Tíminn - 11.11.1972, Qupperneq 10

10
Laugardagur 11. nóvember 1972
«•1
mmm
Hannes Jónsson félagsfræðingur skrifar:
:!Í
m
m
I!
m
m
Framleiðslusamvinnan felur í sér róttaeka, en friðsaela og jákvaeða
efnahagsbyltingu með því að uppræta arðrán af vinnu,
sameina fjármagn og vinnu í höndum framleiðenda, stuðla að
atvinnulýðræði og sjálfstæði hins vinnandi fólks
Það er í senn athyglisvert og
ánægjulegt, að á sama ári og SIS
heldur upp á 70 ára afmæli sitt og
Kaupfélag Þingeyinga minnist 90
ára farsæls starfs, skuli hafa
vaknað áhugi hjá iðnsveinum á
þéttbi'lissvæðinu Sunnanlands á
þeirri grein samvinnunnar, fram-
leiðslusamvinnunni, sem minnst
hefur verið kynnt hér á landi, en
hefur þó e.t.v. upp á mesta mögu-
leika að bjóða i lifskjarabaráttu
iðnsveina og launþega i mörgum
greinum.
Framleiðslusamvinnan sem
úrræði i kjarabaráttu iðnsveina
kom á dagskrá hjá rafvirkjum á
fjölmennum fundi i Félagi
islenzkra rafvirkja i nóvember
1971. Þá var samþykkt tillaga um
stofnun nefndar til þess að gera
frumkönnun á möguleikum fyrir
stofnun framleiðslusamvinnu-
félags rafvirkja. Ahugi rafvirkja
fyrir framleiðslusamvinnu sem
úrræði i kjarabaráttu þeirra
efldist siðar stórlega á árinu 1972,
þegar þeir áttu i fimm vikna
verkfalli, sem snérist ekki bein-
linis um kaup- og kjarataxta,
heldur um það, hvort umsaminn
ák væðisvinnutaxti skyldi
almennt notaður eða ekki við
greiðslu lyrir viss verkefni
rafvirkja.
Vegna þessa vaxandi áhuga
rafvirkja, og reyndar annarra
iðnstétta á framleiðslusamvinn-
unni, þykir mér rétt að kynna hér
nokkur meginatriði hugmynda-
kerfis framleiðslusamvinnunnar,
þótt ég hafi áður gert það i
Timanum á árinu 1953 og skrifað
um málið bæklinginn ,,Fram-
leiðslusamvinnan” 1953 og varið
hluta af kafla i bókinni .Verka-
lýðurinn og þjóðfélagið” 1962 til
þess að fjalla um málið.
Spurningin um
skiptahlut fjár-
magns og vinnu.
Rétt er að hafa það i huga þegar
i upphafi könnunar á hugsjónum
framleiðslusamvinnunnar, að
allar hagfélagslegar stefnur og
úrræði i kjarabaráttu vinnandi
fólks eiga rætur sinar i spurning-
unni um það, hver eigi að vera
hlutur ljármagns og hver hlutur
vinnu i tekju- og eignaskipting-
unni i þjóðlelaginu. Þetta stafar
af þvi, að hin eiginlega kjarabar-
átta er i raun og veru alltaf átök
persónugerfinga framleiðsluþátt
anna um dreifingu framleiðslu-
afrakstursins. Spurningarnar að
baki þessum átökum eru: Hver er
hinn réttláti hluti vinnunnar i
framleiðsluafrakstrinum? Hvað
á ljármagnið. og eigendur þess,
að fá i sinn hlut? Hvernig á að
skipta framleiðsluafrakstrinum á
milli þeirra, sem vinna verkin, og
hinna, sem leggja til fjármagnið
og eiga fyrirtækin?
Aðilar þessara átaka um fram-
leiðsluafraksturinn hafa viöast
hvar myndað sér samtök til þess
að sameina krafta sina til
árangursrikari baráttu i þessum
átökum. Annars vegar eru
stéttarfélögin, hins vegar félög
atvinnurekenda.
Hlutverk stéttarfélaga hefur
verið það,að reyna að vinna sem
bezt að hagsmunum hins vinn-
andi fólks, að tryggja þvi sem
hæst kaup, sem bezta vinnuað-
stöðu, sem stærst hlutfall i fram-
leiðsluafrakstrinum, En hlutverk
félaga atvinnurekenda hefur
verið það, að halda kjörum hins
vinnandi fólks niðri að þvi marki,
sem þjónar gróðasjónarmiðum
eigenda fjármagns og fyrirtækja.
Við þær aðstæður efnahags-
skipulags okkar, að fjármagn og
eignarréttur yfir lyrirtækjum sé
mest megnis á hendi fjáreigna-
manna og atvinnurekenda, en
vinnan á hendi starfandi fólks,
launþega, skapast hin hagfélags-
legu skilyrði til þess, sem Karl
Marx kallaði arðrán af vinnu.
An þess að lara út i flóknar
skýringar á þessu hugtaki má
segja.að arðrán af vinnu byggist
á þvi, að atvinnurékandinn
græðir á þvi að hafa verkamann-
inn, iðnaðarmanninn, laun-
þegann, i vinnu og greiða honum
lægri laun heldur en verðmæti
það, sem vinna hans skapar og
atvinnurekandinn fær fyrir starf
launþegans i útseldri vinnu, vöru
eða þjónustu.
t krafti eignayfirráða sinna yfir
fyrirtækjum og atvinnuvegum,
hafa eignamenn ekki aðeins
sópað saman gróða á grundvelli
þess,sem Karl Marx kallar arð-
rán af vinnu,heldur lika öðlast
mikið efnahagslegt vald. Hafa
þeir óspart beitt þessu efnahags-
lega valdi til þess að reyna að
hafa áhrif á, að rikisvaldi og
lagasetningu væri beitt i þágu
eignamanna, fulltrúa fjármagns,
og þá á kostnað hins vinnandi
fólks, sem háð hefur kjarabaráttu
sina á grundvelli verkalýðs-
hreyfingar, en sina pblitisku
umbóta- og réttindabaráttu á
grundvelli starfsemi pólitiskra
umbótaflokka, eftir að stjórn-
skipulagið fór að þróast i átt til
meira og virkara lýðræðis, jafn-
réttis og félagslegs réttlætis.
Eðli valdsins.
Þar sem að eðli valdsins felur i
sér möguleika eins til þess að
ákveða breytni annars, þá hafa
yfirráð eignamanna yfir fjár-
magni og fyrirtækjum falið i sér
viss yfirráð yfir launþegum á
vinnumarkaðinum. Eignamenn
hafa m.ö.o. öðlazt vald, manna-
forráð og myndugleika, i krafti
auðs sins, en eðli valdsins er, að
handhafi þess drottni yfir þeim,
sem þvi er beitt gegn, og að
þolandi valdsins hagi breytni
sinni eða framkvæmdum i
samræmi við vilja handhafa
valdsins.
Atvinnurekendavaldið er hluti
af efnahagslega valdinu og hand-
hafar þess hafa eftir getu beitt þvi
i eigin. þágu. Með vaxandi afli
verkalýðshreyfingar hefur hlut-
deild hennar i efnahagslega
valdinu þó smáaukizt og er alltaf
að aukast, en atvinnurekenda-
valdiðrýrnar aðsamaskapi, þótt
enn vanti mikið á jafnræði þar á
milli.
Mismat á mönnum á
grundvelli valds.
Auði og atvinnurekendavaldi
hefur yfirleitt fylgt frekja, en
fátæktin hefur leitt til vanmeta-
kenndar og undirlægjuháttar. 1
krafti sins efnahagslega valds
hefur atvinnurekandinn og
eignamaðurinn drottnað yfir
vinnandi fólki, sem selur honum
vinnu sina og framkvæmir boð
hans og skipanir á vinnu-
markaðinum.
Þessi valdasamskipti atvinnu-
rekenda og launþega hafa skapað
mismat á mönnum. f krafti valds
sins yfir atvinnurekstrinum hefur
atvinnurekandinn og eigna-
maðurinn fengið mannaforráð á
vinnumarkaðinum og bólgnað út i
sjálfsáliti, frekju og trú á eigið
ágæti og eigið mikilvægi fyrir
þjóðfélagið. Samhliða þessari
sjálfságætisbólgu hefur farið til-
hneiging til þess að lita niður á
launþegann, sem hefur verið
þolandi efnahagslega valdsins i
valdasamskiptum aðila vinnu-
markaðarins. Enda þótt mann-
kostir kunni að hafa verið i
öfugum hlutföllum við umráð yfir
fjármunum og fyrirtækjum,
hefur hinn undirgefni launþegi,
þolandi efnahagslega valdsins,
verið vanmetinn, en atvinnu-
rekandinn, handhafi efnahags-
lega valdsins, oí.Tietinn.
Þetta mismat á mönnum eftir
afstöðu þeirra til efnahagslega
valdsins hef,ur ekki aðeins endur-
speglað misskipti framleiðslu-
afrakstursins á milli fjármagns
og vinnu, sem Karl Marx kallaði
arðrán, heldur hefur það einnig i
margvislegum myndum haft bein
áhrif á meðferð pólitiska
valdsins. T. d. var kosningaréttur
Samvinnufélagið Hreyfill var stofnað sem framleiðslusamvinnufélag leigubilstjóra 11. nóvember 1943, og er þvi 29 ára I dag. Þaö hefur dafnað
vel í nærri þrjátiu ára starfi, hefur nú 355 félagsmenn, sem reka 267 bila, en auk þess rekur félagið benzinafgreiðslu og hjólbarðaverkstæði. t
stjórn félagsins eru Þórður Ellasson formaöur, Ingimundur Ingimundarson varaformaður, Grimur Runólfsson ritari og meðstjórnendur Roy
Breiðfjörðog Þorleifur Gíslason. Framkvæmdastjóri er Einar Geir Þorsteinsson. A myndinni eru höfuðstöðvar Hreyfils á horni Grensásvegar
og Miklubrautar. ‘ (Timamynd G.E.)