Tíminn - 29.10.1972, Blaðsíða 11

Sunnudagur 29. október 1972
TÍMINN
11
hverfi, Járngerðarstaðahverfi og
Þórkötlustaðahverfi — gömlu
byggðarlögunum þrem i Grinda-
vik.
öll skipin, sem hafa skolazt upp
að ströndinni, hvort heldur gömul
og úr sér gengin eða svo ný, að
þau höfðu flutt afla að landi, segja
lika sina sögu um það, hversu við-
sjárverður þessi staður var, jafn-
vel þeim, sem stærri fleytum réðu
en Grindvikingar sjálfir. Flökun-
um, sem brimið hefur tvistrað um
hrauntangana, ægir þar saman af
mörgum þjóðernum — enskum,
frönskum og dönskum og guð má
vita hvað: Fiskiskip frá Vidalins-
útgerðinni og Duus, spekúlants-
skip frá Eyþóri Felixsvni. frap.sK-
Skutur frá Normandi, togarar
frá Hull og Grimsby — hver getur
talið það allt eða tiundað þau
mannslif, sem þar hafa slokknað.
Jú — við getum nefnt Karl Nils-
son, veiðiþjófinn og óþokkann,
sem drekkti mönnunum á Dýra-
firði um aldamótin— hann lauk
lika ævidögum sinum á þessum
slóðum.
<irimmur leikur
og djúp sár
bó að örlög Karls Nilssonar
hafi tæpast verið sárt hörmuö
hérlendis, eftir þaö sem á undan
var gengið, hafa margir, sem i
ilandi sátu, hlotiö mikil og djúp
•sár, sem seint greru, af völdum
iþeíirra dætra Ægis, sem þreytt
Ihafa grimman leik við þessa
háskalegu strönd. Og af öllum
þeim skipum, sem þarna hafa
borizt upp, eru þau færri en fingur
annarrar handar, er komizt hafa
aftur á flot. En dæmi eru þess, að
i svo rismiklum sjó hafi vélvana
bátur lent, aö bylgja bar hann yfir
öll sker og grynningar langt upp á
malarkamp, þar sem hann stóö á
þurru við útsogið, svo aö ganga
mátti úr honum þurrum fótum.
A slikum staö má nærri geta, að
oft hefur þurft að hlynna aö sjó-
hröktum mönnum, sem naum-
lega sluppu af strandi — hjúkra
þeim, fæða þá og klæða. Væru
þeir margir klæðvana, var einna
helzt að leita til Einars á Garö-
húsum, eftir aö mektardagar
hans runnu upp. Þá urðu franskir
strandmenn kannski að sætta sig
við ivið færri flikur en hentaði
vexti þeirra, þvi að Fransarar á
skútunum gömlu voru ekki nein
tröll og talsvert smávaxnari en
þeir, sem fatnaðar þörfnuðust i
Grindavik endranær.
Það var á
elleftu stundu
Við drápum aðeins á þá alla
sögu, sem orðið hefur i Grinda-
vik, án þess að hennar sjái nú
stað. Þessi mikla og aflasæla ver-
stöð var þannig sett, að þar var
furðulega lengi mjög örðugt um
vik um útgerð. Grindavik var að
visu lengi kaupstaður og Járn-
gerðarstaðavikin löggiltur verzl-
unarstaður. En þar flutu ekki i
varir nema litil róðrarskip, og þó
vandfarið inn. Það var fyrst 1928
eða 1929, að þar var bryggja gerð
milli tveggja vara. Þá fyrst féll
það niður, að sjómennirnir bæru
aflann sinn á bakinu upp úr bát-
unum, nýkomnir úr róðri. Vinnu-
hagræðingin komst á það stig, að
kasta mátti fiskinum upp á
bryggjuna og aka honum þaðan á
lleima i setubekknum i stofuuni er ungur þjóðfélagsþegn hjá bangsan-
uin sinuiu og veit enn fátt um frystihús, fisk og sjó.
handvögnum. En eftir sem áður
urðu menn að bjarga bátum sin-
um undan sjó eftir hvern róður,
setja þá sem kallað var, þvi að
enginn vissi, nema sjór tæki að
stæra áður en við var litið, og þá
voru bátarnir i voða.
Úti fyrir Hópinu var rifið, og
var svo grunnt á þvi, að yfir það
flutu ei nema litlir bátar. En er
skipastóllinn fór að taka stór-
breytingu i öðrum verstöðvum,
vofði sú hætta yfir Grindavik, að
fólk færi að flýja þaðan á staði,
þar sem lifið var léttara. bað var
fyrst 1939, að byrjað var á þvi að
gera visi að bátaleið inn i Hópið.
Reynt var að dýnka gvor.éíndan
íviioós — með handverkfærum.
Eftir það gátu tiu til fimmtán
lesta bátar flotið inn á flóði. Arið
1945 var loks heldur betur tekið að
beita tækninni: Dýpkunarskip
kom til.starfa, og það var ruddur
gegnum rifið þrjátiu metra breið-
ur skurður, sjö eða átta feta djúp-
ur. Þaö var á elleftu stundu, þvi
að óþreyja var komin i margan
Grindvikinginn við allt það, sem
þar var við aö striða við sjósókn-
ina.
Siðan hafa mikil tiðindi gerzt.
Það er komin höfn i Grindavik og
mikill og góður bátafloti, og þar
er lif og önn og vöxtur — þúsund
manna bær, sem leggur mikið i
þjóðarbúið, og mun á komandi tið
bjóða upp á fjölbreyttari störf en
hingað til, þótt sjórinn og aflinn
veröi jafnan undirstaðan.
Visindamaðurinn og
Gunna i kongungshúsinu
Til skamms tima hefur fátt
manna úr Grindavik gengiö þá
braut, sem kölluö hefur mennta-
vegur. Þaðan var þó Bjarni Sæ-
mundsson, fiskifræðingurinn okk-
ar fyrsti, og fleiri Grindvikingar
af gömlu kynslóðinni hafa orðið
mörgum kunnir, þótt ekki hefðu
þeir lært svo mjög til bókar. Mér
dettur i hug hún Gunna gamla i
Konungshúsinu, eins og við köll-
uðum hana hér fyrr meir — veit-
ingakonan, sem átti langa sögu á
Þingvöllum, erfingi hússins, sem
reist var handa kónginum árið
1907. öðrum finnst kannski, að
heldur hefði átt að nefna aðra en
hana, svona við hliðina á visinda-
manninum Bjarna Sæmundssyni.
En gamla konan á lika sin itök,
þar sem hún liggur undir grænni
torfu, svo margir drukku hjá
henni kaffisopa. Það hefðu svo
verið hæg heimantökin að tiunda
einhvern harðfengan skipstjóra
og veiðikló.
Ef við vikjum að listum i sam-
bandi i Grindavik þá er skemmst
að minnast nýja félagsheimilis-
ins, sem Ragnar Kjartansson
myndhöggvari hefur skreytt
myndum i tengslum við hlutverk
staðarins i þjóðlifinu og málverka
Péturs Friðriks Sigurðssonar af
gömlu húsunum, bátunum og
höfninni.
Getið tveggja
guðsmanna
með góðan orðstlr
Ekki má ljúka þessu spjalli, án
þess að geta svo sem tveggja
presta, sem lifðu og störfuðu á
meðal Grindvikinga, alllöngu
áður en nýi timinn hélt þar inn-
reið sina. Þar var séra Kristján
Eldjárn prestur um skeið, og var i
minnum hafður sökum þess með-
al annars, að hann taldi sig ekki
ofgóðan til þess að skemmta
sóknarbörnum sinum, þegar það
átti við. Hann var maöur, sem
hafði margt dottið i hug — jafnvel
ekki grunlaust um, að hann hafi
eitthvað fitlað við smiði einhvers
konar frumstæðrar flugvélar á
æskuárum, og suður i Grindavik
brá hann þvi fyrir sig að leika
persónur úr Skugga-Sveini. Hann
náði i skottiö á þeim tima, er fyr-
irmenn áttu korða, og sjálfur
eignaðist hann þvilikan grip.
Korðar hafa að likindum verið
litið notaðir i Grindav. siðan geng
ið var af Jóni breiða dauðum,
nema hvað Tyrkir hafa elflaust
brugðið þess kona vopni. En af
þvi er saga, að sér Kristján greip
einu sinni til korða sins. Það bar
til.að steypireyður á flótta unan
háhyrningatorfu hljóp á land i
Grindavik. Presturinn tók sér þá
korðann i hönd og stytti þjáning-
arstundir skepnunnar, sem
brauzt um i fjörunni, með þvi að
reka hann á kaf undir bægslið.
Hinn presturinn, sem við getum
ekki gengið fram hjá, var séra
Oddur Gislason frumherji i
björgunarmálum á tslandi og
bindindishetja að auki á mikilli
drykkjuöld, þegar brennivin var
bæði ódýrt og auðfengið. Hann
leitaðist við að kenna mönnum aö
nota bárufleyg i sjávarháska,
láta lýsi eöa oliu lægja öldurnar.
Hann gaf af fátækt sinni út tima-
ritið Sæbjörgu i eitt ár, og mun
timariti ekki hafa veriö stjórnaö
úr Grindavik i annan tima, og
hann lagði sig fram um að kenna
sund. Sjálfur hafði hann bjargaö
sér og dreng, er með honum var,
á sundi úr bráðum háska, er báti
hvolfdi undir þeim.
Þvi er ekki að leyna, aö meðal
Grindvikinga hafa verið þeir,
sem þótti dropinn góður, og er þar
til marks, að einu sinni fór harð-
mannlegur sægarpur að hágráta,
þegar hreppstjórinn velti um einu
vintunnunni, sem borizt hafði
að landi ósködduð úr strönduðu
skipi,og er þó þeim,er þreyta ævi
langan leik við hafið, sizt öðrum
táragjarnara að jafnaöi. Bindind-
isboðskapur séra Odds kann þess
vegna að hafa fallið i grýtta jörð
hjá sumum i sókninni. Hvenær
gerir boðskapur þaö ekki? En
séra Oddi var svo farið, að hann
var maður sins fólks, sjálfur sjó-
maður, og formaður af bezta tagi,
og jafnvigur, hvort sem hann var
i skinnklæðum á miðum úti i ris-
miklum sjó eöa hempu i kirkju
sinni eöa annars staöar i ræðu-
stóli. Og um hann lék frægöar-
ljómi sökum þess, að hann hafði
ungur rænt sér brúði úr húsum
þess og höndum, sem rikastur
var og mestur fyrir sér meðal
margra ráörikra útvegsbænda á
Suðurnesjum.
Sitthvað úr
náttúrúnnar riki
Við höfum látið móðan mása og
hlupið úr einu i annað. Og þó er
næsta fátt sagt. Það er að svo
mörgu að hyggja i Grindavik. Þar
eru vatnsgjár, sem álar ganga i
neðan jarðar, og þar vex þistill á
bletti, og segir þjóðsagan, að
hann hafi komið upp af blóði
manns, sem Tyrkir drápu. Fuel-
UITi, Sém annars eru sjaldséðir
hérlendis, bregður oft fyrir i
Grindavik. Einkum bar nokkuð
oft við, að hegrar sæjust þar, og
áttu þeir aö minnsta kosti fyrr á
árum fast náttból undir
hraunjaðri utan vert við túnið á
Járngerðarstöðum. Þetta eru
sem sagt fuglar, sem hafa reiðu á
sinu.
Ekki siður bregöur þar fyrir
mörgu sérkennilegu og fágætu úr
sjónum. Þannig er það i minnum
haft, aörétt fyrir aldamótin skaut
Helgi i Húsatóftum rostung með
framhlaðning. Þeim þótti vont af
honum kjötið, Grindvikingum en
húðin var aftur á móti hreinasta
þing i reipi. Það voru þess konar
reipi, er nefndust svarðreipi áður
fyrr. Þorradag nokkrum árum
fyrr rak upp svo mikið af karfa,
aö fjaran var öll rauö yfir að lita.
Þá var ekki búið að skarka með
botnvörpur um allan sjó. En með-
al sjaldgæfra fiska, sem rekið
hafa þar syðra, má nefna gljáháf
1917, tunglfisk 1931 og umfram
allt Bretahveðni, sem er svo
sjaldgæfur, að það ætti að halda
uppi á daginn, þegar hann fannst,
7. marz 1905, ekki siöur en afmæli
kóngsins á meöan sú persóna var
og hét.
En svona nokkuð þýðir ekki að
þylja, þvi að það myndi æra
óstöðugan. Það er ekki seinna
vænna að slá punkti aftan við.
— JH.

þér getíd veríd
g-
séþad
Westingho
Westinghouse uppþvottavélii
W
use
Westinghouse uppþ
til innbyggingar, frítts
toppborði.
er fáanleg
og með
Tekur inn kalt vatn, er með
2000 w elementi og hitar i
i 85° (daudhreinsar).
nnbyggð sorpkvörn og
ryggisrofi í hurð.
frá 8 manna borðhaidi
ijósstýrðu vinnslukerfi.
Er ódýrasta uppþvottavélin