Tíminn - 24.09.1972, Síða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 24. septembcr 1972
Menn og málofni
Landhelgisdeilan
getur orðið löng
Varílskipiít Ægir stuggar vift brezkum landhelgisbrjót.
Vonbrigði
Sá, sem þetta ritar, var um
nokkurt skeið bjartsýnn á, að
bráðabirgðasamkomulag næðist
við Breta og Vestur-Þjóðverja um
landhelgismálið áður en útfærsla
fiskveiðilögsögunnar kæmi til
framkvæmda 1. september 1972.
Þetta byggðist á ýmsum ástæð-
um. Mörgum forustumönnum
þessara þjóða virtist ljóst, aö
réttarþróunin væri hliðholl
tslendingum og myndi innan
skamms tima tryggja þeim óum-
deilanlega einkarétt, eða mjög
viðtækan forgangsrétt, til veiða á
lancjgrunninu. Mörgum forustu-
mönnum þeirra virtist einnig
ljóst, að fiskstofnarnir væru i
vaxandi hættu sökum mikillar
veiði og yrði þvi að gera ráðstaf-
anir til að koma i veg fyrir, að
þeir yrðu ofveiddir. Þá tala for-
ustumenn Breta og Vestur-Þjóð-
verja yfirleitt fjálglega um nauö-
syn góðrar samvinnu milli vest-
rænna þjóða og þó alveg sérstak-
lega milli þeirra þjóða, sem eru
aðilar að Atlantshafsbanda-
laginu.
Af hálfu tslendinga voru samn-
ingaviðræður hafnar með góðum
fyrirvara, eöa rúmlega eins árs
fyrirvara og gafst þannig rúmur
timi til ihuga málin vandlega og
leita að leiðum til samkomulags.
Þrátt fyrir þetta allt, hefur svo
farið, að það reyndist órökstudd
bjartsýni, að landhelgisdeilan við
Breta og Vestur-Þjóðverja leyst-
ist áður en til útfærslu fiskveiði-
lögsögunnar kæmi. Þvert á móii
bendir nú flest til, að deilan geti
orðið löng. Þetta veldur ekki
aðeins þeim, sem þetta ritar,
heldur áreiðanlega öllum íslend-
ingum miklum vonbrigðum. Þau
vonbrigði munu hins vegar ekki
valda þvi, að tslendingar verði
ótraustari á verðinum eða haldi
lausar á rétti sinum. íslendingar
hal'a það eðli, eins og írar frænd-
ur þeirra, að þeir frekar harðna
en linast við hverja raun.
íslendingar geta ekki
samið um rányrkju
Vafalaust er það sitthvað, sem
veldur þvi, að þær vonir hafa
brugðizt, að hægt væri aö leysa
landhelgisdeiluna áður cn til út-
lærslunnar kæmi. Kjórar ástæður
virðast þó einna veigamestar.
Fyrst má nefna skilningsleysi
brezkra og vestur-þýzkra út-
gerðarmanna á þvi, aþ þörf sé á
liskverndaraðgerðum á.tslands-
miðum. Þessir aðilar krefjast
þess al' rikisstjórnum sinum, að
skip þeirra megi a.m.k. veiöa
áfram sama aflamagn á tslands-
miðum og þau hafa gert til jafn-
aðar undanfarin fimm ár, eða
brezk skip 170 þús. smál. og vest-
ur-þýzk skip um 120 þús. smál.
Þar sem allar ályktanir og spár
fiskifræðinga benda til, að ofveiði
hafi þegar átt sér stað og afli
muni fara minnkandi. myndi
þetta annað tveggja leiöa tií al-
gerrar ofveiði og mikillar rán-
yrkju eða að heimaþjóðin, þ.e. ts-
íendingar, yrði að draga stórkost-
lega úr veiðum sinum. Vel gæti
það lika gert hvort tveggja.
Allir sanngjarnir menn geta
séð, að útilokað er fyrir tslend-
inga að ganga að slikum kjörum.
Það væri næstum þvi að undirrita
sinn eigin feigðardóm. þvi að
sæmilegum lifskjörum verður
ekki haldið uppi i þessu landi, ef
fiskstofnarnir ganga að mestu til
þurrðar. Bretar og Vestur-Þjóð-
verjar verða að skilja, að
tslendingar geta enga samninga
gert við þá, eins og ástandi fisk-
stofnanna er háttað, nema þeir
feli i sér verulegar takmarkanir á
aflamagni þeirra, miðað viö
meðaltal siðustu fimm ára.
Annars væru tslendingar að
semja um rányrkju á íslandsmið-
um og aflatakmarkanir hjá sér
einum.
Of skammt gengið á
réttum grundvelli
Hétt er að geta þess, að Bretar
hafa lýst sig geta íallizt á það
form i stað 170 þús. smál. kvót-
ans, að svæðinu umhveríis tsland
milli 12 - 50 milna verði skipt i sex
hólf og að þeir fiski ekki nema i
limm þeirra i einu. Þetta er miklu
aðgengilegra fyrirkomulag en
kvótafyrirkomulagið. Hins vegar
ganga Bretar hér alltof skammt,
þvi að þetta myndi litið eða
ekkert draga úr veiðum þeirra.
Það tap, sem hlytist af lokun
sjötta hólísins, geta þeir unnið
upp með auknum veiðum i hólf-
unum fimm. Itaunverulegur
samdráttur á veiðum Breta getur
þvi aðeins orðið, að þeir fækki
skipum sinum á íslandsmiðum
með þvi að láta stóru skipin hætta
þar veiðum og að svæðin sex
verði þrengd, þannig að þau nái
ekki allsstaðar inmað 12 milum,
og jafnframt verði fleiri en einu
svæði lokað i einu. A þeim grund-
velli hafa islendingar verið og eru
fúsir til samninga, eins og glöggt
kom fram i orðsendingu islenzku
rikisstjórnarinnar frá 11. ágúst
siðastliðnum.
Ótvíræður
forgangsréttur
Annað, sem hefur staðið i vegi
samkomulags, er það, að hvorki
brezk eða vestur-þýzk stjórnvöld
hafa viljað fallast á forgangsrétt
tslands sem strandrikis, þ.e. að
þegar nauðsynlegt er að skerða
veiðar vegna ofveiði, komi skerð-
ingin niður á veiðum aðkomu-
manna áður en hún fer að bitna á
veiðum heimamanna.
tslendingar hafa af tilhliðrun-
arsemi við viðsemjendur sina
fallið frá kröfum um, að þeir
viðurkenni útfærsluna að sinni.
Deilan um hana yrði lögð til hlið-
ar við gerð bráðabirgðasam-
komulagsins. Hins vegar yrði
viðurkennt. að tsland hefði, sök-
um legu sinnar. forgangsrétt til
veiða á tslandsmiðum.
Hér er ekki farið fram á annað
en að Bretar og Vestur-Þjóðverj-
ar viðurkenni lágmarksrétt. sem
enginn ágreiningur virðist vera
um i hafsbotnsnefnd Sameinuðu
þjóðanna. 1 öllum tillögum, sem
þar hafa verið lagðar fram. er
ýmist gert ráð fyrir, að strandrik-
ið hafi einkarétt eða mjög viðtæk-
an forgangsrétt á landgrunns-
miðum. Tillögur Rússa og Banda-
rilyamanna ganga einna
skemmst. en samkvæmt tillögum
þeirra beggja og þó einkum hinna
siðarnefndu, hefði ísland ótviræð-
an forgangsrétt til veiða á
tslandsmiðunum, þ. e. að segja,
að þegar þarf að skerða veiðar-
nar þar, gangi skerðing út yfir
aðkomumenn, en lslendingar
megi ekki aðeins halda sinu hlut-
falli, heldur auka það, ef það
hefur getu til þess.
Óbilgirni
t stað þess að vilja viðurkenna
slikan forgangsrétt, sem er orð-
inn almennt viðurkenndur,
þrjóskast stjórnir Bretlands og
Vestur-Þýzkalands við að viður-
kenna hann i viðræðunum við ts-
lendinga, heldur heimta að halda
áfram óbreyttu veiðimagni, enda
þótt fyrirsjáanlegt sé, að það
muni leiða til ofveiði og minnka
hlut strandrikisins.
Svona fjarri eru þessar rikis-
stjórnir þvi að vilja taka tillit til
réttarþróunarinnar i heiminum.
Svona fjarri eru þær þvi að vilja
taka tillit til augljóss réttar
lslendinga og hins alvarlega
ástands fiskstofnanna á tslands-
miðum.
Það hljóta allir sanngjarnir
menn aö viðurkenna, að
tslendingar geta ekki samið,
meöan þeim er sýnd slik óbil-
girni. Þá er betra að láta haldast
það vandræðaástand, sem nú er á
íslandsmiðum, þótt illt sé, þvi að
það hefur þó þann kost að draga
verulega úr veiðum þeirra
aðkomumanna, sem ekki vilja
semja.
Löggæzlan
Hið þriðja. sem hefur torveldað
samkomulag við Breta og Vestur-
Þjóðverja. er sú afstaða þeirra,
að vilja ekki fallast á löggæzlu og
eftirlit tslendinga með þvi sam-
komulagi, sem gert yrði.
tsjendingar gera hér ekki kröfu
um það, að i þessu felist viður-
kenning á lögmæti útfærslunnar.
Þeir eru tilbúnir til að frystá deil-
una um það að sinni. eins og áður
hefur verið rakið. Þeir eru
aðeins að fara fram á tryggingu
fyrir þvi, að samkomulagið verði
haldið. Það er ekki hægt án lög
gæzlú og eftirlits. Eðlilegt er, að
þetta eftirlit sé i höndum strand-
rikisins. í öllum tillögum. sem
hafa verið lagðar fram varðandi
þessi mál i hafsbotnsnefnd Sam-
einuðu þjóðanna. er gert ráö
fyrir. að slik löggæzla og eftirlit
sé i höndum strandrikisins, jafnt i
tillögum þeirra þjóða. sem ætla
strandrikinu aðeins forgangsrétt
og hinna. sem ætla þvi einkarétt.
I samningi Bandarikjanna og
Brasiliu um veiöar bandariskra
rækjubáta innan hinnar umdeildu
fiskveiðilögsögu Brasiliu, fallast
Bandarikin ekki aðeins á, að eft-
irlitið sé i höndum Brasiliu-
manna, heldur borga þeim einnig
tilgreinda fjárhæð fyrir það.
Bretar og Vestur-Þjóðverjar
hafa hins vegar enn ekki léð máls
á þvi, aö þessi löggæzla veröi i
höndum tslendinga, ef til sam-
komulags kemur.
íhaldssemi
Alþjóðadómstólsins
Þá er komið að fjórðu ástæð-
unni, sem hefur staðið i vegi þess,
að samkomulag næðist við Breta
og Vestur-Þjóðverja. Hún er sú
ákvörðun rikisstjórna þeirra, að
reyna að nota Haagdómstólinn til
að þvinga tslendinga til undan-
láts við hinar óbilgjörnu kröfur
um óbreytt aflamagn á tslands-
miðum, þrátt fyrir hið iskyggi-
lega ástand fiskstofnanna þar.
Bretar og Vestur-Þjóðverjar
skáka i þvi skjóli, að dómstólar
eru allajafnan ihaldssamir, þegar
ekki eru nein skýr lagafyrirmæli
til að fara eftir, heldur verður að
byggja á hefð og venjum, sem
hnefarétturinn hefur oftast skap-
að.
Vafalitið er það þessi ástæðan,
sem veldur hvað mestu um það,
að vonir hafa brugðizt, um að
hægt væri að ná samkomulagi
við Breta og V-Þjóðverja áður
en útfærslan tæki gildi. Þeir Bret-
ar, sem hafa verið andstæðastir
samkomulagi og hafa viljað
halda i óbreytt aflamagn i lengstu
lög. hafa krafizt þess, að reynt
yrði til hins ýtrasta að nota
ákvæði landhelgissamningsins
frá 1961 um málskot til Alþjóða-
dómstólsins. Þeir hafa krafizt
þess af brezkum stjórnarvöldum,
að þau féllust ekki á neinar telj-
andi aflatakmarkanir, forgangs-
rétt tslendinga eða eftirlit tslend-
inga, þar sem allt slikt gæti veikt
málflutninginn fyrir Haagdóm-
stólnum. Illu heilli hafa þessir
menn hingað til stjórnað gerðum
brezkra stjórnvalda i landhelgis-
málinu og illu heilli hafa Vestur-
Þjóðverjar fylgt Bretum eftir i
málinu. en ekki markað nokkra
sjálfstæða afstöðu til þess.
Afturhaldsmenn ráða
Meðan þessi afturhaldsöfl i
Bretlandi ráða gangi mála bæði
hjá Bretum og Vestur-Þjóðverj-
um. eru ekki miklar horfur á
samkomulagi. Meðan þessir aðil-
ar leggja minnsta trúnað á, aö
hægt sé að fá einhvern stuðning
(Timamynd Gunnar).
frá Alþjóðadómstólnum eða að
tslendingar muni fyrr en siðar
beygja sig undir úrskurð hans,
eru horfur ekki góðar um lausn
deildunnar við Breta, og senni-
lega gildir það einnig um deiluna
við Vestur-Þjóðverja, meðan þeir
rjúfa ekki hið furðulega bræðra-
lag við Breta i þessu máli.
Af þessum ástæðum skiptir það
höfuðmáli, að Bretum verði sem
fyrst ljóst, að þeir muni ekkert
græða á málareksti sinum fyrir
Alþjóðadómstólnum. tslendingar
telji sér ekki skylt að fara eftir
honum, þar sem þeir hafi sagt
upp landhelgissamningnum frá
1961. Oryggisráðið muni heldur
ekki fást til að framfylgja úr-
skurði dómstólsins, ef hann
gengur gegn íslendingum, sökum
þess að þar rikja viðsýnni sjónar-
miðen hjá dómstólnum. Hið eina,
sem Bretar hafi upp úr krafsinu,
séaðgera strandrikjum heimsins
ljóst, að þau geti ekki átt fisk-
veiðimál sin undir gerðardómn-
um.
Þegar Bretum verður þetta
ljóst, mun landhelgisdeilá þeírra
og tslendinga leysast.
Þolinmæðin þrautir
vinnur allar
Bretar hafa löngum haft það
orð á sér, að þeir væru allra
manna þráastir. Þess vegna
verða Islendingar að vera undir
það búnir, að landhelgisdeildan
geti tekið talsvert langan tima
fyrst ekki tókst að ná samkomu-
lagi fyrir útfærsluna. íslendingar
geta ekki kennt sér um, að svo
hefur farið, þvi að þeir hafa
gengið langt til samkomulags og
vikið mikið frá fyrstu tillögum
sinum til að auðvelda samkomu-
lag. Þessi mikla sáttaviðleitni
Islendinga hefur mistekizt vegna
ástæðna, sem hafa verið raktar
hér að framan. Nú þýðir ekki
annað en að horfast i augu við
veruleikann. Landhelgisdeilan
getur orðið löng og andstæðingar-
nir geta átt eftir að gripa til
ýmissa furðulegra ráða. Fyrir ts-
lendinga er ekki annað að gera en
að þreyja þorrann og góuna að
gömlum sið. láta hvergi undan
siga, en sýna fulla gætni. Jafn-
framt eiga þeir alltaf að vera
reiðubúnir til sanngjarnra samn-
inga. Ef tslendingar sýna nóga
þolinmæði. verður sigurinn
örugglega þeirra, þvi að góður
málstaður og réttarþróunin i
heiminum er þeirra megin. Það
er ekki unnt að eiga betri og sig-
urvænlegri málstað en íslending-
ar eiga i þessari deilu. Þ.Þ.