Tíminn - 19.11.1972, Qupperneq 8
TÍMINN
Menn og málefni
Alþýðusambandsþing
og efnahagsvandinn
Vetur er genginn i garö. Ljósmyndari blaösins, tók þessa mynd sl. föstudag i fögru og kyrru veöri á
Tjörninhi i Reykjavik.
A morgún, mánudag, hefst þing
Alþýðusambands islands. baö
kom siðast saman 1968, en þá var
gerð sú lagabreyting, að það
skyldi koma saman á 4 ára fresti i
tveggja ára fresti áður.
Alþýðusambandsþing er mikil-
vægasta stofnun launþegasam-
takanna. Þar ráða fulltrúar
verkalýðsfélaganna úm land allt
ráðum sinum. Gera upp baráttu-
sögu sl. bara frá þvi siöasta
Alþýöusambandsþing sat á rök-
stólum og markar stefnuna til
næstu 4 ára. Mörg mikilvæg hags-
munamál hafa verið undirbúin til
umræöu og ákvöröunar á þessu
ASl-þingi. A þinginu verður
einnig fagnað að setzt er að
völdum i landinu rikisstjórn
vinveitt verkalýðshreyfingunni
eftir 12 ára, strið verkalýðs-
hreyfingarinnar við „viðreisnar-
stjórnina”.
Þá hlýtur sá vandi, sem nú er
að fást við i efnahagsmáium
einnig að verða eitt aðalumræðu-
efni þingsins og hvernig samráð
verði höfð við rikisstjórnina um
leiðir til að mæta honum.
Vísitala
A timum verðbólgu er raungildi
tekna og gjalda höfuðatriöið, en
ekki krónutalan, enda raungildi
krónunnar stöðugt breytilegt.
Rétt visitölukerfi tryggir sæmi-
lega raungildi,ef það nær til allra
tekna og gjalda á sambærilegan
hátt. Neyzluvenjur breytast þó
æði mikið með hverju ári og þvi
þarf að endurskoða visitölu-
grundvöllinn all reglulega, ef
hann á að gefa raunsanna mynd.
Hins vegar hefur verið deilt um
það, hvort réttmætt sé að láta
verðbreytingar á vissum vörum
svo sem áfengi og tóbaki, valda
breytingum á kaupgreiðslu-
visitölu.
Þótt visitölukerfi hafi þann kost
að tryggja raungildi þá getur það
haft þann ókost að valda vixl-
hækkunum á verði vöru og
þjónustu og þar með auka verð-
bólgu. Slikt má þó fyrirbyggja
með þvi að semja fyrirfram um
áhrif kauphækkana á verð vöru
og þjónustu.
Um framangreint virðast
flestir sammála, þótt vinnuað-
ferðir þeirra aðila, sem hér eiga
mest i húfi, stefni oft i gagnstæöar
áttir.
Það er hlutverk verkalýðs-
félaga að gæta hagsmuna félaga
sinna. Reynsla siðastliðins
áratugs sýnir ótvirætt að mesta
hagsmunamál launþega er
stöðvun verðbólgunnar. Verð-
bólguþróun sl. áratug leiddi til
sifelldra gengisfellinga með til
heyrandi kjaraskerðingu laun-
þega ásamt langvinnum verk-
föllum og geysilegu tjóni þjóðar-
búsins vegna tapaðra vinnu-
stunda. Attu islendingar heims-
met i töpuðum vinnustundum
vegna verkfalla á þessu timabili.
A þessu timabilí eða réttara
sagt siðara hluta þess voru launa-
samningar gerðir i meira og
minna beinu eða óbeinu sambandi
við rikisstjórnina, „viðreisnar-
stjórnina”, sem launþegasam-
tökin stóðu þó i sifelldu striði við.
Það var samið um visitöluákvæði
á ýmsum stigum, um húsnæðis-
mál, atvinnumál og lifeyris-
réttindi.
Skattar
Hins vegar hefur aldrei verið
samið um beina skatta i heildar-
samningum verkalýðsfélaganna,
skattvisitölu, persónufrádrátt eða
skattstiga. Hitt er þó staöreynd að
fjölda margar vinnudeilur
einstakra stétta hafa verið
leystar með skattfriðindum i
einni eða annarri mynd. Væri
fróðlegt að sjá heildaryfirlit um
þau dæmi.
Reynslan hefur sannað ótvirætt
þrátt fyrir viðleitni til að koma i
veg fyrir skattsvik og smugur i
skattalögum bæöi erlendis og hér-
lendis að beinir skattar leggjast
þyngst á hina almennu launa-
menn með miðlungstekjur og rif-
legar meðaltekjur. Frá þeim
kemur meginhluti heildarskatt-
heimtunnar.
Óbeinir skattar koma strax
fram i framfærslu visitölunni i
hækkuðu vöruverði og þar með
hækkun kaupgreiðslu visitölu.
Hins vegar eru beinir skattar ekki
i visitölunni. Þetta leiddi til þess á
sl. áratug, að „viðreisnar-
stjórnin” notaði beinu skattana til
að „tempra” kaupmátt launþega.
Skattvisitalan var ekki látin
fylgja hækkun visitölu fram-
færslukostnaðar og þar með jókst
skattbyröi vegna beinna skatta.
Má i þessu sambandi minna á
sprenginguna, sem varö 1964.
Þótt sæmilega rétt visitala eigi
að tryggja raungildi umsaminna
launa brúttó, er það þó kaup-
máttur þeirra launa, sem laun-
þeginn fær i launaumslaginu um
hver mánaðamót eftir að dregnir
hafa verið frá beinir skattar, sem
ráða úrslitum um það hvort kaup-
máttur nettólauna hans hefur
aukizt eða ekki.
Ef stjórnvöld eiga ekki aðra leið
til fjáröflunar en hækkun beinna
skatta hljóta þau að fara hana, en
þá fá launþegar þá skattahækkun
ekki bætta skv. gildandi reglum
um visitölugrundvöllinn. Tekju
skattur er ekki talinn með i
dæminu um visitölufjölskylduna.
Þess vegna getur visitölualgið á
laun ekki tryggt kaupmátt launa,
nema jafnframt sé tryggt að visi-
tölubæturnar verði ekki aftur
teknar með beinum sköttum.
Þetta eru allt atriði, sem laun-
þegar almennt, og ekki sizt þeir
trúnaðarmenn, sem nú sitja á
Alþýðusambandsþingi fyrir hönd
félaga sinna, þurfa að gera sér
sem ljósasta grein fyrir.
Þetta gefur einnig tilefni til
þess að rifja það upp, að kaup-
lagsnefnd tók að nokkru tillit til
skattakerfisbreytingarinnar við
útreikning visitölunnar á þessu
ári og hafði hliðsjón af útgjöldum
visitölufjölskyldunnar i þvi sam-
bandi. í þeim útreikningum var
hlutur launþega gerður betri en
lög og reglur mæltu fyrir um.
En engin lagaskylda knýr
kauplagsnefnd til að taka tillit til
beinna skatta við útreikninga
visitölunnar, þar sem beinu
skattarnir eru alls ekki taldir með
i visitölúgrundvellinum, þ.e. út-
gjöldum visitölufjölskyldunnar,
sem er orðin eins konar nafli i
efnahagskerfinu.
Vísitölufjölskyldan
Við útreikningana á visitöl-
unni i vor var reik að með um
550 þúsund króna tekjum hjá visi-
töluf jölskyldunni, þ.e. ráð-
stöfunartekjur hjóna með tvö
börn á árinu 1971, sem eru þær
tekjur, sem lagt var á á þessu ári.
Reiknað er með að ráðstöfunar-
tekjur aukizt um 28% á þessu ári
og þvi næmu brúttótekjur visi-
tölufjölskyldunnar við álagningu
næsta árs um 700 þúsund krónum.
Skýringadæmi
Til að sýna samhengið milli
beinna skatta og óbeinna og verð-
lagsbóta visitölufjölskyldunnar
skal gerð hér nokkur einföldun á
flóknu máli og sett upp auð-
skiljanlegt dæmi, sem á að sýna,
að þaö er nokkurt svigrúm fyrir
verkalýðshreyfinguna til samn-
inga við rikisvaldið nú um vissar
tilfærslur á visitölunni.
Það er talið að hvert prósentu-
stig i söluskatti gefi rikissjóði um
450 milljónir á næsta ári. Hækkun
söluskatts um eitt prósentustig er
talið hækka visitöluna um 0.75
stig. Ef tilfærsla yrði gerð milli
beinna og óbeinna skatta þannig
að fyrst og fremst ætti að koma
þeim til góða, sem hefðu tekjur
visitölufjölskyldunnar og þaðan
af lægri væri hægt að lækka tekju-
skatt visitölufjölskyldunnar, sem
svaraði e.a. 1800 krónum á
mánuði, ef hækkun söluskattsins
um tvö prósentustig færi ekki inn
i kaupgreiðslúvisitöluna.
Ef þessi tvö visitölustig færu
inn i visitöluna og visitölu-
fjölskyldan fengi þær verð-
hækkanir, sem af söluskatts-
hækkuninni leiddi, greiddar i
verðlagsbótum skv. gildandi
ákvæðum um kaupgreiðsluvisi-
tölu, fengi hún tæpar 900 krónur á
mánuði þremur mánuðum eftir
að hækkunin átti sér stað. Fyrir
söluskattshækkunina fengi visi-
tölúfjölskyldan sem sagt helm-
ingi lægri upphæð i bætur, en ef
fjáröflunin hefði að fullu verið
notuð til lækkunar beinna skatta
skv. gefinni forskrift. Ef um fjöl-
skyldu hefði verið að ræða sem
hefur helmingi hærri laun en
visitölúfjölskyldan eða hefði 1400
þúsund krónur i tekjur, fengi sú
fjölskylda helmingi hærri bætur
skv. visitölukerfinu eða 1800
krónur á mánuði. Hins vegar væri
unnt að stilla svo til i samningum
um þessi mál, að þessi hátekju-
fjölskylda fengi engar ivilnanir i
tekjuskatti, ef samkomulag
tækist um að láta söluskatts-
hækkunina ekki hafa áhrif á
kaupgreiðsluvisitöluna og fjár-
öflunin færi til lækkunaí á beinum
sköttum visitölúfjölskyldunnar.
Svigrúm fyrir hendi
Þetta dæmi sýnir, að það er
fyrir hendi svigrúm til samninga
á þessu sviði, sem gæti orðið
rikissjóði til fjáröflunar um leið
og launþegum með miðlúngslaun
yrði bætt upp hækkunin með
lækkun beinna skatta, þannig að
hlutur þeirra yrði ekki miklu
lakari en þótt þeir fengju fullar
visitölubætur vegna hækkunar
óbeinna skatta.
Hagsmunir
hátekjumanna
Þessi leið hefði einnig þann
kost, að komizt yröi hjá aö borga
þeim, sem hærri laun hafa
tvisvar eða þrisvar sinnum hærri
visitölubætur en þeim, sem
lægstu launin hafa. Þannig mætti
verja þá, sem sizt mega við þvi að
taka á sig auknar byrðar, en ná
auknum tekjum i rikissjóð af
þeim, sem mest eyða i þjóð-
félaginu og hæstar hafa
tekjurnar með óbeinum sköttum,
sem leggjast á eyðsluna. og því
þyngra, sem eyðslan er meiri.
Spurningin fyrir þá, sem
miðlungstekjur hafa, getur þvi
verið i einföldu máli þessi: Hvort
vilja menn heldur fá óbreytt kaup
og þúsund krónum lægri skatta á
mánuði (þ.e. þúsund krónum
meira i launaumslaginú um hver
mánaðamót) eða enga samninga
um visitöluna og þúsund króna
visitöluuppbót eftir þrjá mánuði
um leiðog hátekjumaöurinn fengi
helmingi meiri bætur, með til-
heyrandi dýrtið og verðbólgu-
þróun, sem er höfuðfjandi launa-
mannsins eins og reynslan hefur
sannað?
Hér hefur dæmið verið
einfaldað mjög til að gera
mönnum þetta ljósar og nefnd
almenn hækkun söluskatts. Auð-
vitað má hugsa sér óbeina skatt-
heimtu með ýmsu öðru móti og að
óbeinir skattar leggðust misjafn-
lega á vörur eftir tegundum og
alls ekki á sumar, þannig að hún
ylli minni hækkun framfærslu-
visitölu. Fjölmargar leiðir er
þarna um að velja á þessum
grundvelli, sem ætti sannarlega
að geta orðið samningsgrund-
völlur, ef góður vilji er fyrir hendi
hjá stéttasamtökum og rikisvaldi
að leita lausna á efnahags-
vandanum, sem nú er við að
striöa með það markmið fyrir
augum, aö hlifa þeim við auknum
byrðum, sem sizt mega við þvi að
á sé iagt.
í framkvæmd gæti þetta orðið
með hækkun persónufrádráttar
og breytingum á skattstigum
samfara samkomulagi um að
óbeina skattheimtan kæmi ekki
að fullú inn i visitöluna.
Annað dæmi
Svo annað einfalt dæmi sé tekið
getur þetta i samningum t.d.
orðið spurning um það, hvort
skynsamlegra og til meiri
hagsbóta væri fyrir almenna
launamenn að nota 400 milljón
króna fjáröflun rikissjóðs með
hækkun áfengis og tóbaks til
lækkunar á tekjúskatti þeirra,
sem miðlúngslaun og þaðan af
lægri hafa, eða hvort beinir
skattar þessara launahópa ættu
að vera óbreyttir frá þvi sem er,
en áfengis og tóbakshækkunin að
koma inn i visitöluna og valda
miklu hærri launauppbótúm hjá
hátekjumönnum en hinum lægra
launuðú? Spurningum af þessu
tagi ætti að vera auðsvarað af
hverjum launamanni, sem
meðaltekjur hefur. Þess vegna
mega þeir, sem kvarta hátt um of
háa beina skatta ekki loka öllum
leiðum fyrir rikisvaldinu, til
annarrar skattheimtu, áður en
þessi mál hafa verið skoðuð ræki-
lega með hagsmuni launafólks
fyrir augum.
Forsætisráðherra hefur bent á
það, að þessum málum er nú
þannig fyrir komið, að hendur
rikisvaldsins til fjáröflunar eru
mjög bundnar og þvi spurning,
hvort skynsamlegt sé að binda
skattheimtu rikissjóðs visitöl-
unni. Það er illa komið, ef allar
leiðir til fjáröflunar, sem nauð-
synleg reynist til að mæta vanda,
er skapast hefur vegna áfalla i
þjóðarbúskapnum, verði þannig
bundnar, að þær magni vandann i
raun en leysi hann ekki, þar til
allt endar i kollsteypu með nýrri
gengislækkun.
Hér er að visu aðeins um hug-
leiðingar undirritaðs að ræða og
vissulega mætti benda á fjöl-
margar aðrar leiðir en hér hefur
verið drepið á. Þessi mái hafa
verið reifuð til að vekja menn til
umhugsunar um, að það er um
ýmsar leiðir að velja og verka-
lýðshreyfingin getur átt samráð
og samninga við eigin rikis-
stjórn um lausn efnahagsvand-
ans, samninga, sem miðuðu að
þvi að gæta sem bezt hagsmuna
verkafólks i landinu um leið og
komið yrði i veg fyrir að afkoma
þjóðarbúsins yrði stefnt i voða.
Núverandi rikisstjórn hefur sýnt
það i verkum sinum, að verka-
lýðshreyfingin þarf ekki aö
vantreysta henni og má vita, að
hún gengur ekki á hlut verka-
lýðsins við lausn efnahags
vandans að nauðsynjalaúsu.
Núverandi rikisstjórn kom strax
til móts við verkalýðshreyfinguna
er hún hafði setzt að völdum og
verkalýðshreyfingin átti við
erfiðleika að striða i kjara-
málum. Kaupmáttur fyrir hverja
unna vinnustund hefur vaxið um
25-30% siðan núverandi rikis-
stjórn kom til valda, en það
kostaði verkalýðshreyfinguna
verkföll og fórnir að ná aðeins 7%
kaupmáttaraukningú á 12 ára
valdaferli fyrrverandi stjórnar,
sem leysti efnahagsmálin með
sifelldum gengisfeliingum, sem
bitnuðu harðast á hinum
almenna launamanni i landinu.
—TK