Tíminn - 21.11.1972, Qupperneq 11

10
TÍMINN
iJriðjudagur 21. nóvember 1972
Þriðjudagur 21. nóveniber 1972
TÍMINN
11
(ieilahjörðin á Sjávarhólum. Ksjan i baksýn.
fjöldi til hindrunar þvi,að stofninn
deyi út, þvi að allt það.sem
umfram er þá tölu.er styrklaust
af hálfu hins opinbera. Og svo að
sjálfsögðu þeir bændur, sem ekki
senda nákvæma skýrslu um
geitaeign sina. beir fá ekki heldur
neinn styrk.
Þrauka enn á
láum stööum.........
Það skal fúslega viðurkennt, að
sá, sem þessar linur skrifar, veit
ekki á hve mörgum stöðum á
landinu geitur eru nú. bær hafa til
skamms tima verið bæði i
Axarfirði og á Melrakkasléttu og i
fyrra voru þær á einum bæ i
Vopnafirði og munu vera þar enn.
A Sjávarhólum á Kjalarnesi
eru sjö geitur, þegar með eru
taldir tveir hafrar. Þar er eins
ástatt og viðast annars staðar, að
geiturnar eru einkum hafðar til
skemmtunar — til þess að gera
dýralifið fjölbreyttara — en ekki
til neinna nytja. Þær eru ekki
mjólkaðar og það er ekki heldur
gert til þess að framleiða kjöt.
Við skruppum tveir upp að
Sjávarhólum fyrir fáum dögum,
og þá tók Róbert Agústsson, ljós-
myndari þessar myndir, sem hér
fylgja með. En verk ljósmyndar-
ans var alls ekki létt, þvi kibbur
• • •
Ekki leikur það á tveim tung-
um, að menn hafa snemma tamið
geilur og gert þær að húsdýrum.
Ásatrúarmenn hugsuðu sér að
einn þeirra guða, sem þeir trúðu
að til væru, beitti höl'rum l'yrir
vagn sinn, og svo voru þeir
magnaðir, að einu gilti þótt þeim
væri slátrað að kveldi og kjölið af
þeim étið. Það þurfti ekki annað
en raða beinunum á skinnin og
vigja siðan allt gumsið: Hafrarn-
ir risu óðara upp, alheilbrigðir.
(Mikið má það vcra, ef þcssi hug-
mynd er ekki komin frá kotkörl-
um, sem óskuðu sér þess að geta
slátrað tvisvar sömu rollunni).
Siðan er geila nokkrum sinnum
getið i fornum heimildum, og
mörg eru þau örnefni á landi
voru, sem á þær minna. Það er
lika mjög sennilegt, og má raunar
telja fullvist, að þær hafa verið
miklu algengari húsdýr en hægt
er að sanna með beinum rökum,
og liggja til þess ýmsar ástæður.
IJúskapur.
Geitur eru léttar á l'óðrum, og
þótl þeim sé ekki áskapað að
safna miklum holdum, þá eru þær
ekki heldur gjarnar á að láta þau
hold, sem þær eitt sinn hafa náð.
Þær eru þvi einhver ákjósanleg-
asli málnytupeningur á þeim
stöðum, þar sem erfitt er um tún-
rækt og kúaeign. Og það er
vandalaust að láta geitur mjólka
langt fram á haust, jafnvel fram
undir jól, ef þörf krefur.
Að öllu þessu athuguðu er það
sizt að undra, þótt efnalitlir
bændur á harðbalajörðum not-
færðu sér kosti þess að eiga geit-
ur, enda brugðu margir á það
ráð.
, Hitt er svo aftur annað mál, að
geitur hafa sina galla, ekki siður
en annað búfé, og margir voru
þeir, sem höfðu á þeim harla litl-
ar mætur. Þær eru hinir mestu
skemmdarvargar i kálgörðum og
Það er haustró og friður yfir náttúrunni. ,,—Bara aö mennirnir gætu einhvern tima séð okkur i friði'
Timamvndir Róbert.
lausu heyi, og á meðan torfþök
voru á öllum húsum þóttu þær
gjarnar á að spilla þeim, enda eru
þær prilandi upp um allt — og oft-
ast til litilla þarfa.
Nú eru allir hættir að eiga geit-
ur til nytja. bær eru ekki framar
mjólkaðar, enda er þess ekki ,að
vænta, svo mjög sem túnrækt og
kúaeign hefur aukizt á siðustu
áratugum. Og enginn þarf að ætla
sér að verða rikur af ull þeirra;
Það væri að fara i geitarhús að
leita ullar.
Hér gilti það gamalkunna lög-
mál framboðs og eftirspurnar, að
geitum fækkaði i réttu hlutfalli
við þær nytjar, sem menn þóttust
geta haft af þeim. 1 fyrra voru
þær ekki nema rétt um hálft
þriðja hundrað á landinu öllu, en
undirritaðan brestur heimildir
um tölu þeirra i ár. bessi þróun
hefur að sjálfsögðu ekki farið
framhjá landsfeðrum vorum og
þeim.sem gerzt hafa forsjármenn
bænda : Það er farið að verðlauna
menn fyrir að eiga geitur, en að
visu þurfa þeir að uppfylla viss
skilyrði til þess að njóta sliks.
Bændur þurfa að senda vandaða
skýrslu um geitaeign sina, og
ekki aðeins um fjölda þeirra,
heldur einnig heimildir um ætt-
erni, lit og nytjar hverrar skepnu.
En þegar talað er um nytjar, er
átt við.hvenær geitin hafi fengið
að vetrinum, hvenær hún hafi
borið og hvort afkvæmið var sett
á vetur eða þvi lógað að hausti. Sé
þessum skilyrðum fullnægt og
samvizkusamlega að öllu farið,
eru mönnum greiddar fjögur
hundruð krónur á hverja geit,
sem þeir eiga, að viðbættri visi-
tölu, sem nú er meira en tvöföld
grunntalan, þannig að styrkur á
hverja geit er nú rúmar 963 krón-
ur. Það er alls ekki svo slæmt,
þegar „meðlagið” með hverri
geit er farið að nálgast þúsund-
kallinn. Þess ber þó að geta i
sambandi við styrkinn, að hann
er ekki veittur á hærri tölu en tvö
hundruð geitur á öllu landinu.
Það litur út fyrir, að þeim, sem
um þessi mál hafa fjallað á opin-
berum vettvangi, þyki það nógur
llvitar gcitur cru fallegar skepnur.
voru ekkert upp á það komnar að
hafa frið á meðan reynt var að
mynda þær. Þó tókst Róbert
verkið harla vel: Þær sáu ekki við
tækninni.
Skáldskapur.
í upphafi var vikið litillega að
skáldskap, þar sem geita er getið.
Ætla mætti, að þar væri eitt á að
minnast, þvi að ekki virðast þær
liklegar til þess að örva andagift
manna, blessaðar. Þó er undirrit-
uðum kunnugt um að minnsta
kosti tvö dæmi úr ljóðagerð sið-
ustu áratuga, þar sem verður til
minning geitahirðisins verður til
þess að varpa ljóma á skáldskap
hans.
Ágætt ljóðskáld, sem að visu
hefur aldrei viljað láta setja sig á
skáldabekk (og er kannski
vorkunnarmál), hefur lýst timg-
un geitfjár með svofelldum
o r ð u m
Hamaðist ég með hafurinn,
höfðingja minna geita...
Af velsæmisástæðum er þvi
miður ekki hægt að fara lengra i
ljóðinu. Þó má geta þess, að á
móti „geita” rimar höfundurinn
„þreyta”. Taldi hann hafur sinn
sizt hafa þurft að kvarta undan
henni.
Sami maður sendi einnig vini
sinum svohljóðandi ávarp:
Meðan hani eltir hænu,
meðan huðna drekkur sull...
o.s.frv.
Hann vissi bað, eins og allic
er einhvern tima hafa umgeng-
izt geitur, að huðna er ung geit,
helzt veturgömul eða þá tvævetla.
Sums staðar á landinu heitir þetta
haðna (um höðnu o.s.frv.). Og
sull, sláturblanda og annað þess
háttar — það er uppáhalds-
drykkur allra geita.
Þótt þessi dæmi hafi verið
tilfærð úr ljóðagerð siðustu ára,
skal þvi ekki haldið fram hér, að
bókmenntir þjóðarinnar myndu
biða neinn óbætanlegan hnekki,
þótt geitur hyrfu með öllu úr
landi. Aftur á móti yrði dýralif
landsins miklum mun fáskrúð-
ugra fyrir vikið. Þess vegna er
það að minni hyggju ekki nóg að
halda geitastofninum i þvi
lágmarki, sem hann er nú. Þeim
þarf að fjölga, og það meira að
segja talsvert, frá þvi sem nú er.
— VS.
Tveir hafrar. Skyldi sá svartsmokkótti ekki vera aö láta sig dreyma um að verða einhvern tíma eins
fagurhyrndur og höfðinginn við hlið hans.
Hvað gerir lénsskólanefnd?
t Sviþjóð eru 24 lén. Lénin eru
misjafnlega stór að flatarmáli og
ibaúatalan er einnig mismun-
andi. Hvert lén hefur að vissu
marki sjálfstjórn og er æðsti
maður i hverju léni nefndur
landshöfðingi. Landhöfðinginn er
oft lögfræðingur að menntun en
þarf ekki endilega að vera það.
T.d. var varaforseti Alþýðusam-
bandsins sænska nýlega gerður
að landshöfðingja þótt hann hefði
ekki lögfræðimenntun.
Haustið 1971 fékk ég starf sem
lénsskólasálfræðingur i Hallands
léni og kynntist þá skipulaginu
varðandi lénin nánar. einkum að
þvi er snerti fræöslumál.
Hallands lén er meðal minni
léna Sviþjóðar. Þaö er um það bil
170 km á lengd og að meðaltali 40
km á breidd. tbúafjöldinn er
tæplega 200.000. Halland er ásamt
Skáni og Blekinge gamalt danskt
land, sem Danir létu af hendi við
Svia 1658. Enn þann dag i dag er
samt margt sem minnir á Dan-
mörku i þessum landshluta m.a.
margar gamlar byggingar og
siðir sem Sviar norðar i landinu
þekkja varla. Hvert lén hefur,
hvað stjórn lénsins snertir, sitt
sjórnaraðsetur. 1 Hallandi er
borgin Halmstad aðsetur lands-
höfðingjans og lénsstjórnarinnar,
auk annarra lénsstofnana, sem
launaðar eru af rikinu.
Stofnun, sem nefnist lénsskóla-
nefnd, hefur alltaf aðsetur sitt i
sömu borg og landshöfðingi og
lénsstjórn og skal nú gerð nánari
grein fyrir þvi hvað lénsskóla-
nefnd gerir, en Sviþjóð er eina
landið i Evrópu, þar sem slik
stofnun er starfrækt.
Lénsskólanefndin er æðsta yfir-
vald skólanna i hverju léni, en
yfir stjórn skóla alls landsins er i
höndum stofnunar, sem nefnist
Skolöverstyrelsen, alltaf
skammstafað Sö bæði i ræðu og
riti.. Sö hefur aðsetur sitt i
Stokkhólmi.
Lénsskólanefnd er skipuð sam-
kvæmt ákveðnum reglum og eiga
sæti i henni m.a. fuiltrúar rikis-
stjórnarinnar, lénsstjórna, at-
vinnurekenda og launþega. Lén-
skólanefnd heldur venjulega
fundi einu sinni i mánuði og eru
þá allar mikilvægar ákvarðanir
varðandi fræðslumál lénsins
teknar. Dagleg störf i lénsskóla-
nefndunum eru unnin af
mönnum, sem einu nafni eru
kallaðir „tjanstemán”, sem rétt-
ast mun að þýða með orðinu rikis-
embættismenn á islenzku þótt sú
þýðing sé ónákvæm og segir ekki
til hlitar hvað i orðinu „tjánste-
mán” felst.
Æðsti embættismaður léns-
skólanefndarinnar nefnist á
sænsku „lansskolinspektör”,
sem væntanlega myndi verða
þýtt með orðinu lénsfræðslustjóri
ef samsvarandi embætti væri til á
tslandi. Aðrir embættismenn i
lénsskólanefnd eru: skolin-
spektör, byradirektör, fort-
bildningsledare og lansskolpsyko-
log. Islenzkir lesendur, sem lært
hafa dönsku, en kunna ekki
sænsku, mega gæta sin á þvi að
rugla ekki saman danska orð-
inu skoleinspektör og sænska orð-
inu skolinspektor. Danska örðið
skoleinspektör er sama og skóla-
stjóri á islenzku, skolinspektör
eða lá'nsskolinspektör á sænsku
táknar æðsta yfirvald skólanna i
hverju léni, mann eða menn sefn i
senn eru ráðgjafar og að vissu
marki yfirmenn skólastjóranna.
Hversu margir skolinspektörer
eru i hverri lénsskólanefnd fer
eftir þvi hversu fjölmennt lénið
er, en venjulega eru þeir 2-3.
Þessir embættismenn skipta um-
sjón með skólunum i léninu á
milli sin og fer sú skipting venju-
lega eftir þvi hvaða menntun þeir
hafa sjálfir og hvaða skóla eða
skólastig þeir þekkja bezt. Allir
skólar i sama léni lúta eftirliti og
umsjá þessara manna og skiptir i
þvi sambandi engu máli hvort
skólinn er barnaskóli, unglinga-
skóli, menntaskóli eða sérskóli
t.d. landbúnaðar- eða sjómanna-
skóli.
ByrSdirektören myndi vafalitið
f Eftir Ölaf Gunnarsson, ]
lénsskólasálfræðing J
verða kallaður skrifstofustjóri á
islenzku. Hann er að öllum jafn-
aði lögfræðingur að menntun.
Skrifstofustjórinn á að gæta þess i
samráði við aðra embættismenn
nefndanna að allt sem þar er gert
sé gert lögum samkvæmt. Hann
þarf þannig ekki aðeins að kunna
lögin heldur einnig að fylgjast vel
með öllum reglugerðum og breyt-
ingum á reglugerðum. Þessar
reglugerðir eru stöðugum breyt-
ingum undirorpnar og eru breyt-
ingarnar alltaf tilkynntar léns-
skólanefndunum i heftum sem
heita „aktuellt frán Skolöverstyr-
elsen”. Sá sem ekki fylgdist vel
með þvi sem stendur i þessum
heftum getur ekki úrskurðað
hvað rétt sé samkvæmt lögum og
reglugerðum þegar nokkur timi
er umliðinn frá útkomu reglu-
gerðar.
Skrifstofustjórinn veitir viðtöku
umsóknum kennara um kennara-
ólafur (iuiiuarsKon
léiiKskólasálfræðiiigur.
stöður, umsóknum þeirra um
starfsfri til framhaldsnáms og
námsstyrki i þvi sambandi. Skrif-
stofustjórinn verður i þessu sam-
bandi oft að leiðbeina fræðsluráð-
um, fræðslumálastjórum og
skólastjórum.
Skrifstofustjórinn fylgist með
leyfisdögum starfsmanna léns-
skólanefndanna, bæði rikisem-
bættismanna og annars starfs-
fólks, sem að öllum jafnaði er
heldur fleira en embættismenn-
irnir, er þar um vel menntað
skrifstofufólk aö ræða sem m.a.
skrásetur öll erindi sem nefndun-
um berast og þau svör sem send
eru frá nefndunum við hinum
ýmsu erindum. Elztu starfsmenn
lénsskólanefndanna hafa 40
leyfisdaga á ári. Vinnutiminn er
40 stundir á viku þ.e. 8 stundir á
dag. Laugardagur og sunnudagur
eru fridagar.
Fortbildingsledare er maður,
sem sér um framhaldsmenntun
kennara en allir sænskir kennar-
ar eiga rétt á 5 framhaldsmennt-
unardögum á ári með fullum
launum. Rikið borgar ekki aðeins
laun kennara á þessum dögum,
heldur einnig feröakostnað i sam-
bandi við framhaldsnámsdaga,
auk uppihalds ef námið fer fram
fjarri heimili kennaranna. Fort-
bildingsledaren yrði væntanlega
kallaður framhaldsmenntunar-
stjóri á islenzku ef starf hans væri
til á tslandi.
Framhaldsmenntunarstjórinn
hefur sér til aðstoðar 6-7 náms-
stjóra (konsulenter) og skipta
þeir á milli sin hinum ýmsu
námsgreinum og skólastigum.
Stundum gegnir sami námsstjóri
starfi i meira en einu léni t.d. er
algengt að einn námsstjóri skipu-
leggi kennslu heyrnardaufra
barna i mörgum lénum og sama
máli gegnir um kennslu sjrfn-
dapra barna. Námsstjórarnir
vinna námsstjórastörf sin á 2.
degi á viku en kenna jafnlangan
tima, þannig er tryggt að þeir
losni ekki úr tengslum við hið lif-
ræna starf skólanna. Allir em-
bættismenn nefndanna hafa sam-
ráð sin á milli um störf náms-
stjóranna og halda þeir reglulega
fundi i sambandi við bæði náms-
stjórnina og önnur mál nokkuð
reglulega t.d. einu sinni i hálfum
mánuði.
Loks er á velflestum lénsskbla-
nefndum maður sem nefnist l3ns-
skolpsykolog. Lénsskólasálfræð-
ingurinn verður að hafa æðri
menntun sálfræðinga (högre
behörighet kallast hún á sænsku).
i þessu flest, að lénsskólasálfræð-
ingurinn þarf að hafa háskóla-
menntun sem jafngildir fil. iic. og
starfsreynslu ekki minni en 3ja
ára starf sem skólasálfræðingur
auk reynslu og helzt menntun
sem kennari. Sem dæmi þess
hversu erfitt er aö uppfylla þess-
ar kröfur má geta þess, að sl. vor
auglýsti Sö 10 lénsskólasálfræð-
ingsstöður lausar til umsóknar i
jafnmörgum lénum. Umsækjend-
ur um þessi störf munu hafa verið
nærri 80. 1 ágústmánuði sl. voru
fjórum mönnum veitt þessi störf.
6 lén l'engu að sinni engan nógu
menntaðan lénsskólasálfræðing
en Sö ákvað að auglýsa störfin á
nýja leik i 6 lénum.
Menntunarkröfur sem gerðar
eru til skólasálfræðinga eru enn
strangari en i Sviþjóð i sumum
löndum t.d. þarf danskur skóla-
sálfræðingur að hafa lokið
kennaraprófi og verið kennari i
minnst 5 ár. Við þessa menntun
og starfsreynslu bætist 7 ára
háskólanám. I Englandi þarf
skólasálfræðingur að loknu
háskólanámi að hafa minnst 2ja
ára kennarareynslu helzt i sér-
skólum.
Lénsskólasálfræðingur þarf að
skipuleggja framhaldsmenntun
skólasálfræðinga og annarra,
sem vinnna að félagslegri
þjónustu i skólum svo sem félags-
ráðgjafa, hjúkrunarkvenna, sér-
kennara, yfirkennara, skóla-
stjóra og starfskynningar-
kennara. Þetta fólk nefnist einu
nafni á sænsku „elvv^rdand
personal”. Fáir eða engir
islenzkir skólar hafa allt þetta
starfsfólk á sinum snærum svo ég
veit ekki hvað það myndi kallast
á islenzku el' til væri.
Loks aðstoðar lénsskólasál-
fræðingurinn skólastjórana við
skipulagningu i skólunum, ekki
sizt við skipulagningu sér-
kennslunnar, sem er mjög um-
fangsmikil i sænskum skólum t.d.
hafði ég eftirlit með kennslu 200
sérkennara meðan ég var
lénskólasálfræðingur i Hallands-
léni og svipuð mun tala sér-
kennara vara hér i Bl»kinge iéni
þar sem ég hef starfað siðan 12.
kennara vera hér i Blekinge léni
Lénsskólasálfræðingar skipu-
leggja oftast i samráði við skóla-
stjóra innritun barna i fyrsta
bekk, kennarar sem kenna i 1.-3.
bekk koma þar mjög við sögu, en i
Sviþjóð hafa þeir kennarar sér-
staka menntun og kallast
„smáskollarare” á sænsku. Þeim
til aðstoðar við innritun og að-
lögun barna að námi i fyrsta
bekk, eru sérkennarar,
hjúkrunarkonur, skólasálfræð-
ingar og kennarar leikskólanna.
Lénsskólasálfræðingar hafa að
öllum jafnaði praktikanta þ.e.
unga sálffræðinga, sem lokið hafa
námi i háskóla en ekki hlotið
reynslu i starl'i. Lágmarks-
menntun þessara ungu sál-
fræðinga hjá reyndara fólki eru 6
mánuðir. Þessa 6 mánuði getur
ungi sálfræðingurinn dvalið hjá
einum reyndum sálfræðingi i ein-
hverri grein eða tveimur. Læri
hann hjá tveimur reyndum sál-
fræðingum er annar þeirra t.d.
skólasálfræðingur og hinn vinnu-
sálfræðingur. Eins má vera að
annar sé kliniskur sálfræðingur
og hinn skólasálfræðingur. Að
lokinni þessari 6 mánaða hagnýtu
menntun getur ungi
sálfræðingurinn, að fengnum
viöunandi meðmælum eldri
sálfræðings, sótt um starfs-
réttindi sem aðstoðarsál-
fræðingur.
Framhald á bls. 19