Tíminn - 06.10.1972, Page 11
10
TÍMINN
Föstudagur 6. október 1972.
Föstudagur 6. október 1972.
Fiskeldisstöðvar,
eftir nokkur ár
stóratvinnuvegur
Rætt við Jón Sveinsson
framkvæmdastjóra Lárósstöðvarinnar
Látravik i Eyrarsveit er á norð-
anverðu Snæfellsnesi, umlukt
fjöllum á þrjá vegu, með
Búlandshöfða vestast, Vikurfjall-
iðsunnan, Brimlárhöfði austast. t
suðaustri blasir viö hiö sérkenni-
lega Kirkjufell. Helgrindur gnæfa
hæst þessara fögru fjalla. I noröri
blasir við Breiöafjörður opinn,
norðan hans Barðastrandarfjöllin
i bláma fjarlægðarinnar.
Lárvaðall er hér viö sjóinn með
breiöum ósi, sem Lárós heitir og
fellur út meö austurlandinu.
Vaðallinn er annars afskorinn frá
sjó með sand- og malarrifi, hinu
sérkennilega Vikurrifi. Það er
hér sem fiskeldisstöðin i Látravik
stendur.
Frumkvöðull að stofnun eldis-
stöövarinnar viö Lárós, er Jón
Sveinsson, rafvirkjameistari, en
Jón er fæddur i Látravik. Blaða-
maöur Timans hitti Jón að máli
fyrir stuttu og baö hann að skýra
sér frá rekstri stöðvarinnar.
Stíflugarðurinn
brást í byggingu
— Hvenær hófst undirbúningur
aö Larósstööinni Jón?
- Undirbúningur aö stöð i
Látravik, til fiskhalds og fisk-
ræktunar, má segja að hæfist árið
1963, en þá fékk ég minn gamla og
góða félaga, Ingólf Bjarnason,
verzlunarstjóra, til liös við mig,
um aö hrinda hygmyndinni i
framkvæmd. Og eftir að við höfð-
um athugað staðhætti vorum við
sannfærðir um, að með þvi að
stifla Lárós, með tilheyrandi
mannvirkjum væru þarna mjög
hagstæð skilyrði til fiskræktar,
bæði i fersku og sjóblönduðu
vatni.
Rétt er að geta þess að áður
höfðu engar sögur farið af laxi i
Lárvaöli eða i lækjum, sem i hann
renna, en meðan útræöi var
stundað og slógi hent i vaðalinn
veiddist dálitið af sjóbleikju og
sjóbirtingi, þó ekki meira en svo,
aö ekki hefur silungsveiði verið
talin til hlunninda með jöröum,
sem land eiga að Lárvaðli.
Svo var það árið 1963, að við
festum kaup á 2 jöröum, sem land
eiga að Lárvaðli, en það eru
Látravik ytri og Látravik innri,
hvort tveggja eyðijarðir og
skömmu siöar á Skeröingsstöð-
um, en þar bjó einyrki, sem við
keyptum jörðina af. Og i ársbyrj-
un 1964 keyptum við jörðina Krók,
sem er eyðijörð. Með þessum
jarðakaupum öðluöumst viö
eignaréttinn, á meirihluta vatna-
svæðis Lárvaðals.
Fyrri hluta árs 1963 fengum við
verkfræðingana Guömund
Gunnarsson og Þór Aðalsteins-
son, með aðstoð Steingrims
Jónassonar, til þess að gera nauð-
synlegar mælingar á vatnasvæð-
inu, ásamt teikningum og siöan
rekstrar- og kostnaðaráætlun
með lýsingu, 23. mai 1965 var svo
stofnað veiðifélag um vatnasvæð-
ið, samkvæmt lögum um lax- og
silungsveiði og var þessi félags-
stofnun staöfest af Landbúnaðar-
ráðuneytinu 10. janúar 1966.
Fyrstu stjórn veiðifélagsins
skipuöu, ég, sem var formaður,
Ingólfur Bjarnason, forstjóri, og
Sigurður Hallgrimsson, skrif-
stofustjóri.
— Hvenær hófust svo
framkvæmdir við stifluna?
— Framkvæmdir viö stiflun
Láróss hófust i júnimánuði 1965,
meö byggingu flóðgáttar ásamt
tvöföldum gildrubúrum og yfir-
falli, allt úr járnbentri stein-
steypu, 15 1/2 metri að lengd, auk
steyptra skjól- og tengigarða,
sem eru 25metra langir. Að þessu
loknu hófst bygging sjálfs stiflu-
garðsins út frá austurlandi i
stefnu á Vikurrifsoddann. Lengd
garðsins ásamt flóðgátt og yfir-
falli átti að vera 300 metrar.
Mesta hæð um 17 metrar, breidd
neðan frá um 8 metrar, upp i 30
metrar og að ofan frá 4 metrum
allt að 15 metrum. Efnið i stifluna
var tekið úr grjótskriðum beggja
vegna vaöalsins en i þvi er mikið
af stórgrýti. Utan á stiflugarðinn
var kastaö grjóti til varnar
sjávargangi og eins var gjört við
innri hlið garðsins.
— Hvernig gekk svo að byggja
stifluna?
— Þvi hafði verið spáð, að
aldrei tækist að beizla Lárós, og
um tima leit út fyrir að sú spá
ætlaði að rætast. En hinn 22.
ágúst 1965, þegar stiflubyggingin
var langt komin, braut sjórinn
skarð i garðinn, sem reyndist
vera um 50 metra langt. Þegar
þetta kom fyrir var stórstreymt,
mjög hásjávaö og foráttubrim,
með vestan hvassviðri. Við sáum
strax, að ef viö héldum ekki
áfram tafarlaust, þá yrði ekkert
úr okkar hugmyndum, og það
gerðum við, og 17. nóvember 1965
lukum viö gerö stíflugarðsins,
sem er um 300 metra langur, en
sjálft rifið, sem er landfast að
vestan er um 1500 metra langt.
Látravík h.f.
stofnað
Hverjar voru svo næstu
framkvæmdirnar hjá ykkur?
— Þegar hér var komiö, þá sá-
um við fram á að róðurinn myndi
verða mjög erfiöur hjá veiði-
félaginu. Þvi var ráðist i það, að
stofna hlutafélagið Látravik til að
halda áfram framkvæmdum og
rekstri við Lárvatn. Hlutafé er 4
milljónir. Hluthafar eru um 200
áhugamenn um fiskirækt og
stangaveiöi. I stjórn félagsins
voru kosnir á stofnfundi Ingólfur
Bjarnason, Tryggvi Þorfinnsson,
Gunnar Helgason, Kristinn
Zimsen og Jón Sveinsson. I
varastjórn var kosinn Arnþór
Einarsson. Siöan hafa þær breyt-
ingar orðiö á, að Jóhannes Jóns-
son kom i stjórnina i stað
Tryggva Þorfinnssonar.
— Hvenær var fyrstu laxaseið-
unum sleppt i vatnasvæði
Lárvaðals?
— Fyrstu seiðunum var sleppt
20. júni 1964, en þá settum við
Ingólfur fyrstu seiöin i vatna-
svæði Lárvaðals. Voru það30 þús
und seiði. Næsta sumar slepptum
við 10 þúsund seiðum. Allt voru
þetta sumaralin seiði.
Eftir að stiflugerðinni lauk i
nóvember 1965, og vatnsuppistað-
an var orðin staðreynd, þá töldum
við nógu hagstæð skilyrði fyrir
hendi, til þess að setja út verulegt
magn af laxaseiðum, eöa eins
mikið og við höfðum bolmagn til.
Fyrsta útsetning laxaseiða af
sjógöngustærð i Lárvatn var gerð
21. mai 1966 alls 12.500 stykki. Af
þeim voru 600 merkt með sænsk-
um plastmerkjum frá veiðimála-
stjóra, og útsetningu haldið
áfram allt sumarið, eða strax
þegar seiðin höfðu náð sjógöngu-
stærð. Samtals urðu þau seiði
64.300 og að auki 80 þúsund
sumaralin laxaseiði.
— Hvenær endurheimtuö þið
fyrstu laxana?
— Fyrstu endurheimtu laxarn-
ir veiddust 1. september og 6.
september 1966 og höfðu þeir
samkvæmt hreistursprófun veiði-
málastjóra verið eitt ár i sjó. Þá
er liklegt, aö nokkrir laxar hafi
sloppið óséðir innfyrir gildrurnar,
og hrygnt i vatninu viö Lækjar-
ósana haustið 1966, þvi að i
desember það ár veifldust 30
sjóbleikjur i silunganet, sem lagt
var i athugunarskyni. I maga
nokkurra þeirra fundust laxa-
hrogn.
4 milljón
seiði 1974
Hvert var framhaldið hjá ykkur
á útsetningu seiðanna?
— Ctsetninginvarilitlum mæli
allt fram til ársins 1970, þegar við
slepptum 550 þús. seiðum. 1971
slepptum við 400 þúsund kvið-
pokaseiðum og s.l. vor slepptum
við 900 þúsund seiðum. A vori
komanda ætlum viö að sleppa 2
milljónum seiða og árið 1974 eiga
þau að verða fjórar milljónir tals-
ins, og það er það takmark, sem
við settum okkur, en það er að
sleppa 4 milljónum seiða árlega.
Sem stendur erum við með 800-
900 klaklaxa i geymsluþróm og
nokkur hundruð laxar koma til
með að hrygna náttúrulegri
hrygningu I vatninu. Náist heitt
vatn með jarðborunum hér i landi
okkar, en fyrir þvi eru taldar
nokkrar likur, þá ráðgerum við,
að ala sumarlangt hluta af laxa-
seiðum okkar og setja þau þá út i
Lárvatn, sennilega i ágústmán-
uði.
— Hefur bleikjunni ekki fjölgað
mikið i vatninu?
— Jú, og það svo, að næstum
má segja, að um offjölgun sé að
ræða, með tilliti til þess, að svo
getur farið að hún keppi um of við
laxaseiðin i vatninu um ætið, höf-
Fremst á myndinni er Lárós. Má
glöggt sjá varnargarðinn milli
óssins og sjávar. Til vinstri undir
fjailshliðinni er laxagildran. t
baksýn er Kirkjufell og sést hluti
af kauptúninu i Grundarfirði. Þá
sér yfir Snæfellsnesfjallgarö út
yfir Faxaflóa. Fjallið sem sest i
móðu efst til vinstri er Hafursfell,
sem er á sunnanverðu nesinu.
OG
uð við undanfarið veitt bleikjuna i
net og á stöng, i þeim tilgangi að
hamla á móti of mikilli fjölgun
hennar, þannig að jafnvægi hald-
ist gagnvart laxaseiðunum, sem
eru að alasf upp i vatninu. En
laxaseiðin eru megin undirstaða
starfsemi okkar. Þessi mikla við-
koma hjá bleikjunni i Lárósstöð-
inni gefur bendingu um hvað hægt
er að gera i ræktun á bleikju og
sjóbirtingi á tslandi.
— Hvernig hafa endur-
heimturnar á laxinum verið hjá
ykkur?
— Sumarið 1967 kom fyrsta
verulega laxagangan i laxaþrær
stöðvarinnar. Samtals voru það
229 laxar, sem höfðu verið 1 ár i
sjó og vógu þeir frá 2 kg. upp i 4.5
kg. Fyrsti laxinn gekk i lok júni
en sá siðasti i lok september.
Þetta ár endurheimtust 12 merkt-
ir laxar, allir merktir 22. mai ár-
ið áður.
Sumarið 1968 endurheimtist
fyrsti laxinn 4. júli, en alls gengu i
laxaþrærnar fram á haustið 303
laxar, sá siðasti kom 29. desem-
ber. Flestir laxanna höfðu dvalizt
1 ár i sjó og vógu 2.0-4.5 kg, en
nokkrir höfðu dvalizt 2 ár i sjó og
vógu 5-6 kg. Af endurheimtum
löxum voru 9 merktir, þar af einn
merktur vorið 1966, en hinir vorið
1967 Allt fram til ársins 1971 jókst
endurheimtan hægt og sfgandi en
1 fyrra tók hún mikinn kipp, en þá
endurheimtum við 2700 laxa, og
það sem af er þessu ári er búið aö
endurheimta meira en 1300 laxa
— Hafið þið selt mikið af
endurheimta laxinum?
— Nei, við seljum aðeins það,
sem við erum tilneyddir að
slátra, og i fyrra t.d. seldum við
fyrir rúma 1.3 milljón kr.
— Hver er stofnkostnaðurinn
orðinn hjá ykkur?
— Hann er ú orðinn um 7
milljónir króna og er það með
jarðakaupum. Annnars má segja
að rekstur stöðvarinnar sé farinn
að ganga sæmilega. I sumar höf-
um við selt út stangveiðileyfi og
segja má að stangveiðin sé orðinn
stór þáttur i rekstri stöðvarinnar
og verður það i vaxandi mæli i
framtiðinni.
Hátt verö á
erlendum markaði
— Hvernig reiknið þið með að
reksturinn verði i framtiðinni?
— 1 náinni framtið mun rekst-
urinn byggjast á sölu afurða héð-
an. Við munum þá verða aflögu-
færir með hrogn á innanlands-
markaö og til sölu á erlendan
markað, og það sama verður um
laxaseiðin. Nú þegar höfum við
hjálpað _ýmsum um_ bleikjuseiöi
og hefur sú starfsemi aukizt taís-
vert i sumar.
—Er ekki mikil framtiö i
útflutningi á heilfrystum laxi?
—Tvimælalaust. Það er t.d.
hægt að bera laxinn og kinda-
kjötið saman. Fyrir kilóiö af út-
fluttu kindakjöti fékkst i fyrra um
117 kr. (sif. verð), en fyrir kilóiö
af laxinum 260 kr. Á þessu sést
bezt hvilik verðmæti liggja i
einum laxi.
—Hvað um vænleika Láróss-
laxins?
—Af endurheimtum löxum
sumarið 1971, reyndist stærsti
laxinn, sem hreisturssýni var
tekið af, vera 109 cm langur og
rösk 26 pund. Hafði laxinn dvalið
2 ár i sjó famfellt. Stærstu laxar-
nir i sumar hafa verið um og yfir
20 pund. Um miðjan júli fóru að
koma inn i stöðina laxar, sem
skáru sig úr fyrirhvaö þeir voru
þykkir og öflugir Mældust þeir frá
74—78 cm langir og voru 10-12
pund á þyngd. Nú nýlega hefur
það fengizt staöfest með rann-
sóknum á hreysturssýnum af
þessum löxum, aö þeir höfðu
verið eitt ár i sjó og verið um 17
cm er þeir fóru úr stöðinni, sem
sjógönguseiði. Undanfarin ár
Jón tekur einn fallegan
lax upp úr gildrunni
TÍMINN
11
höfum við reynt að fá fram i
okkar laxastofni aukna fjöl-
breytni i úrvali einstaklinga
með æskilega ofangreinda eigin-
leika, og vel getur verið að þarna
sé að koma nokkur árangur i ljós.
Miklir framtíðar-
möguleikar
— Ertu trúaður á framtið
slikra stöðva, sem þessarar?
— Ég er ekki i neinum vafa
með það, að i framtiðinni eigi eft-
ir að risa margar eldisstöövar
sem þessi, sérstaklega austan-
lands, sunnanlands og vestan, þar
sem Golfstraumsins gætir. A
þessu sviði eiga fiskifræðingar
stórt verkefni framundan.
Undanfarið hef ég orðiö var við
mikinn áhuga hjá mönnum, sem
þekkja og eiga staði, sem þeir
teija heppilega til fiskræktunar.
— Þó svo að þetta sé aðeins eina
stöðin hér á landi, enn sem komið
er, þá tel ég ráðamenn haldi hér
vel á málum, þvi að fariö hefur
verið með hæfilegri gát. En það
er ekkert vafamál, að fiskrækt á
eftir að verða stóratvinnuvegur
hjá okkur i framtiðinni, og þá
ekki eingöngu við laxaræktun
heldur lika við sjóbirting og
bleikju.
— Að lokum Jón gætirðu hug-
sað þér, að fara út i það, að
byggja fleiri eldisstöðvar eins og
við Lárós?
— Já, alveg tvimælalaust. Og
við félagarnir erum aö hugsa um
tvo staði núna, sem við höfum
augastað á. Verið getur að viö
hefjumst þar handa fljótlega.
— ÞÓ.
Seiöin komin I brúsa, og verið er að gefa þeim súrefnisgjöf,
við Lárós
' ,„ÍSS ■