Tíminn - 14.11.1972, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 14. nóvember 1972
TÍMINN
n
Siðasti maðurinn, sem ég hitti
að máli á Hvanneyri daginn,
sem við vorum að spóka okkur
þar, var Ólafur Dýrmundsson.
Ólafur er bráðungur maður,
hefur nýlega lokið löngu námi
og kom að Hvanneyri nú i haust.
Ef einhverjir lesenda okkar eru
svo minnugir, að þeir muni
klausur úr dagblöðum fyrir svo
sem einum áratug, þá rekur þá
kannski minni til þess, að Ólafur
Dýrmundsson varð frægur og
komst á siður blaðanna hér á
árunum fyrir að eiga kindur og
passa þær sjálfur jafnframt
námi sinu i gagnfræðaskóla,
menntaskóla og Guð má vita
hve lengi. Það er þvi ekki út i
bláinn, að hann er nú orðinn
kennari við bændaskóla, þótt
fæddur sé og alinn upp i Reykja-
vik.
— Mig langar þá fyrst að
spyrja þig, Ólafur: Hvert er
meginverkefni þitt hér i skólan-
um?
— Starf mitt er að vera yfir-
kennari Framhaldsdeildar, og
er það nýstofnað. Ég er alveg
nýkominn hingað að Hvanneyri
reyndar til Islands yfirleitt, eft-
ir langt nám erlendis.
— Þú hefur auðvitað verið að
nema búvisindi?
— Já. Ég stundaði nám við
landbúnaðarháskóla i Aberyst-
wyth i Wales á Bretlandseyjum
og lauk þar i sumar doktors-
prófi. Verkefni mitt var á sviði
sauðfjárræktar.
Það er sannast að segja, að
þar sem ég er svo nýkominn
hingað, þá er verksvið mitt hér
ekki fullkomlega mótað. En til
þess að svara nánar spurning-
unni um starfssvið mitt, þá er
óhætt að segja, að meginverk-
efnið verður kennsla, einkum i
Framhaldsdeild, en auk þess er
ég að koma á stað rannsóknum
á sviði sauðfjárræktar.
Að stjórna fengitíma
og fæðingum
— Hvað ert þú að rannsaka i
sambandi við sauðféð?
— Þegar ég var að vinna að
doktorsritgerð minni i Wales,
tók ég til athugunar vöxt, kyn-
þroska og frjósemi i sauðfé. Og
nú, eftir að ég kom heim, hef ég
haft mikinn hug á þvi að rann-
saka þessa þætti i islenzku sauð-
fé. Mig langar að rannsaka kyn-
þroska i lömbum — bæði hrút-
og gimbrarlömbum — og einnig
að rannsaka fengitima islenzka
fjárins. En þetta hefur ekki fyrr
verið gert hér á landi.
— Þú átt við, hve langan tima
árs fengitiminn stendur yfir?
— Já. Það sem ég átti við, var
hvenær fengitiminn hæfist og
hvenær honum lyki. En ég hef
lika hug á þvi að rannsaka notk-
un hormóna til þess að samstilla
gangmál hjá ám, þannig að
hægt sé að láta þær ganga á
svipuðum tima. Þetta hefur
ekki verið gert hér á landi svo
neinu nemi, og ekkert verið
rannsakað. En ég hef i hyggju
að gera á þessu nokkra athugun
nú strax i vetur.
— Eru aðrar þjóðir komnar
eitthvað á veg með að stjórna
egglosi hjá ám?
— Já. Það má sannarlega
segja það. Það hafa nú um ára-
bil fari fram mjög miklar
rannsóknir á notkun hormóna,
einkum i sambandi við sauð-
fjárrækt. Þarna er aðallega um
tvenns konar áhrif að ræða. I
fyrsta lagi er hægt að nota
hormóna til þess að auka frjó-
semi ánna. Það er að segja að
stjórna egglosi á þann hátt, að
fleiri egg losni, og hafa tilraunir
verið gerðar með það hér heima
á tslandi. Dr. Halldór Pálsson
lét framkvæma og gerði sjálfur
mjög merkilegar athuganir á
þessu, einkum fyrir um það bil
tiu til fimmtán árum og var einn
af brautryðjendum á þessi sviði
i heiminum.
t öðru lagi hafa hormónar lika
verið notaðir til þess að sam-
stilla gangmál ánna, þannig að
þær beiði margar i einu eða um
likt leyti. Slikt getur haft mikið
að segja, til dæmis i sambandi
við sæðingarstarfsemi og eins
hitt, að þá er það nokkurn veg-
inn öruggt, að þær bera um likt
leyti að vorinu. En það, sem at-
Rætt við dr. Ólaf R. Dýrmundsson
mest með innigjöf, og vafalaust
er það hagkvæmara, þegar
hugsað er til afurðanna. Hitt
skyldu menn þó muna, að fé
liður áreiðanlega mjög misvel
inni, eftir þvi hvernig húsin eru.
Sjálfsagt liður fé yfirleitt vel i
húsum inni, ef þau eru þurr og
vel loftræst. En þegar hús eru
rök, loftill eða á annan hátt
óheppileg, geta þau beinlinis
orðið gróðrarstiur sjúkdóma,
íyrir utan hitt, að þar liður
skepnunum áreiðanlega illa.
Þegar maður er að kenna
sauðfjárrækt þá er auðvitað
ekki hægt að gefa neina alls-
herjar reglu um þessa hluti, þvi
aðstaða til beitar og útiveru
sauðfjár er svo óskaplega
misjöfn eftir landshlutum og
sveitum. Eina ráð kennarans er
að fjalla um þetta á sem
breiðustum grundvelli, en svo
verða bændur sjálfir að finna
hvað bezt hentar á hverjum
stað.
— Nú virðist sauðfé vera eðli-
leg útivist og það sýnist kunna
henni vel.
— Já. Þetta er alveg rétt. Þar
sem fé fær að ráða sér sjálft, til
dæmis þar sem þvi er haldið við
hús, en dyr látnar standa opnar,
þannig að féð getur gengið út og
inn eftir vild, þá heldur það sig
yfirleitt alltaf utan dyra, nema
rétt i allra verstu veðrum. Kuldi
virðist ekki gera fé neitt, en I
aftur á móti getur bleytan farið
illa með það. Ég held því, að sá
gamli og góði siður að láta fé
liggja við opið, sé enn i gildi, þar
sem honum verður við komið,
eins og enn tiðkast viða á Suður-
landi. Það fé er ákaflega fallegt f
og skilar oft góðum afurðum. f
Framtíðarhlutverk
Framhaldsdeildar
— En nú ert þú ekki
aðeins fróður maður um sauð-
fjárrækt, heldur einnig v'fir-
kennari Framhaldsdeildar. Þú
myndir kannski vilja segja
okkur eitthvað um þann þátt i
starfsemi skólans?
— Framhaldsdeildin hér var
stofnuð árið 1947, og eins og ég
sagði i upphafi, þá er starf mitt
þar nýstofnað. Eins og að likum
lætur hef ég þvi mikinn hug á að
vinna þetta starf upp, þannig að
það verði til sem mestrar
eflingar æðri búnaðarmenntun
á Islandi. Ég er þeirrar
skoðunar, að það sé oröið tima-
bært að stofna til æðri bú-
Framhald á bls. 19
hugun min beinist einkanlega að
er, hvort hægt er að nota hér á
tslandi hormóna, sem fram-
leiddir eru erlendis i þessu
skyni, og svo eins hitt, hvort
hægt er að hafa af þessu hagnýt
not út um sveitir hér á landi.
— Ég ætlaði einmitt að skjóta
þvi að, hvort þetta gæti ekki
orðið nokkurt happdrætti hér i
okkar mislynda veðurfari — að
fá kannski miklar lambafæðing-
ar i illviðrahrotu?
— Það er alveg eðlilegt að
mönnum detti slikt i hug og auð-
vitað gæti það vel komið fyrir.
En nú stefnir yfirleitt allt i þá
átt, að ær beri i húsi og viða i
sveitum er beinlinis við það
miðað.
En i sambandi við hagnýtu
hliðina á notkun hormóna, þá er
þar býsna margt að athuga, og
ég ætla að láta mér nægja, fyrst
um sinn, að gera grundvallar-
rannsóknir, sem sagt að athuga,
hvort þetta er yfirleitt hægt, en
láta svo reynsluna skera úr um
hitt, hvort það er hagkvæmt.
Um það er erfitt að segja á
þessu stigi málsins.
— Nú hafa sauðfjárkarlar á
Islandi löngum þótzt taka eftir
þvi, að ær taki fjörkipp að bera,
þegar vont veður kemur, þótt
þær láti sér hægt þess á milli.
Vilja visindin nokkuð um þetta
segja?
— Ég hef tekið eftir þvi
sjálfur, að þetta á sér stað. Og
þótt ekki sé enn hægt að skýra
slikt fyllilega, þá eru samt
áreiðanlega einhverjar orsakir,
sem liggja þar að baki. Það má
hugsa sér, að samband sé á
milli ýmissa þátta veðurs, til
dæmis loftþrýstings, annars
vegar og hinna ýmsu dýra-
tegunda hins vegar. Þvi að sé
það svo, að veðrið hafi áhrif á
lambafæðingar, þá er vitanlega
mjög sennilegt, að önnur spen-
dýr séu þar i sama báti. Það er
greinilegt að á þessum sviðum
er ærið mikil vöntun á visinda-
legri þekkingu, en þannig er
einmitt með margt, sem menn
hafa tekið eftir, til dæmis i fari
búfénaðar. Það er alls engin
ástæða til þess að véfengja slikt,
allra sizt á meðan litlar eða
engah visindalegar athuganir
hafa verið gerðar, eða neitt það
komið fram, sem afsanni það,
sem menn hafa veitt athygli og
kynnzt, jafnvel áratugum
saman.
Rannsóknir á
atferli húsdýra
— En væri ekki lika gaman að
rannsaka ýmsar aðrar hliðar i
hegðun húsdýra? Nú er það til
dæmis alkunna, að skepnur eru
veðurglöggar.
— Það má segja með sanni,
að rannsóknir á hátterni eða at-
ferli dýra hafa aukizt mjög á
undanförnum árum. Þetta er
orðið mjög mikilvæg grein viða i
háskólum og rannsóknastofnun-
um erlendis. Þar hefur sauðféð
ekki verið nein hornreka. Það
hefur margra spurninga verið
spurt, og það er ákaflega mörgu
ósvarað, þvi er ekki að leyna.
Hér á Islandi hafa litlar sem
engar rannsóknir farið fram á
atferli dýra, til dæmis sauðfjár.
Þó væri slikt vissulega mjög
verðugt og auk þess ákaflega
skemmtilegt verkefni. Við höf-
um lengi átt bæði gott og viturt
forystufé, sem nú er sem óðast
að hverfa, nema þá á fáum
stöðum á landinu. En það er
Doktor ólafur Dýrmundssón,
hinn nýi yfirkennari Framhalds-
deildar á Hvanneyri. Hann ætlar
að beita visindalegum rannsókn-
um nútimans við okkar alda-
gamla húsdýr, sauðkindina.
Timamynd Róbert.
mjög margt i fari búfénaðar,
sem erfitt er að skýra, eða öllu
heldur ofar mannlegum
skilningi. Það er rangt að halda
þvi fram, að skepnur séu yfir-
leitt heimskar. En vitsmunir
þeirra liggja á allt öðru sviði en
gerist meðal manna, og þvi er
ógerningur að meta þetta á
mannlegan mælikvarða, til
dæmis með þvi að bera saman
vit manns annars vegar og
skepnu hins vegar. Vissulega
hafa dýrin sitt vit, en það er allt
annars eðlis en vit manna.
Kann nokkur lengur
að standa yfir fé
— Er ekki öll ykkar kennsla i
sauðfjárhirðingu bundin við
innigjöf? Er nokkrum manni
kennt að halda kindum til
beitar?
— Ég kenni sjálfur sauö-
fjárrækt hér, bæði i Bændadeild
og Framhaldsdeild. í Fram-
haldsdeildinni er sauðfjárrækt
kennd á visindalegum grund-
velli og reynt að taka með sem
flesta hagnýta þætti, sem þar
skipta máli. I Bændadeild, þar
sem margir nemendur eru
bændaefni, er reynt að kenna
þessa grein meira með tilliti til
hins hagnýta. Þar er reynt að
draga fram hagnýtu þættina, og
þá með visindalegri undirstöðu.
En i sambandi við beit og
beitarmenningu, þá er það
alveg rétt, sem lá i spurningu
þinni, að slikt er mjög á undan-
haldi, og viða i sveitum er sjálf-
sagt orðið litið um það að menn
haldi fé til beitar. Og sauðfjár-
beit, eins og hún tiðkaðist fyrr á
árum, ég tala nú ekki um fyrr á
öldum, er vafalaust alveg
horfin. En hér i sauðfjár-
ræktinni hjá okkur er þá sögu að
segja, að við miðum kennsluna
við það, að sem mestar afurðir
náist af fénu. Það samræmist
vitanlega illa harðri beit. Þó vit-
um við, að þær jarðir eru til, þar
sem það borgar sig að halda fé
til beitar, svo framarlega sem
það gengur ekki úr hófi fram.
Persónulega hef ég ekki á móti
þvi, að fé sé haldið utan dyra, ef
þvi er séð fyrir nógri og góðri
næringu. Otivistin i sjálfu sér er
sauðkindum bæði holl og eðlileg,
það vitum við allir, sem ein-
hvern tima höfum umgengizt fé.
Og hófleg beit við heppilegar
aðstæður er fullkomlega rétt-
lætanleg.
Nú mun viðast hvar sú stefna
vera rikjandi að fóðra fé sem