Tíminn - 11.11.1972, Qupperneq 15

Laugardagur 11. nóvember 1972
TÍMINN
15
Atvinnulýðræði á grund-
velli hugmyndakerfis
framleiðslusamvinnunnar
Framhald af bls. 11.
Erfiöleikar fram-
leiðslusamvinn-
unnar.
1 þessu sambandi er rétt að
taka fram, að starfræksla fram-
leiðslusamvinnufélaga er ekki
eins auðveld og menn kunna að
halda. Dauðatala þeirra er mjög
há. Á vegi þeirra eru margir
þröskuldir, sem erfitt hefur
reynzt fyrir vinnandi fólk að
yfirstiga. Skal ég nú drepa laus-
lega á fjóra þeirra:
í fyrsta lagi er skortur verka-
fólks á rekstursfétil þess að koma
fjárhagslega fótunum undir
félögin.
1 öðru lagi má nefna skort á við-
skiptavinum, einkum á meðan
verið er að byggja fyrirtækið upp.
1 þriðja lagi má nefna skort
verkafólksins á reynslu við fram-
kvæmdastjórn fyrirtækja og fjár-
munalega starfsemi.
Og i fjórða lagi má nefna ýmis-
leg personuleg miskliðarefnbsem
upp geta komið meðal félags-
manna i slikum sameignar-
félögum, svo sem afbrýðisemi,
óánægju og tortryggni af einu eða
öðru tagi, sem er afieiðing félags-
legs vanþroska.
Reynslan sannar, að öll þessi
atriði hafa á ýmsum stöðum og
timum orðið framleiðslusam-
vinnunni fótakefli.
Mér virðist þó, að það sé langt i
frá, að þessir erfiðleikar séu
óyfirstiganlegir miðað við nú-
verandi ástand i islenzku þjóð-
félagi.
Iðnsveinar á Islandi eru t.d.
ekki það illa á sig komnir fjár-
hagslega, að þeir geti ekki margir
saman lagt fram nægjanlegt fé til
þess að mynda þann höfuðstól
framleiðslusamvinnufélags, sem
nægja mundi til þess að koma
fótunum undir slikt firma, sem
gæti svo opnað viðskiptareikning
i banka, er tryggði þeim eðlilegt
rekstursfé likt og öðrum firmum i
landinu.
Hitt er lika augljóst, að eftir-
spurn eftir atvinnuþjónustu iðn-
sveina er það mikil á tslandi i
dag, að ekki ætti að verða skortur
á viðskiptavinum fyrir fram-
leiðslusamvinnufélag iðnsveina,
enda ætti að vera auðvelt fyrir
starfandi samvinnufélög og sam-
vinnusamtök i landinu að beina
verkefnum til slikra félaga.
Hvað snertir þriðja erfiðleik-
ann, skort verkafólks á reynslu
við framkvæmdastjórn fyrir-
tækja og fjármunalega starfsemi,
þá er þess að gæta, að fram-
leiðslusamvinnufélög geta að
sjálfsögöu, ekki siður en önnur
fyrirtæki, ráðið i sina þjónustu
viðskiptafræðinga eða aðra menn
með verzlunarþekkingu og
reynslu af fjármunalegri starf-
semi og viðskiptalifinu.
Fjórði erfiðleikinn snertir
félagsandann innan félagsins.
Riður að sjálfsögðu á, að forusta
félagsins geri sér far um að skapa
og viðhalda heilbrigðum félags-
anda, efla félagslegt siðgæði
félagsmanna, og fyrirbyggi þar
með að persónuleg afbrýðisemi,
flokkadrættir, óánægja og
tortryggni grafi um sig meðal
félagsmanna. Að sjálfsögðu
veltur mest á aðalforustu-
mönnum félagsins hvað þetta
snertir. Gegni þeir hlutverki sinu,
vel, ætti þetta ekki að verða
framleiðslusamvinnufélagi
fremur en öðrum félögum
atvinnu- og viðskiptalifsins að
fótakefli.
Reynslan af
Hreyfli.
Segja má, að hér á landi hafi
þegar verið hafizt handa um
framleiðslusamvinnu i þjónustu-
grein, þegar samvinnufélagið
Hreyfill var stofnað i Reykjavik
af 70 sjálfseignarleigubifreiða-
stjórum 11. nóvember 1943. Hefur
það félag dafnað vel um nærri 30
ára skeið og er um margt til fyrir-
myndar, þótt litið hafi verið gert
til þess að halda á lofti þessum
þætti islenzks samvinnustarfs.
Árangur af starfi Hreyfils er þó
enn meiri en lesa má út úr þróun
sjálfs félagsins af þvi að starf-
semin hafði veruleg áhrif á aðrar
bifreiðastöðvar i þá átt að koma
stöðvunum i eigu sjálfseignar-
bifreiðastjóra og tryggja þeim
þar með allan afrakstur fjár-
magns og vinnu i greininni, þótt
aðrir bilstjórar en Hreyfilsmenn
beittu hlutafélagsforminu en ekki
samvinnufélagsforminu. Er nú
svo komið, að langflestar
bifreiðastöðvar i landinu eru i
eigu bilstjóranna sjálfra, og má
rekja þá þróun að verulegu leyti
til framtaks samvinnubilstjóra
Hreyfils árið 1943.
Fyllsta samstarf
viö stéttarfélögin
Annað atriði, sem vert er að
hafa i huga, er það, að grund-
vallarmarkmið framleiðslusam-
vinnufélaga er i raun og veru hið
sama og grundvallarmarkmið
stéttarfélaganna. Þaustefna bæði
að varanlega vaxandi kjara-
bótum, afnámi arðráns af vinnu
og vilja tryggja hinu starfandi
fólki sem stærstan hlut i fram-
leiðsluafrakstri og menningu
þjóðfélagsins.
Af þessu sameiginlega mark-
miði framleiðslusamvinnufélaga
og stéttarfélaga leiðir, að
órjúfanlegt samband og sam-
starf þarf að vera á milli stéttar-
félagsins og framleiðslusam-
vinnufélagsins i viðkomandi
grein, og eðlilegast virðist mér að
þau styðii hvort annað.
Sem dæmi um gagnkvæman
stuðning félaganna má nefna, að
framleiðslusamvinnufélögin geta
stutt stéttarfélögin i kaupdeilum
með þvi að veita þeim sem
fyllstar upplýsingar um
greiðslugetu og með þvi að ganga
á undan öðrum og fallast á sann-
gjarnar kröfur stéttarfélagsins
við gerð kjarasamninga. Á
hinn bóginn gætu stéttarfélögin
ávaxtað hluta af sjóðum sinum i
stofnsjóðsbréfum framleiðslu-
samvinnufélagsins og auðveldað
þvi þannig útvegun nauðsynlegs
fjármagns til rekstrarins. —
Gagnkvæmt samband af þessu
tagi hefur t.d. verið um áraraðir á
milli framleiðslusamvinnufélags
rafvirkja i Danmörku og stéttar-
félags rafvirkja, og fleiri dæmi
mætti nefna, m.a. frá Bretlandi.
Reynslan af starfi samvinnu-
félagsins Hreyfils hér á Islandi
og nærri 30 ára farsæls samstarfs
félagsins við stéttarfélag leigubil-
stjóra, undirstrikar lika hið eðli-
lega gagnkvæma samband, sem á
að vera á milli framleiðslusam-
vinnufélaga og stéttarfélaga.
Eftir þvi sem ég bezt veit;eru það
fyrst og fremst áhrif samvinnu-
félagsins Hreyfils, að verkföll
tilheyra löngu liðinni tið leigubil-
stjóra. Þetta leiðir af eðli máls,
eftir að fjármagn og vinna hafa
verið sameinuð i höndum hins
starfandi fólks. Allur afrakstur
vinnunnar rennur til þeirra, endi
er bundinn á arðránið og atvinnu-
lýðræðið fer vaxandi.
Hvar og hvenær
á aö byrja?
En spurningin i dag er: Hvar og
hvenær á að byrja að útfæra
framleiðslusamvinnuna i iðju og
iðnaði, hinum vaxandi starfs-
greinum nútiðar og framtiðar?
Það er mikilvægt að velta
slikum spurningum fyrir sér nú,
eftir að iðnaðarráðherra hefur
greint frá þeirri stórfelldu iðn-
byltingu, sem i vændum er á.
lslandi næsta áratuginn og gæti
haft i för með sér þá gjör-
breytingu á útflutningsverzlun
okkar, að hlutur iðnvara fari úr
um 10% upp i 60% á sama tima og
hlutur sjávarútvegs og land-
búnaðar sameiginlega fari úr um
90% niður i um 40%.
Svarið við spurningunni um
það, hvar og hvenær eigi að byrja
er einfaldlega þetta:
Hvar og hvenær, sem starfs-
fólkið sjálft hefur gefið sér tima
til þess að kynna sér þessi mál og
hefur öðlazt skilning, þekkingu og
vilja til þess að hætta fé og fyrir-
höfn til þess að byggja upp
atvinnulýðræði á tslandi á grund-
velli frjálsrar samhjálpar i formi
framleiðslusamvinnunnar.
Ég gat þess i upphafi, að raf-
virkjar hafi fengið áhuga á að
kanna úrræði framleiðslusam-
vinnunnar við lausn sinna kjara-
mála. Hef ég þegar samið fyrir þá
samþykktarfyrirmyndir, sem
þeir munu nota, ef af félags-
stofnun verður. Samþykktar-
fyrirmyndirnar eru i likingu við
frumvarp ti! laga, sem ég samdi
fyrir fyrirhugað framleiðslusam-
vinnufélag rafvirkja og hús-
byggjenda áöur en ég fór til
útlanda á vegum utanrikis-
þjónustunnar árið 1955. Byggjast
þær á samvinnulögunum og
kenningunni um framleiðslusam-
vinnufélög. Gsétu önnur félög
hagnýtt sér samþykktarfyrir-
myndirnar með smávægilegum
breytingum, en þær eru fáanlegar
hjá Félagsmálastofnuninni.
En hvort sem af félagsstofnun
verður eða ekki hjá rafvirkjum
þá gefur auga leið, að þeir geta
hafið rekstur framleiðslusam-
vinnufélags hvar sem er og
hvenær sem þeir vilja.
Sama er að segja um t.d.
húsgagnasmiðasveina i Reykja-
vik eða á Akureyri. Hvenær sem
þeir ákveða. að koma á atvinnu-
lýðræði i grein sinni, stofna til
frjálsrar samhjálpar á grundvelli
framleiðslusamvinnu, þá geta
þeir gert það, hafi þeir nógu
sterkan og samstilltan vilja til
þess. Geti einstaklingar, hluta-
félög eða rikið rekið húsgagna-
smiðaverkstæði með marga
sveina i sinni þjónustu og grætt
vel á þvi, þá hljóta þessir sömu
sveinar að geta annazt slikan
rekstur, þótt þeir keyptu út
viðskiptafræðilega vinnu.
Og sama er að sjálfsögðu að
segja um aðra iðnsveina i
landinu, hvort sem um er að ræöa
múrara, trésmiði, bifvélavirkja
eða aðra. Hvers vegna skyldu
þeir endilega þurfa að láta
meistara sina fá verulega
álagningaprósentu ofan á laun sin
og hirða gróða starfseminnar?
Þvi skyldu þeir ekki sjálfir
eignast sin tæki, reka sitt fyrir-
tæki með kollegum sinum og fá
allan afrakstur fjármagns og
vinnu i þessum greinum i sinar
hendur?
Ýmsar fleiri greinar mætti
nefna, þar sem augljóst er, að
úrræði framleiðslusamvinnunnar
mætti beita með góðum árangri i
kjarabarállu hins vinnandi fólks.
Ég nefni prentiðnaðinn, hár-
greiðslu- og rakarastofur, skipa-
smiðar, leikfangasmiði, sauna-
stofur o.s.frv., sem augljós við-
bótardæmi um það, hve mikla
möguleika iðnstéttirnar á Islandi
hafa til þess að hagnýta sér
úrræði framleiðslusamvinnunnar
i kjarabaráttunni.
Og vert er að hafa það i huga,
að þegar nokkur framleiðslusam-
vinnufélög hafa verið stofnuð,
skapast möguleikinn til þess að
stofna samband þeirra og færa út
kviarnar t.d. með þvi að fara út i
ýmis konar arðbæra hliðarstarf-
semi, svo sem innflutning á
tækjum og hráefni til viðkomandi
iðngreina og endursölu á þeim
svo og ýmiss konar framleiðslu-
starfsemi.
Hinu má heldur ekki gleyma,
að eðlilegra er, að slik samtök
verkafólksins sjálfs taki þátt i aö
byggja upp stóriðju á Islandi i
félagi við riki og sveitarfélög,
heldur en að einkagróðahyggju-
menn séu þar látnir fleyta
rjómann af arðinum. Ber vissu-
lega að hafa það i huga við fram-
kvæmd iðnþróunaráætlunar-
innar.
Af þvi sem nú hefur verið sagt
vona ég að ljóst sé, að fram-
leiðslusamvinnan hefur miklu
hlutverki að gegna á íslandi. Þaö
er hægt að byrja að framkvæma
hana hér á landi hvar sem er, og
það er hægt að byrja hvenær sem
er, ýmis smátt eða stórt, ef vilji
hins vinnandi fólks sjálfs er fyrir
hendi til þess að byggja upp
atvinnulýðræði i landinu og
tryggja sér allan afrakstur vinnu
og fjármagns með þessu rót-
tækasta úrræði, sem vinnandi
fólk á völ á i kjarabaráttunni.
Eina skilyrðið fyrir framkvæmd
hennar er, að fólkið njóti fyllsta
athafnafrelsis og aðstöðu til þess
að hefja atvinnurekstur á grund-
velli frjáls framtaks i samkeppni
við aðra atvinnurekendur i við-
komandi greinum. Vegna hér-
lendra aðstæðna ætti að vera auð-
veldara en annars staðar að gera
stórátak i þessum efnum hér á
landi á næstu árum. Um það
þurfa allir félagshyggjumenn
landsins að sameinast i jákvæðu
uppbyggilegu starfi.
Skrifstofustarf
Óskunj að róða stúlku til starfa við simavörzlu og
afgreiðslu fró og með n.k. mónaðamótum að telja eöa fyrr
eftir samkomulagi.
Starfsreynsla æskileg.
Umsóknir, ásamt upplýsingum um menntun og fyrri störf,
sendist Vegamálaskrifstofunni, Borgartúni 1. Reykjavik,
fyrir 17. þ.m.
Vegagerö rikisins.
Herbergi óskast
Erlendur visindamaður, sem mun starfa við Háskóla
Islands, óskar eftir herbergi með húsgögnum fró 1. jan til
30. júni, 1973. Tilboð sendist Raunvisindastofnun
Háskólans, Dunhaga 3, fyrir 20. nóv. n.k.
Ilaunvisindastofnun Iláskólans.
Stærðir 137 til 290 lítra
Frysti- kæliskápur
frá Bauknecht
tveir skápar í einum
Tekur ekki meira rúm en
venjulegir kæliskápar.
Alsjálfvirk affrysting í kæli-
rúmi.
Samband íslenzkra samvinnufélaga
VÉLADEILD
Ármúla 3 Reykjavík simi 38900
Hægri eða vinstri opnun eftir
vali.
Ódýr í rekstri.
3 stæróir fyrirliggjandi.
ÍBauknecht
veit hvers konan þarfnast