Tíminn - 10.11.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 10. nóvember 1972
ALÞINGI
Umsjón:
Elias Snæland Jónsson
Miklar umræður á alþingi um nýtingu fallvatna og umhverfisvernd:
Vistfræðilegar rannsóknir
við frumrannsókn virkjana
Miklar umræður urðu á fundi
sameinaðs alþingis í gær um til-
lögu til þingsályktunar um áætlun
um nýtingu isienzkra orkulinda
til raforkuframleiðslu, sem Stein-
grfmur Hermannsson (F), Stefán
Jónsson (AB) og Bjarni Guðna-
son (SFV) flytja.
1 tillögunni er gert ráð fyrir, að
rikisstjórninni verði falið ,,að láta
gera og leggja fram áætlun um
nýtingu islenzkra orkulinda til
raforkuframleiöslu með tilliti til
vistfræöilegra og búsetusjónar-
miöa og um ráðstöfun slikrar raf-
orku”.
Gert er ráð fyrir, að við þá
ætlanagerð beri m.a. að upplýsa
og leggja áherzlu á eftirgreind
atriði:
„1. Kndurskoöa ber þær hug-
myndir, sem fram hafa verið
scttar um mesta nýtanlegt vatns-
afl á landinu.
2. Draga ber fram sérhver þau
áhrif, scm slik nýting vatnsafls-
ins getur haft á umhverfið (vist-
fræðilcg alhugun).
:i. I.eggja bcr fram upplýsingar
um aðra valkosti og um vistfræði-
leg áhrif hvers og eins.
4. Skoða ber liina ýmsu valkosti
með tilliti tii áhrifa á búsetu i
landinu <vistpólitisk áhrif).
5. Kndanlcga áællun her að
byggja á þeim valkosti, scm hef-
ur sem minnst vistfræðilega
skaðlcg áhrif og er æskilegur með
tilliti til búsclu í landinu.
(i. Taka bcr tillit lil líklegrar nýt-
ingar jarðvarmans til raforku-
framleiðslu.
7. I.eggja ber fram áætlun um
eðlilega aukningu á raforkuþörf
landsmanua til hinna ýmsu þarfa,
og áætla ber cölilega skiptingu fá-
anlegrar raforku til hinna ýmsu
þarfa þjóðfélagsins.”
Stcingrimur
llcrmannsson
(F) mælti fyrir
tillögunni með
itarlegri ræðu.
Hann fjallaði
fyrst um hina
öru þróun efna-
hagslegra framfara, sem gjör-
breytt hefðu lifskjörum fólksins á
skömmum tima i iðnþróuðum
rikjum, og þróunin yrði sifellt ör-
ari. Hin mikla áherzla, sem lögð
hefði verið á hagvöxt og efna-
hagslegar framfarir, heföi gert
einstaklingana efnalega sjálf-
stæða og útrýmt hungri og sárri
fátækt i okkar heimshluta.
Nú spyrðu menn hins vegar,
hvert áframhaldandi hraðvax-
andi þróun i sömu átt myndi
leiða. Nefndi hann rannsóknir
bandariskra visindamanna við
tækniháskólann i Boston um eyð-
ingu orkulinda heimsins fyrir árið
2050 með sömu áframhaldandi
þróun, og taldi stefnubreytingu
nauðsynlega fyrr eða siðar.
Steingrimur ræddi einnig til-
raunir til að gera framtiðarspár
um þróun þjóðfélagsins og taldi
þörf á slikri framtiðarspá. Kæmi
þar til 1) að spá um þróun þjóð-
félagsins með óbreyttri þróun, 2)
þróunin eins og hún gæti orðið og
3) þróun þjóðfélagsins einsog viö
vildum að hún yrði.
Slik spá væri mjög flókið og
erfitt viöfangsefni, en ljóst væri,
að á einhverju sviði þyrfti að
byrja, þvi brýna nauðsyn bæri til
að lita á málin til langs tima. —
Gerði þingsályktunartillagan ráð
fyrir, að slik könnun og áætlun til
langs tima um orkunýtinguna
yröi gerð.
Steingrimur ræddi siðan nánar
um orkurnálin og það svið þeirra,
sem tillagan fjallaði sérstaklega
um. Aætlað væri, að nýtanlegt
vatnsafl Islendinga væri 30-35
Gigawattsstundir, og væri aðeins
búið að nýta 7-8% þess. ’69 hefði
verið gerð áætlun um rannsóknir
á nýtingu þessa vatnsafls og þar
gert ráð fyrir forrannsóknum á
um 77% orkunnar. Væri i áætlun-
inni sagt, að spurningin um, hvort
þessar rannsóknir yrðu gerðar
næstu 5 árin, væri spurningin um
það, hvort við ætluðum okkur að
beizla þetta afl fyrir 1990.
Steingrimur benti á, að i þess-
ari rannsóknaráætlun væri yfir-
leitt ekkert minnzt á vistfræðileg-
ar rannsóknir, og væri það með
tilliti til gjörbreyttra viðhorfa á
þvi sviði, sem þessi tillaga væri
flutt. Nauðsynlegt væri, að vist-
fræöilegar rannsóknir væru eitt
af grundvallaratriðunum við
frumundirbúning virkjana, og
vistfræðileg sjónarmið lögð til
grundvallar.
Jafnframt taldi hann, aö hafa
yröi i huga við slikan undirbún-
ing, aö skynsamleg búseta héldist
i landinu.
Þá benti hann einnig á, að ekki
lægi eins mikið á við virkjun
vatnsaflsins, eins og talið væri i
áætluninni, þvi sú samkeppni frá
kjarnorkunni, sem menn óttuð-
ust, virtist nú vera mun lengur
undan en þá var talið. Ýmsar
helztu forsendur áætlunarinnar
væru þvi brostnar, og yrði þvi aö
breyta henni með tilliti til
breyttra aðstæðna og viðhorfa.
Loks lagði Steingrimur áherzlu
á, að taka yröi þessi mál fyrir á
nýjum og breiðari grundvelli, og
vonandi gæti þessi tillaga orðið
skref i áttina til viðtækra áætlana
um framtiðarþróun islenzks þjóð-
félags.
Stefán Jonsson (AB),
annar flutn ingsmaður,
vitnaði i upphafi á ákvæöi
málefnasamnings stjórnar-
flokkanna um, að stuðlað verði
að breyttu gildismati, og að við
hagnýtingu islenzkra auölinda
verði kostað kapps um alhliða
náttúruvernd. Það væri með skir-
skotun til þessara ákvæða, sem
tillagan væri flutt. Rétt hefði þótt
að byrja á vistfræðilegum rann-
sóknum á nýtingu orkulindum til •
raforkuframleiðslu vegna þess,
að þetta væru auðugustu orku-
lindir okkar næst á eftir fiski-
miðunum, að umfangsmikil
áætlanagerð er hafin án þess
byggt sé á vistfræðilegum sjónar-
miðum, og aö þegar hefur skorizt
i odda i þessu máli og það svo, að
legið hefði við vistpólitiskri
borgarastyrjöld i landinu.
Stefán rakti siðan itarlega hvað
fælist i hinum nýju hugtökum um
vistfræði, vistpólitik, og vist-
kreppu sem nú væri notuð, og
fjallaði um þá ógnvekjandi þróun
i sambúð manns við umhverfi
sitt, sem jafnvel gæti leitt til út-
rýmingar alls lifs á jörðinni.
Þá ræddi hann sérstaklega
þróun þessara mála i Þingeyjar-
sýslu, bæöi i sambandi viö Laxár-
málið, Kisilgúrverksmiðjuna og
ferðamannastrauminn við Mý-
vatn, og taldi nauðsynlegt, að við
tslendingar hefðum þessi viti til
varnaðar og gerðum ráöstafanir
til þess aö bægja hættunni frá.
Kysteinn
Jónsson (F)
sagði, að til-
lagan byggði á
sömu sjónar-
miðum og nýju
náttúrverndar-
1 ö g i n , e n
fjölluðu um tiltekinn þátt um-
hverfismálanna. Benti hann á, ao
i 29. gr. laganna væri kveðið á
um, að virkjanir og önnur slik
mannvirki skuli hönnuð i samráði
við Náttúruverndarráð, og að við
hönnun slikra mannvirkja verði
tekið tillit til náttúruverndar-
sjónarmiða. Þetta hafi verið al-
gjör stefnubreyting, og Náttúru-
verndarrað hefði frá þvi i april
s.l. unnið að þvi að framkvæma
þetta ákvæði laganna.
Eysteinn rakti siðan aðgerðir
Náttúruverndarráðs i þessu máli.
Hefur ráðið haft samband við
Orkustofnun, Vegagerðina og
fleiri aðila, og þeir tekið þvi mjög
vel að hafa náið samráð við
Náttúruverndarráð um mann-
virkjagerð og undirbúning mann-
virkjagerðar. Hefði ráðið gert til-
lögu um það til iðnaðarráðu-
neytisins að sett yrði á fót sam-
starfsnefnd Orkustofnunar og
ráðsins til að tryggja, að frá upp-
hafi verði tekið tillit til um-
hverfissjónarmiða við
undirbúning mannvirkjagerðar. í
undirbúningi væru tillögur um
hliðstætt samstarf við vegagerð-
ina.
Eysteinn sagði, að meginatriði
væri, að Náttúruverndarráð hefði
þau fjárráð, að það gæti af
gagni framkvæmt þetta ákvæði
laganna, þvi ráðið þyrfti að fjalla
um geysimörg mál og yrði að fá
aðgang að sérfræðingum til að
geta sinnt þessum málum sem
skyldi.
Magnús
Kjartansson
(AB) iðnaðar-
ráðherra sagðist
hafa sent um-
rædda tillögu til
umsagnar
Orkustofnunar,
þegar hún var
lögð fram og las umsögn stofnun-
arinnar um tillöguna.
Þar kom m.a fram, aö þegar
yfirstandandi virkjunarfram-
kvæmdum væri lokið, hefði 8,2%
nýtanlegs vatnsafls verið virkjað.
Orkustofnunin segir, að vist-
fræðilegar rannsóknir, séu hluti
af reglulegum rannsóknum
stofnunarinnar. A þessu ári verði
6 milljónum varið til slikra rann-
sókna, og áætlað væri að verja 3.6
milljónum til þeirra á árinu
1973— þar af 2.6 milljónum til
rannsókna á Þjórsárverum.
Stofnunin leggur við virkjunar-
rannsóknir mesta áherzlu á þá
þætti, sem hafa mest áhrif á
virkjunarkostnað. Ekki er for-
takslaust hægt að segja, að leggja
beri megináherzlu á einn þáttinn
— eins og t.d. vistfræðilegar
rannsóknir — allsstaðar — það fer
eftir aðstæðum á hverjum stað,
segir i umsögninni. Rannsaka
verður alla þætti og meta svo
niðurstöðurnar á grundvelli
þeirra.
Þá skýrði ráðherra frá þvi, að i
tillögum Orkustofnunar um fjár-
veitingu á næsta ári væri m.a
itarlega fjallað um nauðsynlegar
vistfræðilegar rannsóknir vegna
hugsanlegra virkjana á Jökulsá á
Fjöllum, á Þjórsá og Hvitársvæð-
inu, og eins varðandi Austur-
landsvirkjun auk rannsóknanna i
Þjórsárverum.
Ráðherran sagði, að ljóst væri
að Orkustofnunin hefði viðtækar
vistfræðilegar athuganir með
höndum, en alltaf mætti og þyrfti
að gera betur.
Varðandi sjálfa tillöguna sagði
ráðherra, að hún væri of þröng.
Hún fjallaði aðeins um orku-
framleiðslu en t.d. ekkiumnotkun
orkunnar og þau áhrif, sem
notkunin hefði á umhverfið. Taldi
hann nauðsynlegt, að málið yrði
tekið fyrir á viðtækari grundvelli,
þar sem lögð yrði áherzla á, að
nýting orkulindanna væri með
þeim hætti, að landsmenn hefðu
úrslitavald yfir efnahagsl. að hún
drægi úr hagsveiflum, stuðlaði að
Framhald á bls. 19
Stjórnarfrumvarp á Alþingi:
DÓMENDUM HÆSTA-
RÉTTAR FJÖLGAÐ
Lagt var fram á Alþingi i gær stjórnarfrumvarp til laga um breyt-
ingu á lögum frá 1962 um Hæstarétt tslands. Ein meginbreytingin, sem
frumvarpið gerir ráð fyrir, er að fjölga dómendum i Hæstarétti úr
finnn i sex. Jafnframt er kveðið á um breytta starfstilhögun, sem
dóinendafjölgun gerir kleift að ráðast i.
Þá er lagt til i frumvarpinu, að
breytt verði ákvæðum hæsta-
réttarlaga um áfrýjunarupphæð
og um atriði, er varða áfrýjunar-
frest. Sömuleiðis, að samræmd
verði ákvæði um fresti i tilteknum
tilvikum.
I greinargerð með frumvarpinu
kemur fram, að dómendui
Hæstaréttar hafa samið laga-
frumvarpið. Um fjölgun dómenda
segirm.a. i greinargerð, aö dóm-
endur séu enn fimm, eins og þeg-
ar Hæstiréttur tók til starfa 1920,
þótt fjöldi dómsmála fyrir réttin-
um hafi vaxið mjög.
„Raunar má einnig geta þess,
aö vinnuskilyrði dómenda eru
fjarri þvi að vera góð, og húsnæði
að ýmsu leyti eigi við hæfi. Er að
sumu leyti verr búið að dóminum
en flestum eða öllum dómaraem-
bættum i Reykjavik. Dómendur
hafa enga aðra aðstoð en þá, sem
hæstaréttarritari getur látið i té,
ef frá er skilin vélritunaraðstoð.
Er mikil þörf á sérfróðum að-
stoðarmanni við könnun ýmissa
heimilda og er brýnt að fá heimild
til ráðningar sliks manns hið
fyrsta.
Mjög er orðið timabært að
fjölga dómendum i Hæstarétti.
Vinnuálagið á dómendur er miklu
meira en svo, að við megi una.
Stafar það af málamergð og
ónógri vinnuaðstöðu. I frv. er
mælt svo fyrir, að dómendur
verði 6 i stað 5 nú. Gerir það kleift
að koma við nokkurri vinnuskipt-
ingu innan dómsins við úrlausn
einstakra mála. Er lagt til að
heimilt verði, að hin smærri mál
dæmi þriggja manna dómur, en
öll meiriháttar mál dæmi fimm
manna dómur, en ekki er gert ráö
fyrir, að sex dómendur skipi dóm.
Meginreglan verður sú, að fimm
dómendur skipi dóm. Deilda-
skipting er nú tiðkuð i öllum
æðstu dómstólum á Norðurlönd-
um og viða i millidómsstigum”,
— segir i greinargerðinni.
Fundur var i sameinuðu
alþingi i gær, og mörg mál á
dagskrá. Langmestar um-
ræður urðu um tillögu til
þingsályktunar um áætlun um
nýtingu islenzkra orkulinda til
raforkuframleiðslu, sem
Steingrimur Hermannsson og
fleiri flytja, og sem nánari
grein er gerð fyrir annars
staðar.
Vátryggingarstarfsemi
ríkisrekin
Þá var tekin fyrir þingsá-
lyktunartillaga um rikis-
rekstur á vátryggingastarf-
semi, sem Bragi Sigurjónsson
(A) og Pétur Pétursson (A)
flytja. Gerir tillagan ráð fyrir,
að „öll vátryggingastarfsemi i
landinu skuli rikisrekin, og
leggur fyrir rikisstjórnina, að
hún láti þegar semja varðandi
þetta frumvarp að lögum, sem
komið geti til meðferðar yfir-
standandi þings.”
Framsögumaður, Bragi
Sigurjónsson, taldi þaö nánast
sjálfsagt, að rikið; sem nú
þegar væri langstærsti
tryggingatakinn tæki þessi
mál öll i sinar hendur, svo að
þau fjái kjölfestu og stjórn,
sem viðhlitandi sé fyrir al-
menning.
Umræður um kavíar-
verksmiðju
Bragi Sigurjónsson mælti
einnig fyrir þingsályktunartil-
lögu um kaviarverksmiðju á
Norðausturlandi, þar sem lagt
er fyrir rikisstjórnina, aö hún
láti kanna hið fyr-sta
möguleika á þvi, að koma upp
og reka fullkomna kaviar-
verksmiðju á Norðurlandi til
að vinna grásleppuhrogn.
Staðarval fari eftir hag-
kvæmni og atvinnuþörf.
Miklar umræður urðu um
málið, og tóku þátt i þeim auk
framsögumanns Stefán Val-
geirsson (F), Gisli Guð-
mundsson (F) og Jón Árnason
(S) Nánar verður skýrt frá
umræðunum siðar.
Bátar fyrir Hafrann-
sóknastofnunina
Loks mælti Jón Arnason (S)
fyrir tillögu, sem hann flytur
til þingsályktunar, ásamt
tveimur öðrum sjálfstæðis-
mönnum, um bætta aðstöðu
fyrir Hafrannsóknastofnun-
ina. I tillögunni segir, að
alþingi álykti „að heimila
rikisstjórninni að láta smiða i
islenzkum skipasmiða-
stöðvun tvo vélbáta af
stærðinni 50-80 rúmlestir til
afnota fyrir Hafrannsókna-
stofnunina.”
Búf járræktarlög
Mörg mál voru lögð fram á
alþingi i gær. Þar ber hæst
frumvarp til búfjárræktarlaga
en það frumvarp er að efni til
flutt óbreytt frá þvi, sem
siðasta búnaðarþing
samþykkti það. Verður frum-
varpinu nánar gerð skil siðar.
Fyrirspurn
Lögð var fram i dag fyrir-
spurn frá Þórarni
Þórarinssyni (F) til viðskipta-
ráðherra, svohljóðandi:
>'l. Hve hárri upphæð nemur
bundið innistæðufé I Seðla-
bankanum?
2. Hve hárri upphæð nemur
endurkaup Seðlabankans á af-
urðavixlum atvinnuveganna
1. sept. 1971 og 1. sept. 1972, og
hvernig skiptust þau milli at-
vinnuveganna?”
Dnnur þingmál
Þá hafa þrjár þings-
Framhald á bls. 19