Tíminn - 15.10.1972, Side 8
8
TÍMINN
Sunnudagur 15. október 1972
Vinstri stjórn hefur
náð miklum árangri
Fall „viðreisnar-
stjórnarinnar”
t byrjun annars þingsins i
valdatið núv. rikisstjórnar, er
ekki úr vegi að rifja upp aðdrag-
andann að myndun hennar og það
starf, sem hún hefur þegar leyst
af hendi. Valdaferill hennar ekki
enn nema réttir 15 mánuðir, en þó
einkennist hann af mörgum stór-
um og merkum verkum. Hæst ber
þar að sjálfsögðu útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar. Næst kemur
það, að tryggður hefur verið
vinnufriður og næg atvinna og að
kjör láglaunafólks hafa verið
stórlega bætt. l>á hefur verið haf-
izt handa um eflingu atvinnulífs-
ins á mörgum sviðum og drög
lögð að þvi að koma á markviss-
um áætlunarbúskap, en innan
þess ramma fái félagsframtak og
einkaframtak að njóta sin.
. Sá árangur, sem hér hefur ver-
ið nefndur, hefði ekki náðst, ef
„viðreisnarstjórnin” hefð ékki
l'allið i kosningunum 13. júni 1971.
l>ær urðu að þvi leyti sögulegustu
þingkosningar hérlendis siðan
1918 að þá beið rikisstjórn, sem
studdist við starfhæfan þing-
meirihluta, svo mikinn ósigur, að
andstæðingar hennar gátu mynd-
ar meirihlutastjórn. Slik hafði
aldrei áður gerztá þessu timabili.
Heztmá af þessu ráða, hve þreytt
þjóðin var orðin á stefnu og störf-
um „viðreisnarstjórnarinnar”.
Forganga Fram-
sóknarflokksins
Á flokksþingi Framsóknar-
manna, sem haldið var i april-
mánuði 1971, var m.a. mörkuð sú
stefna, að „Framsóknarflokkur-
inn mun á komandi kjörtimabili
vinna að þvi að móta sameigin-
legt stjórnmálaafl allra þeirra,
sem aðhyllast hugsjónir jalnaðar,
samvinnu og lýðræðis”. Felta
þýddi, að Framsóknarflokkurinn
myndi að kosningum loknum, el'
mögulegt yrði, beita sér l'yrir
stjórnarsamvinnu ihaldsand-
stæðinga og i framhaldi af þvi
traustara samstarfi þeirra. k>etta
var i samra'mi við þá stefnu
Framsóknarflokksins frá upp-
hafi að hafa forustu um sam-
starf ihaldsandstæðinga og taka
þvi aöeins þátt i samstarfi við
ihaldsmenn, að ósamlyndi og
klofningur hindraði vinstra sam-
starf, eins og var á dögum
Kommúnistaflokksins. ! sam-
ræmi við þessa yfirlýsingu
flokksþingsins, og allt fyrra starf
og stelnu Framsóknarflokksins,
beitti hann sér fyrir þvi, eftir
kosningarnar 13. júni 1971, að
flokkarnir þrir, sem verið höfðu i
stjórnarandstöðu, mynduðu nýja
rikisstjórn. Hetta tókst, og er ekki
á neinn hallað, þótt sagt sé, að þar
hafi Framsóknarílokkurinn haft
leiðsögu og milligöngu. hað
greiddi tvimælalaust mikið fyrir
stjórnarmynduninni, að Fram-
sóknarflokkurinn hafði átt frum-
kvæði að þvi, að þessir þrir
flokkar gengu til kosninga með
sameiginlega stefnuyfirlýsingu i
landhelgismálinu.
Alþýðuflokkurinn
Að tillögu Samtaka frjálslyndra
og vinstri manna var Alþýðu-
flokknum boðin þátttaka i rikis-
stjórninni, en hann hafnaði henni.
Eftir stjórnarmyndunina hafði
Framsóknarflokkurinn forustu
um að komið yrði á viðræðum
milli stjórnarflokkanna þriggja
og Alþýðuflokksins um myndun
sameiginlegs stjórnmálaafls,
eins og segir i ályktun flokks-
þingsins. Þær viðræður standa
enn og hljóta að taka sinn tima.
Það væri verulegur ávinningur,
ef Alþýðuflokkurinn gegni tií síiks
samstarfs og sliti tengslin við
Sjálfstæðisflokkinn. Enn hefur
forusta hans ekki viljað segja
skilið við Sjálfstæðisflokkinn i
verki, þótt hún geri það i orði.
Tólf ára samvinna Alþýðu-
flokksins við Sjálfsætöisflokkinn
hel'ur bersýnilega gert það að
verkum, að foringjar hans eiga
crfitt að slita hin sterku tengsli,
sem hafa skapazt milli flokkanna
á þessum langa samstarfstima.
Aðalloringi flokksins virðist nú
hyggja á að leika þá list, að halda
álram fóstbræðralaginu við Jó-
hann Hafstein en ganga jafn-
framt i fóstbræðralag við Hanni-
bal Valdimarsson og Björn Jóns-
son! Ljóst er af þessu h’ver fyrir-
ætlun hans, er, en eftir er að sjá,
að honum takist hún.
Ljótur viðskilnaður
Það hefði mátt ætla, að ekki
yrði erfitt að taka við stjórnar-
taumunum, þegar vinstri stjórnin
kom til valda, þar eð góðæri var i
landinu. Viðskilnaður „viðreisn-
arstjórnarinnar” var samt eins
slæmur og hugsazt gat. Nokkur
helztu einkenni hans voru þessi:
Miklum verðhækkunum hafði
verið frestað um stundarsakir
með bráðabirgðaverðstöðvun.
Nær allir kaupsamningar voru
lausir. og framundan voru miklar
kaupdeilur, sem hefðu leitt til
stórverklalla að óbreyttri stjórn-
arstefnu. eins og glöggt má ráða
af reynslu áranna 1968-1970. Elli-
og örorkulaun voru orðin skamm-
arlega litil þvi að hin nýja forusta
Alþýðuflokksins hafði misst allan
áhuga á eflingu almanna-
trygginga. Ein helzta at-
vinnugrein landsmanna, togara-
útgerðin, hafði grotnað niður og
þurfti að endurnýjast að fullu.
Frystihúsin. þurftu einnig stór-
lelldar endurbætur, ef fram-
leiðsla þeirra átti að vera söluhæf
á bandariskum markaði i fram-
tiðinni. Iðnaðurinn bjó við mikla
rekstrarfjárkreppu. Bændur voru
launalægsta stétt landsins.
Framlög til framkvæmda i
strjálbýlinu voru mjög takmörk-
uð, enda fólksflótti til þéttbýlis-
staðanna sivaxandi.
Trúleysi á landið
1 tið ..viðreisnarstjórnarinnar”
skorti alla stjórn á fjárfestingar-
málum. sem tryggði forgangsrétt
þeirra framkvæmda sem voru
mest aðkallandi. Ekkert raun-
hæft hafði verið aðhafzt i land-
helgismálinu um 10 ára skeið sið-
an nauðungarsamningarnir voru
gerðir við Breta og V-Þjóðverja
1961. 1 innsta hring beggja stjórn-
arflokkanna rikti trúleysi á is-
lenzkt framtak og atvinnuvegi, og
það helzt talið til bjargar, að út-
lendingar fengju hér ódýra raf-
orku til að koma upp stóriðju.
Þessi áróður studdi mjög að trú-
leysi á landið, sem sést á þvi, að
fleiri lslendingar fluttust héðan
búferlum á árunum 1968-1970 en
nokkru sinni áður á þessari öld.
Kjörtimabilið 1967-1971 einkennd-
ist af meiri dýrtiðarvexti, stærri
verkföllum og stórfelldara at-
vinnuleysi en dæmi eru um hér-
lendis eða i nálægum löndum
eftir siðari heimsstyrjöldina.
Omurlegri vitnisburð var ekki
hægt að fá um það, að bandalag
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins var orðið gjörsamlega
ófært um að stjórna landinu.
Útfærslan
Það verður ekki annað sagt en
að storfelld stefnubreyting hafi
orðið á þeim fimmtán mánuðum,
sem eru liðnir siðan núv. rikis-
stjórn kom til valda. Mest hefur
stefnubreytingin þó orðið i land-
helgismálinu. Fyrir kosningarnar
vildi ..viðreisnarstjórnin” enga
ákvörðun taka um, hvenær skyldi
ráðizt i útfærslu á fiskveiðilög-
sögunni. eða hversu mikil hún
skyldi vera. Hún vildi heldur ekki
segja upp landhelgissamningun-
um frá 1961. Núverandi rikis-
stjórn gerði það að aðalmáli sinu,
að framkvæma þá stefnu i land-
helgismálinu. sem flokkar hennar
höfðu boðað sameiginlega fyrir
þingkosningarnar. Samkvæmt
þvi hefur fiskveiðilögsagan nú
verið færð út i 50 milur og lýst yfir
þvi, að samningarnir frá 1961 séu
ekki bindandi fyrir Island lengur.
Kappkostað hefur verið undir for-
ustu Einars Ágústssonar utan-
rikisráðherra að kynna málstað
Islendinga sem bezt út á við og
það borið mikinn árangur. Undir
forustu hans hafa einnig verið
gerðir samningar við Belgiumenn
og Færeyinga. sem munu styrkja
verulega aðstöðu okkar i málinu.
Bétt er að taka það fram. að
Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn hafa átt þátt i þvi að
þjóðareining náðist um útfærsl-
una og verður að kappkosta, að sú
samstaða haldist.
Vinnufriður
1 tið núv. rikisstjórnar hefur
það tekizt i fyrsta sinn um langt
skeið að gera viðtæka kjara-
samninga án stórfelldra verk-
falla, og það til lengri tima en
áður. en vinnufriður er frumskil-
yrði þess, að hægt sé að takast á
við verðbólguna. Samkvæmt
þessum samningum hefur kaup
hinna lægst launuðu hækkað
mest, og er það verulegt spor i þá
átt að gera lifskjörin jafnari og
réttlátari. Laun bænda i verð-
lagsgrundvelli búvara hafa
hækkaði samræmi við hina nýju
kjarasamninga. Ellilaun og ör-
orkulaun hafa verið stórhækkuð,
einkum þó þeirra, sem ekki hafa
aðrar tekjur. Sett hafa verið lög
um aukið orlof og styttan vinnu-
tima. Þá hefur Alþingi sett lög um
stórbætta aðstöðu þess náms-
fólks, sem hefur erfiða aðstöðu
sökum búsetu.
Alveg sérstaklega ber að geta
þess, að kjör sjómanna hafa
aldrei verið bætt meira á skömm-
um tima, en siðan núv. rikisstjórn
kom til valda.
Efling atvinnulffs
Af hálfu núv. rikisstjórnar
hefur verið gert stórfellt átak til
að endurnýja togaraflotann og
dreifa hinum nýju togurum
þannig milli útgerðarstaða, að til-
koma þeirra mun stórefla jafn-
vægi i byggð landsins. Lán til
landbúnaðar og sjávarútvegs
hafa verið stóraukin og samþykkt
lög. sem munu tryggja iðnaðinum
stóraukin rekstrarlán. Framlög
rikisins til verklegra fram-
kvæmda hafa verið stórlega auk-
in, einkum þó til framkvæmda i
stjálbýlinu. Stefnt er að þvi að
ljúka hringvegi um landið fyrir
1974 og að rafvæða öll sveitabýli
fyrir þann tima. Hafizt hefur ver-
ið handa um að gera skipulega
áætlun um gróðurvernd landsins
og i nýjum jarðræktarlögum er i
fyrsta sinn tekinn upp styrkur til
hagaræktunar. Unnið er að þvi,
að gerbreyta skattakerfinu. og
hafa allir helztu nefskattar verið
afnumdir. en þessu starfi er ekki
lokið enn og verður hið nýja
skattakerfi þvi ekki dæmt
ai' skattlagningunni i ár. Siðast,
en ekki sizt. skal svo nefna lögin
um framkvæmdastofnun rikisins.
en henni er ætlað að tryggja for-
gangsrétt þeirra framkvæmda,
sem eru mest aðkallandi, og að
tryggja skipulega og markvissa
hagnýtingu fjármagns og vinnu-
afls, án þess að gripa til hafta,
eins og gert var af fjárhagsráði
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins á árunum 1947 til ’49.
Glíman við
verðbólguna
Hér hefur hvergi nærri verið
talið allt það sem núv. ríkisstjórn
hefur gert. En vissulega ber það,
sem nefnt hefur verið merki um
stórhuga stefnu og mikla at-
hafnasemi. Hitt skal svo játað, að
stjórninni hefur enn ekki tekizt að
ná þeim tökum á verðbólgunni,
sem stefnt er að, þ.e. að draga úr
vexti hennar svo að hún vaxi ekki
hraðar hér en i nágrannalöndun-
um. Þvi var ekki heldur lofað af
núverandi stjórnarflokkum, að
þetta myndi takast á fyrsta ári
eftir kosningar, heldur var þvert
á móti þráhamrað á þvi fyrir
kosningarnar af öllum núverandi
stjórnarflokkum, að hér hlytu að
verða miklar verðhækkanir,
þegar verðstöðvuninni lyki. Þetta
stafaði einfaldlega af þvi að haust
ið '70 var það ljóst að þá þegar
þyrfti að- gera erfiðar efnahags-
ráðstafanir, og þvi vildu margir
leiðtogar Sjálfstæðisflokksins
efna til þingkosninga strax, þvi að
óvinsælar ráðstafanir yrðu ekki
gerðar fyrir kosningar. Þessu
hafnaði Alþýðuflokkurinn, og að
ráði hans var gripið til hinnar
svonefndu verðstöðvunar, þ.e. að
fresta þvi að fást við vandann
fram yfir kosningarnar og láta
eins og allt væri i bezta lagi. Það
var þó ljóst að þetta myndi frekar
auka vandann en leysa hann,
enda likti færasti hagfræðingur
þáverandi stjórnarflokka þvi
ástandi, sem tæki við eftir verð-
stöðvunina, sem hreinni hroll-
vekju.
Helmingi minni
dýrtíðarvöxtur
Þótt það sé viðurkennt, að nú-
verandi rikisstjórn hafi enn ekki
náð þeim tökum á efnahags-
málunum, sem stefnt er að, hefur
henni tekizt að draga stórlega úr
dýrtiðarvextinum frá þvi, sem
var. Það sézt bezt á eftirfarandi
samanburði:
Þrjú siðustu valdaár fyrrver-
andi rikisstjórnar hækkaði fram-
leiðslukostnaðurinn samkvæmt
framfærsluvisitölunni um 18,6%
til jafnaðar á ári. Hinn 1. janúar
1968 kom til framkvæmda nýr visi
tölugrundvöllur og samkvæmt
honum var framfærsluvisitalan
þá merkt með tölunni 100. Hinn 1.
nóv. 1970 var visitalan komin upp
i 155 stig. Framfærslukostnaður
hafði m .ö.o aukizt um 55% á þess-
um 34 mánuðum, en það svarar til
18,6% aukningar á ári. I nóvem-
ber 1970 kom verðstöðvunin til
sögunnar. Þá var öllum verð-
stöðvunum frestað, og er þvi ekki
hægt að taka það timabil inn i
samanburðinn.
Þegar núverandi rikisstjórn
kom til valda á siðastl. sumri var
framfærsluvisitalan 155 stig, en
var komin upp i 170 stig i júli
siðastl., þegar rikisstjórnin ákvað
bráðabirgða-verðstöðvun til ára-
móta. Visitalan hafði m.ö.ohækk-
að um 15 stig, en það svarar til
þess, að framfærslukostnaðurinn
hefur hækkað um 9,7%, Á fyrsta
valdaári vinstri-stjórnarinnar
hefur hækkun framfærslu-
kostnaðarins þvi orðið nær
helmingi minni en hún varð til
jafnaðar á ári siðustu þrjú
valdaár fyrrverandi rikisstjórn-
ar.
Kaupmátturinn
1 júli siðastl. birti Björn
Jónsson. forseti Alþýðusambands
íslands, eftirtektarverðar upp-
lýsingar um kaupmátt timakaups
verkafólks á undanförnum
Framhald á bls. 13