINN
Laugardagur 23. september 1972
I.augardagur 23. september 1972
TÍMINN
U
i \
oskulia u^arnir i (jufuncsi cru mcftal ætisstöAva Svartbaksins.
Eyðing
svartbaks
Þcssi hefíli |)örf fyrir gervilimasmift.
Svartbakurinn þykir hinn versti
vargur i varplöndum. Þess vegna
er hann mörgum þyrnir i auga, og
er ýmsum ráðum beitt til þess að
eyða honum. Töluvert hefur verið
gert að þvi að eitra fyrir hann og
steypa undan honum. Hann er
réttdræpur árið um kring, og
skotglaðir byssumenn hafa sér til
dundurs að stytta honum aldur að
gamni sin. Kostnaðinn við það
grin fá þeir svo greiddan hjá yfir-
völdunum, þvi fyrir andaðan
svartbak fást nokkrar krónur i
verðlaun. Eru til ákvæði um það i
lögum, að greiddar skuli 25 krón-
ur fyrir hvern deyddan fugl, og
bregða veiðimenn sér i hálfgert
hausaveiðaragervi þvi greiðslan
fer fram við afhendingu hægra
vængs fórnardýrsins. Viðkom-
andi sýslusjóði er skylt að reiða
fram féð, og eins munu vera
nokkur brögð að þvi að hrepps-
félög sjái um greiðslurnar.
Reykjavik er mikið gósenland
fyrir svartbakinn, enda er hann
hræfugl öðrum þræði og kann vel
við sig á öskuhaugum og við frá-
rennsli fiskiðjuvera. Tjarnar-
hólmínn er honum kærkominn
neðan á varptima stendur og
langt fram eftir sumri, svo lengi
sem ungar andanna eru viðráð-
anleg bráð. Honum er og ljúft aö
biða við ós Elliöaánna á vorin,
þegar laxaseiða ef þar von.
Fiskiðjuver og öskuhaugar eru
viðar um land en á höfuðborgar-
svæðinu, og hefur svartbakurinn
þvi hreiðrað um sig alls staðar,
þar sem slik fyrirtæki eru rekin.
Ef svo meinlega vill til, að æðar-
varp er i grendinni við fyrrnefnd
kjörsvæði svartbaksins, gefur
auga leiðyað ásókn hans i þau fer
langt fram úr þvi, sem náttúru-
legt getur talizt. Varpið hættir að
vera meðal lifsnauðsynja hans og
tekur á sig mynd munaðarvöru,
sem heldur en ekki er amalegt að
veita sér á vorin. Eigendur varp-
landanna lita þessar majorka-
ferðir svartbaksins hornauga,
sem vonlegt er, og láta einskis
ófreistað að slikur túrismi verði
aflagður. Ýmsum aðferðum er
beitt i þvi skyni, og verður nú
drepið á þær, sem tiðkast á höfuð-
borgarvæðinu.
Allmargir Reykvikingar eiga
sér þá hugsjón velvplga að eyða
svartbak, og komast færri að til
þeirrar iðju en vilja, þvi óheimilt
er að i'ara með vopnum innanbæj-
ar. Hins vegar geta menn sótt um
leyfi til þess arna til borgarráðs,
og eru þau veitt til eins árs i senn.
Aðferðirnar, sem aðallega er
beitt, eru tvenns konar. Onnur,
það er að segja drápið, fer fram
með tvenns konar meðulum, not-
uð eru skotvopn og gefin eru
svefnlyf. Það skal skýrt tekið
fram.að svefnlyfið, sem notað er
til svæfingar svartbaknum, er
ekki talið vanabindandi, svo að
fugl sem sofnar og vaknar til Tffs
ins aftur utan seilingar veiöi-
manna, verður ekki dóbisti. Skot-
vopnin eru sennilega haglabyss-
ur, þvi rifflar eru vandmeðfarnir
i þéttbýli vegna langdrægni, enda
vilja veiðimenn siður hengja kóng
fyrir prest. Hin aðferðin, sem
ekki felst i þvi að deyða fuglinn,
er sú, sem sjá má til stangveiöi-
manna á vorin inn við Elliaár, en
þeir fæla fuglinn brott með öllum
tiltækum ráðum. 1 þvi skyni má
til að mynda baða út öllum öngum
og hrópa hæðilega að hinum
óboðna gesti, en dugi það ekki til,
er árangursrikt að skjóta að hon-
um viðvörunarskoti, eins og gert
er við aðra landhelgisbrjóta og
veiðiþjófa. I neyð má svo beita
föstum skotum, en þau flokkast
undir drápsaðferðina.
Skylt er að geta þess, að ekki
má setja svefnlyfið, sem fyrr er
getið, i annað en egg, sem eru
eins og menn vita uppáháídsmát
ur svartbaksins. F'áir fuglar aðrir
leggja sér þá fæðu til munns,
nema ef vera skyldu hrafnar og
menn. 1 þvi sambandi er notalegt
að vita til þess að lyfið er ekki
vanabindandi.
Flogið upp frá dögurði á öskuhaugum og stefnan tekin á æð-
arvarpiö.
Skinnakaupmaður í 25. inn-
kaupaferðinni til Islands
Fyrr i þessum mánuði var
Thord Stille, skinnakaupmaður
frá Tranás í Sviþjóð, hér á landi i
25. innkaupaferð sinni. Allt frá
þvi árið 1948 hefur hann keypt a 11-
argráargærur, sem fást á islandi
hvert haust, og hann og kona
hans, Doris, feldskurðarmeistari,
hafa lagt drjúgan skerf að mörk-
um til að geta islenzku lambs-
skinni gott orð sem hráefni til loð-
feldaframleiðsiu. Að þessu sinni
kaupir Thord Stille af okkur 50-60
þúsundgráargærur og eins mikið
af hvitum og fáanlegar eru, en
það verður varla meira en 50-60
þúsund gærur. Fyrir nokkrum ár-
um keypti hann 200-300 þúsund
hvitar gærur árlega, en nú hefur
framleiðsla okkar sjálfra aukizt,
og því er framboðið minna. „Ég
býst við að það sé einstakt i heim-
inum, að i öll þessi ár hafa engir
skriflegir samningar verið gerðir
miili min og Sambands íslenzkra
samvinnufélaga um þessi við-
skipti — þau hafa verið staðfest
með handsali, og það hefur dugað
vel. Við Helgi Pétursson, sein ég
átti fyrst skipti við, fundum, að
við-gátum treyst hvor öðrum, og
siðan hefur þessi siður haldizt
milli okkar Agnars Tryggvason-
ar,” sagði Thord Stille i viðtali við
Timann.
Thord og Doris Stille eru bæði
gamalgrónir ibúar i Tranás i
Smálöndum Sviþjóðar, en sá bær
er kunnur fyrir loðkápu- og
skinnavöruframleiðslu sina.
„Þaðan koma t.d. 70% af öllum
kvenloðkápum, sem framleiddar
eru i landinu. Við búum til loð-
kápur úr hvers kyns skinnum, allt
frá safala- og minkaskinnum nið-
ur i islenzkt lambsskinn eða
kattaskinn frá Siberiu,” segir
Thord Stille. Loðfeldaframleið-
endur i Tranás hafa með sér sam-
tök, sem áttu 25 ára afmæli nú i
sumar. Og loðkápuframleiðslan
er nú 50-80.000 flikur á ári, þar af
eru um 4.000 „íslandspelsar”.
1 Sviþjóð er Thord Stille kallað-
ur skapari islenzka lambsskinns-
ins. Honum var ungum komið i
sútunarlæri i Tranás Skinnbe-
rederi þar sem mikið var unnið af
sauðfjárskinnum. Thord fékk
mikinn áhuga á gæruskinni, sem
ekki krafðist minni þekkingar
vinnslufólksins en hin eðlari loð-
skinn, — og gaf auk þess mikla
möguleika og var tiltölulega
ódýrt. Hann vann að rannsóknum
á þvi, hvaða sauðfjárkyn væri
hentugast til loðfeldaframleiðslu.
Komizt var að þeirri niðurstööu,
að féð i Norður-Sviþjóð, einkum
Gotlandi, hentaði bezt,staðreynd,
sem nú þykir sjálfsögð, en var
það ekki þá um 1942.
Doris stofnaði loðfeldasauma-
stofu 1945 og þau hjónin höfðu
áhuga á að kaupa gotlenzkar gær-
ur. Þau fóru til Gotlands og leit-
uðu fyrir sér, en Gotar höfðu hug
á að koma upp loðkápufram-
leiðslu i sinum heimahögum.
Thord og Doris vildu ekki flytjast
frá Tranás, en buðust til að að-
stoöa Gotlendinga við að koma
fyrirtækinu af stað gegn þvi að fá
sjálf gærur frá þeim. Þessi sam-
vinna gekk verr en til stóð. Það
varð til þess að Thord minntist
þess, að hann hafði unnið islenzk-
ar gærur fyrir nokkrum árum.
Voru ekki gráu islenzku gærurnar
einmittt það sem hann vantaði?
Og 1948 fór Thord Stille i sina
fyrstu ferð, klæddur herraloð-
kápu svona rétt til að kynna Is-
lendingum framleiðsluvöru
Tranásbæjar. Einmitt þetta sama
ár hafði kona hans fyrst sænskra
feldskera vogað að búa til herra-
loðkápu með loðnu hlið skinnsins
út.
Þannig var upphafið að loð-
vöruframleiðslu úr islenzku
lambsskinni i Sviþjóð. Siðan hef-
ur Thord Stille verzlað við okkur
og einnig gefið góðar leiðbeining-
ar um sútun og vinnslu islenzkra
gæra hér heima. Hann hefur
komið hér einum 40 sinnum og frú
hans, Doris, 7-8 sinnum.
„Sútunarverksmiðja Iðunnar á
Akureyri er mjög nýtizkuleg og
mokkakápurnar, sem þar eru
framleiddar, fyrsta flokks vara.
tslenzka gæruskinnið er bezta
hráefni, sem til er i mokkaflikur.
Ég eyddi miklu fé og fyrirhöfn i
að sanna gæði islenzku gærunnar
til mokkaframleiðslu allt frá 1950-
’51. En ég var á undan timanum
eins og fyrri daginn, þvi það var
ekki fyrr en 1966 að mokkaskinns-
flikur komust i tizku.
Fyrirtæki þeirra hjóna fram-
leiðir ekki mokkaflikur heldur
einungis loðkápur. Siöustu tvö ár
hefur dregið úr sölu á loðkápum,
en Thord vonast eftir betri tim-
um. „Tizkan og mildir vetur hafa
dregið úr áhuga fólks á loðkáp-
um”, segir hann, ,,og svo hefur
litasjónvarp tekið við af loðkáp-
unni sem stöðutákn. Sú fjölskylda
er ekki til i Sviþjóð, sem ekki á
minnst eitt sjónvarpsviðtæki,
flestir eiga tvö.” Doris og Thord
Stille eru þó enn sem fyrr aðdá-
endur loðfelda. Loðkápa er
reyndar nú orðin stöðutákn, sem
allur almenningur getur veitt sér.
Fyrirtæki Dorisar framleiðir loð-
kápur við hæfi fólks á öllum aldri
og fjárhags hvers og eins.
Thord biður mig ljúka greininni
með ummælum hans um ts-
lendinga: „Þeir eru gestrisnir,
heiðarlegir, glaðlyndir og góðir
félagar. Allir kostir Norðurlanda-
búa sameinast i tslendingum, og
þeir hafa varðveitt þá. Ef ein-
hverjir gætu sameinað Norður-
landabúa i eina þjóð, væru það Is-
lendingar.
Ég ann islenzku þjóðinni, og
hefði ég ekki átt fjölskyldu þegar
ég kom hingað fyrst, hefði ég set-
zt að á tslandi. En hvað um það,
hér á ég góða vini og ég kem hing-
að árlega, það verður að nægja.”
SJ
Oddur Kristjánsson og Thord Stille rannsaka gæði islenzkrar gæru.
Svipuð þessari var ioðkápan, sem Thord Stille klæddist, þegar hann kom" hingað lyrst 1948.