Tíminn - 14.10.1972, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Laugardagur 14. október 1972.
„Sveltandi stofnanir
geta ekki hjálpað
sveltandi fólki"
— Spjall við Erlend Einarsson, forstjóra Sambands
íslenzkra samvinnufélaga
Krlendur Einarsson, forstjóri i ræöustól á þinginu. „Sveltandi
stofnanir geta ekki gert mikiö til þess að bjarga sveltandi fólki".
Nýlega er lokið i Varsjá 25ta
þingi Alþjóða samvinnusam-
bandsins. Af lslands hálfu sótti
þingið forstjóri Sambands is-
lenzkra samvinnufélaga, Er-
lendur Einarsson, og i tilefni af
þvi snerum við okkur til hans og
inntum hann Irélta al' þinginu.
Sumum kann að virðast næsta
ófróðleg l'yrsta spurningin, sem
lögð var fyrir forstjórann:
ilvað er Alþjóða samvinnu-
sambandið?
- f>etta eru samtök samvinnu-
félaga viðs vegar i heiminum.
Alþjóða samvinnusambandið var
slofnað i London árið 1895, og
hel'ur þvi starl'að i sjötiu og sjö ár.
Samband islen/.kra samvinnufé-
laga gerðist aðili að þessu sam-
bandi árið 1927, fyrir hálfum
limmta áratug.
— Ilvaðeru mörg samvinnufé-
lög innan Alþjóðasambandsins
núna?
- Lau eru núna um 560 þúsund
i um 65 löndum, og l'jöldi félags-
manna er um tvö hundruð og sjö-
tiu milljónir.
Er ekki sérstök sljórn lyrir
Alþjóðasamvinnusambandið?
- ,lú, það er sérstök fram-
kvæmdastjórn, sem i eiga sæli
limmtán menn. Siðan er mið-
stjórn og i henni eiga sæti öll sam-
vinnusambönd, og þar á meðal
Samband islenzkra samvinnu-
félaga. Og i þessari miðstjórn eru
um 210 lulltrúar.
Innan Alþjóða samvinnusam-
bandsins eru að sjáll'sögðu ýmsar
undirstol'nanir, og vil ég þar fyrst
nel'na Inlercoop, sem stolnað var
lyrir Iveim árum. Lað hel'ur
skrifslofu i Hamborg. l>að eru
samtiik til þess að hafa samvinnu
um verzlun og viðskipli milli
samvinnusambandanna, og
cinnig að stuðla að þvi að koma á
sameiginlegum iðnaði. l>að er nú
21 sam vinnusamband innan
Intercoop, þar af tvö frá Austur-
Evrópu, Ungverjalandi og
Tékkóslóvakiu, og enn l'remur
annað af tvcimur samböndum i
.Japan.
'— Telur þú ekki, að Samband
islenzkra samvinnufélaga hafi
halt gott af' þvi að vera i Inter-
coop?
Jú, á þvi er enginn ef'i. Við
höfum komizt inn i svokölluð
samkaup, en Intercoop hefur
beitt sér fyrir þvi, að samvinnu-
samböndin gerðu sameiginleg
innkaup i stórum slil, en i gegnum
það hefur verið hægt að ná hag-
stæðari verðum.
Það má ennfremur minna á
nefnd sérstakra byggingarsam-
vinnufélaga, landbúnaðarnefnd,
bankanef'nd, vátrygginganefnd
og fiskimálanefnd.
Ilve marga fulltrúa á tsland
á þingi Alþjóða samvinnu-
sambandsins?
fsland á lulltrúa i miðstjórn
Alþjóða samvinnusambandsins,
og siðan ég tók við slarl'i forstjóra
Sambands islenzkra samvinnufé-
laga árið 1955, hef ég átt sæti i
miðsljórninni. Ég hef verið á
þessum þingum Alþjóða sam-
vinnusambandsins siðan árið
1948, en þá voru þar einnig Vil-
hjálmur Þór, þáverandi lorstjóri
Sambandsins, og Jakob Fri-
mannsson núverandi sljórnarfor-
maður Sambandsins. En þessi
þing eru haldin þriðja hvert ár.
- En hvað er nánar að l'rétta af
þessu þingi, sem nú er nýlokið?
— Það var haldinn fundur i
fiskimálanel'ndinni lyrir sjálf't
þingið. Við Islendingar höfum
ekki átt f'ulllrúa i þeirri nef'nd, en
ég kom þar núna i fyrsta skipti.
Þessi nel'nd hel'ur það hlutverk að
greiða fyrir og aðstoða sam-
vinnufélög fiskimanna viðs vegar
i heiminum, enda eru slik sam-
vinnufélög liskimanna starfandi
viða, þótt þau hafi enn ekki náð að
l'esta ræfur hér á landi. En ég,
sem sagt, sat nú þarna þennan
lund og fékk þar mjög kærkomið
lækilæri til þess að útskýra mál-
stað tslands i landhelgismálinu.
— Varðstu ekki var við nokkra
l'ordóma i okkar garð?
- Jú, ekki er nú þvi að'neita.
Ég varð var við það, aö margir
lulltrúanna voru haldnir tals-
verðum fordómum, og leyndi sér
ekki, að áróður erlendra fjölmiðla
gegn málstað fslendinga, hefur
halt veruleg áhrif. Þess vegna
lagnaði ég þvi mjög að geta nú
leiðrétl ýmsan misskilning og
jafnframt skýrt okkar sjónarmið
i þessu stóra máli. Við höfðum þó
áður bréllega sent öllum sam-
vinnusamböndum iheiminum rök
Islands fyrir útfærslunni.
— En hverjir voru helztu mála-
flokkar þingsins sjálfs?
- A dagskrá þingsins voru tvö
höfuðmál.
i lyrsta lagi aðslaða samvinnu-
lélaga lil þess að keppa við stórar
lyrirtækjasamsteypur, sem
starfa i mörgum löndum, og þá
sérstaklega, hvernig samvinnu-
félögin gætu fundið leiðir til þess
að byggja upp fjármagn, bæði til
þess að standa sig betur i sam-
keppninni, og þá einnig í þvi
augnamiði að hefja sameiginlega
framleiðslu, og reyndar bæði á
sviði framleiðslu og dreifingar.
Þetta mál hefur verið á dagskrá i
miðstjórn Alþjóða samvinnusam-
bandsins siðastliðin þrjú ár og
reyndar hefur það nokkuð borið á
góma hér hjá okkur. Ég hef
hreyft ýmsum tillögum varöandi
nýjar leiðir til þess að byggja upp
fjármálakerfi innan samvinnu-
félaganna. En núna var þetta sem
sagt eitt af aðalmálum þingsins,
og ég vonast til að geta síðar gert
nánari grein fyrir þvi.
Varðandi sameiginlega fram-
leiðslu langar mig til þess að
minnast á aðeins eitt atriði.
Bandarisku fulltrúarnir á þing-
ingu hreyfðu þeirri hugmynd, að
samvinnufélög i ýmsum löndum
tækju upp samvinnu i framleiðslu
á tilbúnum áburði. En i þessari
grein eru bandarisku félögin ein-
mitt mjög stór. Þá kæmi til
greina að setja á stofn fyrirtæki
eða verksmiðjur til þess að fram-
leiða áburð, sem siðan yrði seldur
á heimsmarkaði. Þá yrði auð-
vitað fyrsta sporið að leita að
landi, sem lægi vel við, og einmitt
landi,sem hefði hagkvæma orku.
t þvi sambandi kemur manni að
sjálfsögðu i hug tsland og gæti þá
verið freistandi að athuga það
mál siðar. En eins og ég sagði
áðan, þá standa Bandarfkjamenn
mjög framarlega á þessu sviði, og
eitt samvinnuíélagið þar er núna
stærsti framleiðandi tilbúins
áburðar i heiminum.
— Þetta var þá annað aðalmál
þingsins. En hvert var hitt málið?
— Hitt aðalmálið var aðstoð við
þróunarlöndin. Fyrir tveimur
árum ákváðu Sameinuðu þjóð-
irnar að nefna áratuginn frá
1970—1980 þróunaráratug. Og Al-
þjóöa samvinnusambandið ákvað
lika að nefna áratuginn sam-
vinnuþróunaráratug. Siðustu tvö
árin hafa lika verið í gangi ýmsar
áætlanir um það að gera sérstök
átök i þróunarlöndum til þess að
koma á samvinnufélögum, og á
þann hátt að freista þess, að
fólkið geti hjálpað sér sjálft með
slikum samtökum.
Auk skrifstofunnar i London,
hefur Alþjóða samvinnusam-
bandið skrifstofur i Nýju Delhi á
Indlandi, og einnig i Tansaniu i
Austur-Afriku. Þessar skrifstofur
eru miðstöðvar fyrir margvíslega
aðstoð, sem veitt er i þessum
hlutum heims.
Þess má gjarna geta, að sam-
vinnusamböndin á Norðurlönd-
um, einkum i Sviþjóð, hafa verið
mjög dugleg við að hjálpa fólkinu
til þess að koma upp samvinnufé-
lögum hjá sér, þar sem ekkert
slikt hafði áður þekkzt.
— En hefur ekki Alþjóða sam-
vinnusambandið gengizt fyrir
beinum fjárframlögum til hinna
vanþróuðu þjóða?
— Jú. Einn þátturinn i þessu,
að gera áratuginn að sérstöku
þróunartimabili, var að setja á
stofn sérstakan þróunarsjóð, og
var ætlazt til þess, að samvinnu-
samböndin legðu i hann fé og
siðan yrði fé úr sjóðnum varið til
þess að gera skipulagt átak eftir
fyrirfram gerðum áætlunum.
— Voru tslendingar ekki með i
þeim aðgerðum?
— Þegar til okkar kemur,
verður það að segjast eins og það
er, að okkur er mikill vandi á
höndum. Hvað geta islenzk sam-
vinnufélög gert, svo fámennir
sem við erum, hér norður i
Atlantshafinu? En þegar þessi
mál voru rædd hér i stjórn Sam-
bands islenzkra samvinnufélaga,
þá varð það niðurstaða að fram-
lag okkar skyldi vera fé i sjóðinn,
en ekki mannafli til starfa i van-
þróuðum löndum, enda höfum við
satt að segja ekki nein tök á slfku.
Við höfum nú i tvö ár lagt fé i
þennan sjóð, sem er miklu meira
miðað við fólksfjölda, en nokkur
önnur samvinnusambönd hafa
gert. Við höfum lagt i þetta um
það bil hálft fjórða hundrað þús-
unda nú um tveggja ára skeið, en
það samsvarar um tiu krónum á
iivern mann, sem er i okkar
hreyfingu hér á tslandi.
Ég fékk tækifæri til þess að
minnast á þetta i minni ræðu á
þinginu, og notaði það þá sem
hvatningu og fordæmi til annarra
samvinnusambanda. En sann-
leikurinn er sá, að ef þær þjóðir
og þau samvinnusambönd, sem
heima eiga i hinum vel þróuðu
löndum, þar sem félagsmanna-
fjöldinn er um það bil tvö hundruð
milljónir, — ef þau fylgdu for-
dæmi Sambands islenzkra sam-
vinnufélaga, þá myndi Þróunar-
sjóðurinn fá i árlegar tekjur um
tvö þúsund milljónir króna. Slikt
myndi að sjálfsögðu tákna það, að
hægt yrði að gera veruleg átök, en
fjárskortur hefur háð þessari
starfsemi ekki svo litið.
— Voru menn ekki fegnir þess-
um fréttum frá lslandi?
— Jú, þessu var að sjálfsögðu
fagnað mjög, og tillögur minar
um fordæmi og hvatningu fyrir
aðra hlutu einnig mjög góðar
undirtektir. Einkum voru það
fulltrúar frá hinum svokallaða
þriðja heimi, sem fögnuðu þessu,
og mátti segja, að fyrir þessar
sakir kæmist tsland i sviðsljósið á
þinginu.
— Komu þeir beinlinis til þin til
þess að þakka framlag okkar litlu
þjóðar?
— Já, það komu margir fulltrú-
ar til min og voru að þakka þetta
fordæmi tslendinga. Og það voru
ekki aðeins menn frá hinum van
þróaða hluta heims, heldur lika
forystumenn í Alþjóða samvinnu-
sambandinu, sem gáfu sig á tal
við mig og létu i ljós mikla
ánægju með okkar skerf til þess-
ara mála. Þeir vita lika hvar
skórinn kreppir, þvi það er ekki
svo sjaldan, sem þeir standa and-
spænis þvi að geta ekki fullnægt
óskum, sem berast frá samvinnu-
félögum i þriðja heiminum,
einungis af þvi að þeir hafa ekki
yfir fjármagni að ráða til þess að
leysa vandann.
— Er ekki Alþjóða samvinnu-
sambandið i neinum tengslum við
Sameinuðu þjóðirnar?
— Jú. Það hefur fastan áheyrn-
arfulltrúa á þingi Sameinuðu
þjóðanna, og það er náin sam-
vinna þar á milli i sambandi við
aðstoðina við þróunarlöndin. Og á
þessu nýafstaðna þingi, voru
fulltrúar frá ýmsum stofnunum
Sameinuðu þjóðanna.
— Má ég að lokum spyrja þig,
hvað þér er efst i huga núna,
þegar þú ert nýkominn heim af
þessu þingi?
— Ég álit, að mesta gagnið af
þvi að fara á svona þing, sé að
hitta sina félaga og að kynnast
mönnum. Það hafa skapazt
persónuleg tengsl, sem ég tel
mjög þýðingarmikil, bæði fyrir
islenzka samvinnuhreyfingu og
alhliða samstarf. En varðandi
sjálf þingstörfin, þá er mér efst i
huga hin geysilega og hrópandi
þörf fyrirað rétta hjálparhönd til
þriðja heimsins.
En hinu megum við ekki
gleyma, að sveltandi stofnanir
geta aldrei gert mikið til þess að
hjálpa sveltandi fólki. —VS.
17 einbýlishús í
smíðum í Vogum
Ilúsnæðisskortur hefur staðið
inörgum kauptúnum fyrir þrifum
á undanförnum árum. Ungt fólk,
sem hefur ekki átt kost á húsnæði
þótt það vildi eiga þar heima, og
af þeim sökum orðið að hrekjast
burt.
Þessi misseri er þó viöa
byggt ákaflega mikið af ibúðar
húsnæði i kauptúnum, langmest
einbýlishús, þótt sums staðar séu
einnig fjölbýlishús i smiðum. Þar
er til dæmis að 17 ibúðarhús,
allt einbýlishús, séu i byggingu i
Vogum, og er það mjög mikið i
ekki mannfleira plássi.