Tíminn - 25.10.1972, Blaðsíða 14
14
TÍMINN
Mtftwkudagur 25. október 1!)72
Fjárlagaræða
Framhald af 13. siðu.
undirbúnings málsins, þá væri
það að fara dálitið aftan að siðun-
um, ef nú ætti að ávita fyrir það,
að reynt er að vinna að þessu
máli á sem allra beztan hátt og
léita til þeirra aðila, sem hafa þar
mesta reynslu. Eg get ekki á
þessu stigi málsins sagt um það,
hvort einhverjir þættir þessa
heildarlagabálks gætu orðið til
meðferðar á þessu þingi. l>að
verður að ráðast af skynsam-
legum vinnuhraða við undirb-
úning. Verkið er unnið með veru-
legum hraða og dugnaði af
færustu mönnum og leitað er til
færustu manna um einstaka þætti
þess.
Næst vil ég snúa mér að þeim
þætti i rikisbúskapnum, sem
meslu máli skiptir varðandi það,
hvort fé þvi, er veitt er á fjár-
lögum hverju sinni, er vel og hag-
kvæmlega ráðstafað. Kg hef áður
látið i ljós þá skoðun, að ég telji
brýna nauðsyn til að ella hags-
ýslumálefni rikisins og gefa
hagsýslunni meira ráðrúm til
þess að vinna að endurskoðun
rikiskerfisins og endurhótum,
sem ég veil að muni koma i kjöl-
far þess, ef hún getur beitt sinum
vinnukrafti meira að hagsýslu-
störfum. bað hefur orðið svo,
ba'ði hjá lyrrverandi fjár-
málarððherra og einnig hjá mér,
að starf hagsýslustjóra og starfs-
manna hans hefur að verulegu
leyli verið unnið i sambandi við
fjárlögin, undirhúning þeirra og
framkvæmd á mörgum sviðum
og ýmsar athuganir á elnahags-
kerfi þjóðarinnar.
Nú er stefnt að þvi að gera á
þessu nokkra breylingu og freista
þess að gera hagsýslustarf-
semina virkari. Verður það m.a.
gert með þvi að lála hagsýslu-
stjóra fá nýjan starlsmann lil við-
bótar þeim, sem lyrireru. Kinn al'
starfsmönnum rikisbókhaldsins
var úti i Noregi við hagsýslunám
s.l. ár. Ilann llyzt nú lil fjárlaga-
og hagsýsluslofnunar. Jalnframt
er stefnl að þvi, að breyta nokkuð
um i vinnubrögðum. I fyrsta lagi
ber þá að geta þess, að undir-
nelnd fjárveilinganelndar hefur
unnið verulega mikið verk á
þessusumri. Ilún er húin að taka
iyrir mörg verkelni, sem nú er
unnið að Iramhaldsathugun á.
Undirnelndin hefur m.a. i sam-
starfi við hagsýsluna farið I heim-
sóknir i nokkrar rikisstofnanir til
þess að kynna sér starfsemi
þeirra og skipulag og hejfur
kannað, hvort ekki megi i ein-
hverju breyta og gera hagfelldari
starlsemi þeirra. Áformað er að
fylgja eftir þeim hugmynrium,
sem upp úr þessum heimsóknum
hafa sprottið, og l'leiri stolnanir
þarf að heimsa'kja með þessum
ha'tti.
l>að er ný og gömul reynsla, að
erfitt er að koma fram hagsýslu-
störfum, ef það er ekki gert i
samstarfi við viðkomandi aðila,
og þær mæta skilningi þeirra. Uvi
hefi ég ákveðið að stefna að þvi,
að halda námskeið um hagsýslu-
málelni hér i haust á vegum fjár-
laga-og hagsýslustofnunar. Uetta
námskeið verður haldið i fræðslu-
skyni lyrir ýmsa helztu stjórn-
endur hjá rikinu og aðra þá, sem
bera ábyrgð á rekstri og fjár-
málum i rikisstofnunum. Uað
verður haldið til að auka áhugann
hjá þessum starfsmönnum á
nauðsyn hagsýslustarfsemi og að
sjálfsögðu verður þar kynnt.
hvaða ta'kni og þekkingu er beitt.
og hvaða nýjungar i opinberri
stjórnsýslu megi hagnýta sér.
Hagsýslunámskeið af þessu tagi
ætti að verða til þess að örva
stofnanir til sjálfstæðrar hag-
færðingarstarfsemi. Jafnframt
mun þetta verða til að auka
áhuga ráðuneyta á slikri start-
semi og gera þeim Ijóst. að oft er
fjárvon i hagræðingu og endur-
skipulagningu.
i þessu sambandi langar mig
að geta um eitt atriði i vinnu-
brögðum Norðmanna við fjár-
lagaundirbúning. Þar er það
regla, að ráðuneytum ber ekki
aðeins að skila fjarlagatillögum
sinum og sinna stofnana i tæka
tið. Þeim ber einnig að gera grein
fyrir um leið, hvaða hagsýslu-
verkefni það eru, sem verið er að
vinna að i stofnunum og ráðu-
neytum, og hvaða verkefnum
hefur verið lokið á árinu. Þennan
sið ættum við að stefna að að taka
upp hér.
Verkefni
Hagsýslustofnununar
Kn um framhald á vinnu-
brögðum hagsýslustofnunar-
innar, þegar teknar verða fyrir
einstaka stofnanir eða mála-
flokkar, heli ég gert ráö lyrir, að
það yrði i samráði við við-
komandi ráðuneyti og forstjóra
þeirra stofnana, sem fyrir yrðu
teknar og fulltrúar frá við-
komandi ráðuneyti, frá við-
komandi rikisstolnun og frá fjár-
laga- og hagsýslustofnun yrðu
látnir vinna saman að þessum
verkefnum, að undirbúningi
þeirra og Iramkvæmd á
breytingum, sem leiddu af niður-
stöðu athugananna.
Af einslökum verkefnum, sem
unnið helur verið að, vil ég geta
um þessar:
Á þessu ári var lagður niður
Vélasjóður rikisins, starfsemi
hætt og hús og tæki seld. Með
sama hætti var vélarekstur Uand-
náms rikisins lagður niður, tækin
seld og starlsmenn horfnir til
annarra starfa. Við þessa
hreytingu var starlsmönnum
boðin önnur slörf hjá rikinu, sem
nokkrir hagnýttu sér, en aðrir
kusu að breyta til. Unnið verður
álram að þvi að sameina verk-
slæði rikisins og markvisst stefnt
að þvi, að starlrækt verði l'á en
stærri verkstæði, sem geri við
ta'ki rikisstolnana yfirleitt i stað
þess, að hver sá að hokra við
þetta. I þessu sambandi hefur
verkstæðarekstur og birgðahald
póst- og simamálastjórnarinnar,
sem dreilt er á margar smáar
einingar og er viða um borgina
verið i alhugun. Á þessu þarl' að
verða breyting, og er unnið að
þvi. Jafnframt þarf að athuga,
hvort ekki sé timabærl að taka til
endu rskoðu na r sk i pu 1 a gsra m m a
stolnunarinnar, sem er með elztu
og stærstu stofnunum i rikis-
kerlinu.
Kitt af þeim verkelnum, sem
unnið helur verið að á þessu
sumri var alhugun á mötu-
neylum rikisstolnana. í ljós helur
komið, að árlegur kostnaður
rikisins við mötuneyli er um (>() -
millj. kr. Nú er verið að vinna að
þvi að athuga möguleika á þvi að
fækka þeim stöðum, sem matur
er búinn til á, cn hins vegar að
taka eldhús eins og nýja Land-
spitalaeldhúsið, sem er mikið
lyrirtæki.en verður ekki fullnýtt
um sinn, lullnýta það og dreifa út
mat lrá slikri stolnun i hinar
ýmsu rikisstofnanir, þar sem nú
er matreitt lyrir hvern starfs-
mannahóp fyrir sig.
Uátryggingamál ríkisins
Vátryggingamál rikisins hafa
sömuleiðis verið til athugunar á
þessu sumri. Kikið eyðir tölu-
verðu fé i vátryggingar. en hitt er
jafnframt, að almennar reglur
um það, hvaða tryggingar skuli
kaupa. eru ekki til og mjög mis-
munandi frá einni stofnun til
annarrar, hvað tryggt er.
Keyndar er það einnig höfuðvið-
l'angsefni i þessu sambandi. hvort
rikið eigi að kaupa tryggingu af
öðrum fyrir. tjónaáhættu sina, eða
hvort það eigi að bera hana sjálft.
Svo vitnað sé til frænda okkar
Dana og Norðmanna, þá er það
meginregla i rikisrekstrinum
þar, að rikið kaupi ekki
tryggingar — með nokkrum
undantekningum þó. Er þetta nú
til athugunar. en jafnframt
verður að hafa i huga i þessu
sambandi. að ráðstafanir þarf að
gera til þess, að ekki komi til
stöðvana eða tafa. þótt til tjóna
komi.
Fjölmörg önnur hagsýsluverk-
efni hafa verið til meðferðar. sem
hér verða ekki gerð skil nú.
Ég trúi þvi. að með þvi að vinna
þannig að þessum málum, eins og
ég hefi rætt um. muni vera hægt
að ná meiri árangri en áður. Til
greina getur einnig komið að fá
inn i þetta hagsýslumenn úr
öðrum stofnunum til þess að
vinna ákv. verð, en ég held. að
það sé nauðsynlegt að keppa að
þvi, að fá starfsmenn i stofnunum
og ráðuneytum til að taka þátt i
þessu verki með hagsýslunni, til
þess að auðvelda að vinna gagn-
legum breytingum brautargengi.
Ég endurtek það, sem ég hefi oft
og mörgum sinnum sagt hér á
háttvirtu Alþingi, að eg hef ekki
trú á þvi, að það sé hægt að ná
árangri i betri nýtingu á fjár-
magni þvi, sem stofnanirnar f.á
gegnum ljárlögin, nema með
skipulegum vinnubrögðum og
beitingu þeirrar þekkingar, sem
nú er þekkt i sambandi við fjár.
lagagerð og hagsýslustarfsemi.
Nefndir ríkisins
Þegar við, háttvirtur 10. þing-
maður Keykvikinga og Haraldur
Guðmundsson, safnvörður,
unnum sameiginlega sem yfir-
skoðunarmenn rikisreikningsir.s,
þá gerðum við tillögu um það, að
rikisreikningi yrði látin fylgja
skrá yfir nefndir, sem störfuöu á-
vegum rikisins og rikisstofnana
það ár, er reikningurinn næði til.
Þessi tillaga þótti allfyrirferða-
mikil þegar hún kom fram i
fyrsta sinp og það tók ein tvö ár
að koma henni i framkvæmd, en
með rikisreikningi fyrir árið 1969
kom þessi skrá fram fyrst og
siðan hefur hún svo fylgt rikis-
reikningi, svo sem nú er gert að
þessu sinni. Það helur veriö venja
að leggja þessa skrá Iram, þegar
rikisreikningur hefur verið
lagður fram endurskoðaður. Nú
þótti mér hins vegar hlýta að láta
skrána íylgja strax með rikis-
reikningnum þegar hann vár-
lagður Iram, þó að endurskoðun
væri ekki lokið. Um þessa
nefndarskrá hafa orðiö allmiklar
umræður. Kins og oft vill verða
hefur svo farið, að talað er um
þessi mál eins og það sé nú i
i'yrsta sinn, sem nefndir hafi
starfað að málum á veguro
rikisins og útgjöldin þess vegna
mikið umtöluð, eins og ný útgjöld
væru. Nú hel' ég ekkert við það að
athuga, hvernig menn haga
vinnubrögðum sinum um frá-
sagnir, það verður að vera
þeirra mat, en mér þykir hlýða að
gefa hér nokkra Irekari greinar-
gerð um þessa starfsemi i rikis-
kerfinu. heldur en þó er gert með
nefndarskránni, sem þó er vel
gerð og Ijóst er það, að hún er
betur gerð núna, heldur en
nokkru sinni fyrr, þar sem þetta
er að færast i fast horf og ég hygg
að flest ráðuneyti séu nú búin að
taka upp þau vinnubrögð, að skrá
nefndirnar inn i bækur sinar,
strax og þær eru skipaðar á
vegum ráðuneytanna, þær serii
þannig eru — og afskrá hinar,
sem niður eru lagðar.
Fjöldi nefnda
Þessum nefndum er skipt i þrjá
flokka. 1 fyrsta flokki eru stjórnir
og ráð, sem Alþingi kýs. t öðrum
flokki eru nefndir kjörnar og
skipaðar skv. lögum og ályktun-
um Alþingis. t þriðja flokki eru
nefndir skipaðar af stjórnvöldum,.
Fjöldi þeirra nefnda. sem vinnur i
hverjum flokki fyrir sig, er þann-
ig að stjórnir og ráð, sem Alþingi
kýs, eru 40 á árinu 71, 9,5% af
heildarfjölda nefnda, kostnaður
10.338 millj. eða 22,6%. í öðrum
flokki eru nefndir kjörnar og
skipaðar skv. lögum og ályktun-
um Alþingis. 146, 34,7% a’f
heildarfjölda nefnda. kostnaður
21.3 millj. eða 46,4%. t þriðja
flokknum nefndir skipaðar af
stjórnvöldum sem eru 235, eða
55,8%> af heildarfjölda nefnda,
kostnaður 14.149 eða 31.0%>. Sam-
tals eru þessar nefndir 421 á árinu
1971 og heildarkostnaður er
45.778,8 millj. kr.
Þegar þetta er athugað nokkuð
nánar. kemur i ljós, að hér eru
taidar allar þær nefndir, sem
unnu á árinu, alveg án tillits til
þess hvort þær væru hættar störf-
um. þegar skráin kemur út, eða i
árslok. Eftir þvi sem athugað hef-
ur verið, þá eru samtals 76 nefnd-
ir, sem voru búnar að ljúka störf-
um fyrir áramót 1971, af þeim 421,-
sem i skránni eru taldar. Um
slika talningu frá fyrri árum hef-
ég ekki fyrir mér. Af þessum-
nefndum voru ólaunaðar nefndir
og stjórnir 47 talsins. Breytingin á
milli ára er sú. að ef tekin eru
heildarlaun nefndanna, þá voru á '
árinu 1970. 35,9% og hækkuðu frá',-
árinu 1969 um 36,5%. Á árinu 1971.'
var heildarkostnaðurinn 45,8% og\
hækkunin var þá frá fyrra árÞ
27.6%.
Eins og fram hefur komið i um-
ræðum um þessar nefndir, þá er'
þetta að sjálfsögðu mjög misjafnt!
á milli hinna einstöku ráðuneyta
og er það ekki nema eðlilegt,
vegna þeirra verkaskiptinga,
sem á milli ráðuneytanna eru. Á
vegum menntamálaráðuneytis-
ins eru nefndirnar flestar, eða 126
og kostnaöurinn 8,2 millj. kr.
Næst hæst að nefndafjölda er
iðnaðarmálaráðuneytið, með 52
nefndir, en þar er kostnaður ekki
nema rúmar 4 millj. kr. Hins veg-
ar er sjárvarútvegsráðuneytið
næst að kostnaði, það er þó ekki
með nema 29 nefndir, stjórnir og
ráð, og þar er kostnaðurinn 6,3
millj. kr. Heilbrigðis- og trygg-
ingaráðuneytið er með 40 nefndir
og kostnaður 5,6 millj. kr. Fjár-
málaráðuneytiö með 36 nefndir
og kostnaðurinn er 5,3 millj. kr.
Nú hefur það að sjálfsögðu orð-
ið svo i umræðum um þetta, eins
og ég gat um i upphafi, að úttalið
er, eins og núverandi rikisstjórn
hafi skipað allar þessar nefndir,
stjórnir og ráð og standi fyrir
kostnaðarútgjöldum vegna þess.
Þess vegna hef ég gert nokkurn
samanburð á þvi, hvernig þessi
skipting hefur orðið milli rikis-
stjórnanna, viðreisnar- og núver-
andi- rikisstjórnar. Þar koma nær
eingöngu til greina nefndir
skipaðar af stjórnvöldum. Á veg-
um núverandi rikisstjórnar voru
skipaðar þessar nefndir og
kostnaður er þessi: heildar-
kostnaður við stjórnskipaðar
nefndir var 1971 14,149 eða 31% af
heildarkostnaði nefnda.
Hækkun frumvarpsins
Eins og venja er hefur orðið all
mikil umræða um það, hvað fjár-
lagafrumvarp þetta hækkar frá
yfirstandandi fjárlögum, en þó
fyrst og fremst hvað hækkunin er
mikil frá fjárlögunum april 1971.
Ég hef bæði i þessari ræðu minni
og eins áður gert athugasemdir
við þessar umræður að þvi leyti,
að mér hefur ekki fundist þessi
samanburður réttmætur þar sem
svo mjög skorti á þaö, að inn i
fjárlög 1971 væru teknir veiga-
miklir útgjaldaliðir, eins og
launahækkanir og fleira, sem
hefðu afgerandi áhrif á útgjöld
það ár og útgjöldin árin á eftir. Til
þess að fá þennan samanburð
nokkuð réttmætari að minni
hyggju. heldur en gert er i þess-
um almennu umræðum, þá hef ég
látið gera samanburð á rikis-
reikningi á milli áranna, allt frá
þvi það form rikisreiknings var
upp tekið. sem nú gildir. Ég hef
tekið inn i þennan samanburð
áhrifin, breytinguna eins og hún
hefur orðið á milli ára og þá bætt
við árinu 1972 þeim hækkunum,
sem að likur eru fyrir að verði á
útgjöldum þessa árs. Frá árinu
1968 til 1969 var þessi mismunur
9.9%j. Frá árinu 69-70 var hann
23,2%. Frá árinu 70-71 var hann
44.7%. Frá 71-72 er hann 22,3%,
miðað við fjárlög. en 27,5% miðað
við að bæta við þeirri fjárhæð,
sem gert er ráð fyrir að útgjöid á
rikisreikningi geti orðið hærri
heldur en fjárlög segja til um. 1
sambandi við mismuninn á milli
áranna 71 og 72. vil ég geta þess,
að ef tilfærsla hefði ekki orðið á
milli rikis og sveitarfélaga, svo
sem þá átti sér stað. þá hefði
þessi hækkun á milli rikisreikn-
inga þessara tveggja ára ekki
orðiö yfir 21-22%. Það má reynd-
ar með réttu segja. að það sé
ákvörðun stjórnvalda að hafa
tekið inn á rikisreikninginn út-
gjöld, sem sveitar.félögin sinntu
áður. en ný útgjöld eru það ekki
hjá stjórnsýslunni i heild. þvi þau
koma til með að lækka útgjöld
sveitarfélaga sem sömu fjárhæð
nemur. Þessi samanburður er að
minni hyggju miklu skynsam-
legri og réttmætari heldur en það
tal sem hefur orðið um hækkun
rikisútgjalda i höndum núverandi
rikisstjórnar. Ef samanburður er
gerður frá 71 til 73, þó sveitar-
félagadæmið sé tekið þar með, þá
er um að ræða 46,8% hækkun á
þessum tveimur árum, en á tveim
árum þar á undan. árunum 1969-
1971, er hækkunin nær 79%.
Hækkunin er hlutfallslega þetta
lægri þrátt fyrir þaö að á þessum
tveimur siðari árum hafi verið
gerð sú róttæka breyting um til-
færslu á milli rikis og sveitarfé-
laga, sem áður er getið. 1 þeim
umræðum sem fram hafa farið
um hækkun rikisútgjalda, gleyma
fyrrverandi stjórnarherrar aU
gerlega sinum ákvörðunum og
áhrifum á rikisreikninginn 1971.
Reyndar á útgjöld rikissjóðs
siöan.
Hvað veldur hækkuninni?
Eins og fram hefur komið i
ræðu minni hér að framan, eru 3
atriði sem mestu hafa valdið um
hækkanir rikisútgjalda á árinu
1971 og siðan þar á meðal i þessu
fjármálafrumvarpi. Þau eru
launahækkanir, tryggingabætur
og dýrtiðarráðstafanir. Þegar
hafðar eru i huga verðstöðvunar-
aðgerðir haustið 1970, þarf engan
að undra þó aðgerða i efnahags-
málum sé þörf nú. Þá treysti við-
reisnarstjórnin ekki atvinnu-
vegunum til þess að greiða fulla
verðlagsvisitölu á það kaupgjald
sem þá var i gildi, það var þó al-
mannarómur, að laun á hinum al-
menna vinnumarkaði þá, væru
svo lág og þau fengju ekki staðizt
til lengdar. Viðreisnarstjórnin
mat ekki stöðu atvinnuveganna
betur en svo þá, að þrátt fyrir
hagstæð aflabrögð og hækkandi
verðlag á útflutningsafurðum,
væri stóraðgerða þörf. Sú stefnu-
ákvörðun viðreisnarstjórnarinn-
ar sem þá var tekin var fólgin i
þvi, að færa erfiðleika atvinnu-
veganna inn i rikissjóð, sem gert
var með stórauknum niður-
greiðslum, svo að verðstöðvunin
væri framkvæmanleg. Á timabil-
inu frá nóvember 1970 til júli 1971,
jók viðreisnarstjórnin niður-
greiðslur og þar með útgjöld
rikissjóðs og frestaði verð-
hækkunum fram til 1. sept. 1971,
að hún taidi. En öllum var ljóst að
til lengdar yrði þeim verð-
hækkunum sumum hverjum ekki
frestað nema um takmarkaðan
tima, vegna þess hvers eðlis þær
voru. Þessu til viðbótar i viðskiln-
aði viðreisnarstjórnarinnar kom
það. að kjarasamningar á al-
mennum vinnumarkaði voru
lausir um haustið 1971. Ljóst var
að við gerð nýrra kjarasamninga
hlaut að verða tekið mið af samn-
ingum rikisstjórnarinnar við
rikisstarfsmenn. Bæði um hækk-
un taxta og vinnutimalengd. Með
samstarfi aðila vinnumarkaðar-
ins og núverandi rikisstjórnar
tókst að koma kjarasamningum
heiíum i höfn fyrir áramótin
1971, án þess að til stór-
átaka kæmi svo sem verkfalla,
eins og kunnugt er. öllum var
ljóst að við gerð þessara kjara-
samninga vargengið það langt að
ef til áfalla kæmi i atvinnu-
rekstrinum, svo sem verulega
drægi úr þorskveiðum eins og átt
hefur sér stað á þessu ári, mundi
til erfiðleika koma. Þar við bætt-
ist svo það. að vegna gengis-
breytinga erlendis hefur verðlag
hækkað hér nokkuð. og svo voru
Nefndir skipaðar eftir 13. júli
1971 og til áramóta 1971/1972.
FlokkurH Flokkur III Samtals.
1 2 3 1 2 3 1 2 3
Forsætisráðuney tiö 2 6 90.000 2 6 90.000,23%
Menntamálaráðuneytið 2 6 0 9 51 81.850 11 57 81.850,1,6%
Utanrikisráðuneytið 0 0 0
Landbúnaðarráðuneytiö 4 22 0 4 22 0
Sjárvarútvegsráðuneytið 2 12 0 2 12 0
Dóms- og kirkjumálar. n. 0 0 0
Félagsmálaráðuneytið 5 31 474.000 5 31 474.000,13,5%
Heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneylið 4 16 0 4 16 0
Fjármálaráðuneytiö 4 20 135.000 4 20 135.000,2,5%
Samgönguráðuneytið 0 0 0
Iönaöarráðuneytið 9 41 834.033 9 41 834,033,20,5%
Viðskiptaráðuneytið 1 5 0 1 5 0
Hagstofa Islands 0 0 0
2 6 0 40 204 1614.883 42 210 1614,883 11,5%
18%