Tíminn - 29.09.1972, Blaðsíða 11

TÍMINN
10
TÍMINN
Föstudagur 29. september 1972
Föstudagur 29. september 1972
11
wmmm.

HVÍTAGULUÐ
STREYAAIR AF
HEIÐUNUAA
llrossin komin til réttar i Stafni. Nú riöa þeir aft Stafni meft silfurbúnar svipur, enda át hundurinn sinina,
sem Arni Árnason haffti aft keyri forftum. Ljósmynd: Agúst Björnsson.
tJr Viftidalstungurétt — þar var margt um manninn og glatt á hjalla.
Ljósmynd: Böftvar Indriftason.
-*vi- /'■ ST'-
Féft rennur niftur tunguna sunnan vift Alku.
Ljósmynd: Böftvar Indriftason.
Gamli Holtapresturinn, séra
Ölafur Ólafsson, komst svo aö
oröi i einni af greinum sinum,
sem hann skrifaöi til þess aö
minna þjóöbræöur sina, sem upp-
fullir voru af vanmetakennd og
Amerikuórum, á gæöi fööur-
landsins og nytsemd þeirra at
vinnuvega, er þeir gátu stundaö
á ættarslóöum, aö lömbin kæmu
af afréttum á haustin meö spesi-
urnar á bakinu. Löngu seinna
oröuðu þeir Andrés Kristjánsson
og Agúst á Hofi svipaöa hugsun á
þann veg, aö hvitagulliö
streymdi niöur dalinn, þegar
safnið væri rekiö til byggöa.
Nú eru höfuöréttirnar nýlega
afstaðnar, og meö þvi aö Timinn
átti þá sem oftar hauka i horni
viöa um land og hér og þar voru á
stjái menn, sem ráku erindi
blaösins, hefur okkur áskotnazt
ekki svo litiö af myndum, sem á
sinn hátt sýna hugblæ þessara
daga, sem jafnan hafa veriö og
eru enn eftirminnilegastir allra
daga, þegar sumri lýkur.
Með þvi aö viö höfum sótt fyr-
irsögnina á greinina i fórur þeirra
félaga, Andrésar og Agústs, gæt-
um við þeirrar kurteisi aö velja
myndir úr fjórum húnvetnskum
byggðarlögum — Svartárdal,
Svinavatnshreppi, Vatnsdal og
Viðidal. A þeim slóöum eru
afréttir miklir, göngur langar og
sögufrægar og bændur fjármarg-
ir, að minnsta kosti sumir hverj-
ir. Þar eru réttir þess vegna
meira en nafnið tómt á þessum
slóöum, þótt sums staðar annars
staöar á landinu séu þær ekki
orönar nema svipur hjá sjón.
Að visu hittast Húnvetningar og
Borgfiröingar ekki framar i
göngum á hálendinu — þvi valda
mæðiveikigirðingarnar, er enn
standa — og við það hafa göng-
urnar orðið heldur fátæklegri en
þær voru i fyrri daga, þvi aö
skilja má, aö oft hafi verið næsta
glatt á hjalla, er sunnanmenn og
norðanmenn hittust, og margar
eru þær minningar, sem rosknir
menn eiga um þá samfundi. Ekki
er heldur treyst jafnt á hestana og
gert var i fyrri tið, og fleira, er
breytingum hefur tekiö.
Af þessum sökum mun vart til
þess koma framar, aö sami maö-
urinn hafi nitján hestakaup á ein-
um sólarhring i göngum eins og
sagt er, aö einn hinna fyrri bænda
i Viðidalstungu hafi gert. En fjall-
kóngar og réttarstjórar eru enn
miklir menn á haustdögum (og
vonandi einnig þess utan alla
jafna) og til eru markglöggir
menn, sem jafnan eru þarfir i
réttum, þótt minna reyni orðiö á
þá nú en áöur, þar er beitilöndin
eru hólfuð sundur meö giröing-
um. Og fjölsóttari eru réttir
sennilega orðnar en nokkru sinni
hefur áður verið. Það hefur aö
visu lengi verið landssiöur að
allir, er nærlendis búa, reyni
að komast i rétt sveitar sinnar, og
hefur lengi verið talið að hart
brjóst þyrfti til þess að neita til
dæmis unglingi um þá ánægju. En
nú valda breyttir samgönguhætt-
ir þvi, aö fólk kemur miklu viöar
aö, jafnvel úr öörum landsfjórö-
ungum, enda ekki timafrekari aö
skjótast eitt eöa tvö hundruð kiló-
metra á bil en fara riðandi marg-
ar bæjarleiöir.
Ekki mun laust við, að enn
haldist þaö, er lengi hefur Ioöaö
við, aö mönnum sé tamara en
endranær aö hafa hönd á pyttlu 1
réttunum. Einu sinni var lika
sagt, aö rata mætti réttaleið um
Stórasand af flöskum þeim, sem
vöröuöu leið gangnamanna. Hafi
svo einhvern tima veriö — dálitl
ar ýkjur eru húnvetnskt skálda
leyfi — þá er þaö að minnsta kost
ekki rétt lengur. En hvað um þaö
Enn þykir það ekki tiltökumál
þótt menn séu við skál i réttum
þótt verið hafi lika til (og til séu
trúlegtenn) byggöarlög i landinu,
þar sem ósvinna var talin aö hafa
vin um hönd i réttum.
Viö sleppum þvi að segja frá at
buröum i réttunum i haust, þótt
án efa hafi þar sitthvað
frásagnarvert gerzt. Slikt fylgir
réttum jafnan, aö eitthvaö er það
til frásögu haft. Og sumt dregur
lengri drögu en frásögurnar ein-
ar, þvi aö ekki er enn ótitt fremur
en á fyrri tiö, að þar beri það viö,
aö teningum sé kastað og framtiö
fólks ráðin.
Ég hef lika heyrt þaö af munni
þess, sem glöggt má vita, aö þaö
sé hiö mesta heillaráð að trúlofast
i lyngbrekku á réttardaginn, og
afbragöshjónabönd, sem af þvi
kvikna.
Stundum tekst þó ekki svona
vel til. Allir muna, hvernig fór
fyrir Kormáki, er hann ætlaöi i
leitir, og sá Steingeröi undir’
skeggi Hagbarðs i gististað i
Gnúpsdal. En raunar var þaö i
leitum Miðfirðinga. Það er Hall-
freöur vandræöaskáld og Kol-
finna, sem eru hinir ólánssömu
elskendur austursýslunnar, og
það var i seli, sem Hallfreöur
gisti aö Kolfinnu.
En svo gerast lika spaugileg
atvik i réttum eins og nærri má
geta. Við höfum ekki aö þessu
sinni myndir úr Stafnsrétt, nema
úr hrossaréttinni. En Stafnsrétt
er nú einu sinni meðal fræg-
ustu rétta i landinu. Þess vegna
er ekki fjarri lagi klykkja hér út
meö dálitilli gamansögu þaðan,
aö visu ekki nýrri af nálinni. Höf-
undur hennar var þekktur
Húnvetningur, Jónas Illugason,
og segir þar af þvi, þegar
hundingjar og sinverjar börðust.
Sagan er á þessa leiö i megin-
dráttum:
„Arni er maður nefndur Árna-
son. Hann átti sér kenningarnafn,
var kallaður gersemi. Hann var
lausingi og mjög kenndur við
drykk. Eitt haust fékk hann hest
og reiðtygi að láni og rfður til
Stafnsréttar. Hafði hann nautssin
i hendi og ekki annaö vopna. Reið
hann, sem leið liggur fram Svart-
árdal að Stafni. Þetta var kvöldiö
fyrir réttina. Var á þeim árum
fjölmenni mikið við réttina, og
komu flestir kvöldið áöur. Varð
þvi oft mannmargt i Stafni um
nóttina. Hús voru þar ekki stór,
önnur en eldhúsið. Þaö var mikiö
aö lengd og breidd, en ekki hátt.
Ei var þaö þiljaö, en veggir þurrir
og haröir af sóti. Hlóðir miklar
voru fyrir öörum gafli hússins,
mátti hafa þar þrjá elda i senn.
Þó hús þetta væri ekki meir við
skraut en sagt er, varö það aöal-
drykkjustofa um réttir. Sátu
menn meöfram veggjum á kláf-
um og kirnum, en húsfreyja var i
öndvegi við hlóörinar og hitaði
kaffi og mungát handa gestum.
Sátu þá heldri menn úr Húna-
vatnssýslu og Skagafirði hiö
næsta henni á hlóðarsteinum og i
öörum viröingarsætum. Var þar
oft glaumur mikill og hornaskvol.
Nú er að segja frá Arna, að
hann kemur siðla kvölds til
Stafns. Sleppti hann hesti slnum á
túnið, en reisti sinina upp viö
bæjarþil, þvi aö enginn mátti meö
vopnum ganga til eldhúss. Dvald-
ist honum lengi inni og kneyföi
mörg horn. Var nokkuð liðið á
nótt, er hann sneri til dyra.
Þreifaði hann fyrir sér eftir vopni
sinu, er út kom, þvi að myrkur
var og hann oröinn voteygur.
Finnur hann ekki það, er hann
leitaði. Spurði hann menn, er þar
voru hver mundi svo djarfur aö
taka vopn sin. Gat einhver þess,
að hundur lægi þar i varpanum og
nagaði eitthvaö. Snaraðist Arni
þangað. Lá þá seppi meö sinina
og haföi þegar stýft hana allt aö
miðju. Gripur Arni til heftisins og
bregður stúfnum og lýstur hund-
inn mikið högg. Kvað seppi við
hátt. Var eigandi hans þar ekki
allfjarri. Brásthann reiöur viö og
býst til að hefna áverkans og snýr
að Árna. Voru ýmsir vinir og
drykkjubræöur Arna þar nærri og
hlupu til aö veita honum. Skiptust
menn þar i tvo flokka og sló i
bardaga. Geröist nú hark mikið
og vopnaburöur, og uröu brátt
áverkar meö mönnum. Veitti
hundingjum miður i fyrstu.
Leituðu þeir sér þá vigis á fjós-
haugnum, þvi aö hann var þar
nærri. Létu þeir nú mykjuna
ganga sem tíðast, en hinir böröu
torfuskeklum, er þeir rifu úr
veggjum og á ööru, er til fannst.
Var nú orrusta hin ákafasta, og
mátti ekki á milli sjá, hverjir
sigra myndu. Bárust tiöindin til
eldhúss, að fjölmenni beröist úti
fyrir. Heitir húsfreyja á menn til
fulltingis að stööva bardagann, og
gekk hún fyrir út á vigvöllinn.
Gekk hún þar á milli með menn
sina. Urðu þeir skildir, er börö-
ust, og varö griöum komiö á.
Gengu vinir beggja i milli aö leita
sættir. Kom mönnum ásamt um
aö leggja málin i gerö. Voru vald-
ir til þess hinir vitrustu menn.
Sögðu þeir upp gerðina þegar um
nóttina. Skyldi jafnt, sinarátiö og
frumhlaupiö, en húsfreyja kvaöst
bæta frá sér Arna brennivins-
staupi en hundinum grautar-
sleikju, en öllum skyldi heimill
bæjarlækurinn til afnota fyrir
neðan bæ. Þótt húsfreyju vel
farnast og stórmannlega, og hlaut
hún viröingu af málinu. Lauk
þannig ófriöi þeim hinum mikla,
er nafnfrægastur hefur oröið þar i
sveit og lengi verið til vitnaö’/.
Þannig sagöi Jónas Illugason
frá sögulegum atburðum i Stafni.
Og þar með látum viö staöar
numið.
Safnift af Auökúluheifti rennur niöur Sléttárdal, um fimmtán þúsund fjár.
Ljósmynd: Böftvar Indriftason.
t Vatnsdalsrétt — þar var slikt fjölmenni, aft mannfólkift nær yfirgnæffti hvftagulliö.
Ljósmynd: Böftvar Indriöason.