Tíminn - 29.10.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sumiudagur 29. október 1972
Marteinn Einarsson á vegum
Mammons, kaupmaður á snærum
Englendinga, áður en Kristján
kóngur og lútherskan lögðu
biskupskápuna á axlir honum og
settu á hann mitrið.
Þá fór að styttast i þvi, að aðrir
en þeir, sem kóngleg náð útvaldi,
fengjust við verzlun á tslandi,
hvort heldur var í Grindavik eða
annars staðar, og hafi karlarnir
ekki áður kunnað að standa álútir
með pottlokið sitt milli handanna,
þá hafa þeir lært það þá. Ég get
imyndað mér, að þeir hafi fast að
þvi fallið i stafi af forundran eftir
hálfra aldar kynni af danska
verzlunarvaldinu, þegar sá
dagur rann, að Skúli fógeti reið
grýttar slóðir suður i Grindavik
og flaugst á við sjálfan kaup-
manninn út af sviknum pundara
hans i verzlunarhúsunum.
Margir íóru upp,
en iair út aftur
Þó að ég verði að gera ráð fyrir
þvi, að Grindvikingum gömlu hafi
verið einn kostur nauðugur að
gera sig bljúga andspænis kaup-
manninum, hefur ósmá verið sú
seigla, sem i þeim bjó, og mikil
mannlifssaga væri öll þeirra sjó-
sókn, ef einhvers staðar væri á
visan að róa, þar sem hún er. En
það er eins með varsimann, sem
bátarnir draga á sjávarflötinn, og
það, sem i sand er skrifað: Það er
horfið áður en við er litið. Eftir er
aðeins það,sem má láta sig gruna
eða óra fyrir. I gulnuðum annál-
um má lesa örfáar linur um þenn-
an eða hinn skipstapann, stökum
sinnum jafnvel drepið á björgun
úr þeim lifsháska, er vonlaust
virtist að sleppa frá. En þögnin og
gleymskan hylja sögur um mik-
inn garpskap og mikið æðruleysi
hinna gengnu kynslóða i Staðar-
Dmigirnir horfa út á sjó, starfsvettvang feðranna. Bráðum verða þeir þar fullgildir menn.
Svo rinnst ritað á fornar bækur,
að Molda-tinúpur og hans kyn
liafi endur fyrir löngu reist byggð
i Griiidavik. Þeir frændur bjuggu
við geitfc, cnda heitir (ieitahlið ei
injög fjarri þessum slóðum, og er
sú sögu um son (inúps, Ilafur-
Kjörn, að hafur einn, sem ekki
var úr byggðum manna, heldur
hergbúa eða huldufólks, hafi
komið i geitur hans um fengitim-
ann. Kftir það tímguðust þær mcð
ólikindum og undruðust mcnn
stórum búsæld (irindavikurhónd-
ans.
Þessari sögu get ég vel trúað,
ekki siður en Helgi á Hrafnkels-
stöðum, og hef ég það einkanlega
lil sannindamerkis, aö enginn
skagi landsins er jafnhrjóstrugur
og Reykjanesskagi og snauöur að
grænum gróðri. En geitfé gengur
l'astað mat sinum, þarsem það er
margt, og hel' ég aö minnsta kosti
fyrir satt, aö þess finnist dæmi i
veraldarsögunni, að þaö hafi
sorlið i grjót niöur stærri skaga
en það horn lslands, sem spyrnir
fæti suðvestur i hal'ið.
Það getur að minnsta kosti
hugsazt, að það hal'i verið dálitið
tvieggjuð lukka, ef Björn heitinn
Gnúpsson hel'ur átt svo miklar
geitahjarðir, sem fornir sagnrit-
Ljósmyndir:
Ólafur Rúnar
arar gefa i skyn. Og einhvern
veginn bvður mér i grun, að kvik-
fjárbúskapur hafi ekki verið sá
þátturinn, sem bezt hentaði á
Suðurnesjum eða mest var i sóm-
anum i Grindavik á liðnum öld-
um, og orð Jóns á Laxamýri hef
ég fyrir þvi, að sauðfjárræktin
þar syðra hal'i verið heldur bág-
borin yfirleitt talsvert fram á
þessa öld. Henni mun hal'a verið
þannig háttað, að sauðfé full-
komnaði það verk, sem geiturnar
kunna að hafa hafið,enda ekki
auðhlaupið að þvi að finna slægjur
á Reykjanesskaga,svo að safna
mætti heyi i garð til vetrarins.
Auk þess var torfengiö eldsneyti i
fjölmennum verstöövum, þar
sem enginn var svörður né heldur
taö, svo að þurrka varö þang og
þöngla i eldinn og rifa lyngtætlur
á meðan þær fundust.
Gerði sig digran,
en féll samt
Lif Grindavikur hefur þess
vegna fyrst og fremst verið sjór-
inn — miðin fram undan hraun-
ströndinni, þar sem matfiskurinn
gekk svo grunnt, þegar vel lét, að
stundum máttu heita fá áratog
fram á fiskislóöir. Það eru sjálf-
sagt vænar kasir, sem búiö er aö
draga á Klofi um Kónga og Hús-
um um Hnúðana, svo að ekki séu
nefnd þau mið, sem utar liggja.
Og sagan um fiskinn á Grinda-
vikurmiöum er löng saga. Bret-
um og Þjóðverjum var mætavel
kunnugt um fiskidrátt karlanna i
Grindavik á kaþólskri tið og litu
þá skreið þeirra miklu girndar-
auga, svo að af spruttu bardagar
og manndráp. A Járngerðarstöð-
um gerði til dæmis Englendingur
einn sér virki, þegar i harðbakk-
ann sló. Sá hét Jón breiði, og af
þvi má ráða, að ekki er ný bóla,
að Englendingar geri sig digra,
þegar fiskurinn okkar er annars
vegar. Hann neitaði lika að greiða
hirðstjóranum toll, ekki fús á að
láta sér neitt úr greipum ganga af
þvi, sem hann hafði hremmt, og
þess vegna gerði hirðstjórinn
honum aðför með tilstyrk Þjóð-
verja, er væntanlega hafa fengið
eilthvað fyrir snúð sinn, og þar
lell Jón breiði eins og Gordon i
Khartum mörgum öldum seinna.
I'ógeti og kaupmaöur
flugust á um pundara
Grindavik varð ein helzta ver-
stöð Skálholtsstaðar, er l'ram liöu
stundir, og þangað sigldi ög-
mundur Pálsson, þegar gott var
orðið i sjóinn á vorin á biskups-
jaklinni, sem hann hafði látið
smiða i Vatnsfirði, svo að hann
gæti séð með eigin augum, að
ekkert væri undan dregið af þvi,
sem heilög kirkja átti að hreppa
af íiskmetinu. 1 Grindavik var
itar i höfn. Það er eins og á skóg aðsjá, þegar mikill hluti flotans er viðbrvggjur.
Logn og Uideyð'a. þessa stundina. En það getur farið af.