Tíminn - 24.11.1972, Blaðsíða 11

Föstudagur 24. nóvember 1972
TÍMINN
11
SPÆNSKUR BRACDAREFUR
Lazarus frá Tormes.
Guðbergur Bergsson þýddi úr
spænsku og ritaði eftirmála.
Útgefandi: Mál og menning,
Reykjavik 1972.
Þessi saga er rituð af óþekktum
spænskum höf. á 16. öld, kom
fyrst út 1554. Sagan er upphafs-
verk bókmenntateg., sem á
spænsku heitir la novela
picaresca, en á islenzku myndi
nefnast prakkarasaga. Með henni
var brotið þvert i bága við þá hefð
riddarasagna, sem rikti á þeirri
tið, og á eftir fylgdu ýmis verk i
áþekkum stil: frægust er saga
Cervantes, Don Quijote. Hún
hefur löngum verið talin hafa
gengið af riddarasögunum dauð-
um, og hlaut þvi meiri frama í
bókmenntunum en sagan um
Lazarus, enda mun stærra verk.
Þannig verða það tiöum spor-
göngumenn sem vinna sér i
sögunni sess brautryðjenda.
I rækilegum eftirmála lýsir
þýöandinn sögulegri stöðu
Lazarusar á þessa leið: „Hún
tróö braut nýjum frásagnarhætti
með sinni niðurrifsuppbyggingu
(!) og fæddi i heim skáldskapar-
ins áður óþekkta aðalpersónu:
mann af lágum stigum. Hinn ætt-
lausi maður, andstæða ættbornu
hetjunnar, maðurinn, sem hvorki
drýgir dáðir, né vinnur önnur
afreksverk, en þau að sigra i lifs-
baráttunni sökum klækja sinna,
var nú i bók á borð berandi
(!)...Annað merkilegt nýmæli
lifssögunnar er það, að
höfundurinn segir hana i fyrstu
persónu og að hún er saga ein-
staklings.”
Nú er það alkunna að skáld-
verk, sem talin eru skipa merkan
sess i bókmenntasögu, hljóta
tiðum þau örlög að fyrnast þar og
rykfalla, enda er stundum sagt i
gamni að klassisk séu þau rit-
verk, sem allir þekki en enginn
lesi. I sinu hefðgróna sæti verða
þau i augum almennra lesenda
einskærar fornminjar. En þetta á
engan veginn við söguna um
Lazarus frá Tormes. Hún er
klassisk i þeirri góðu merkingu að
hana getur hver nútimamaður
lesið sér til ánægju eins og hún
kemur iyrir. Sagan lýsir flakki
Lazarusar með grátbroslegum
hætti og samskiptum hans við
ærið misjafna húsbændur, að ekki
sémeira sagt. Verður þar trúlega
minnisstæðastur skjaldsveinninn,
sem svo rika stund lagði á að
varöveita heiður sinn, þótt hann
ætti ekki málungi matar, i bók-
staflegum skilningi: „Mér finnst
hann hefði átt að sýna minni
merkikertishátt, stærlætið hefði
eðlilega átt að minnka eftir þvi
sem skorturinn jókst. En mitt vit
segir mér, að þannig manntegund
fylgi fastri reglu. Þeir halla hatt-
inum, þótt þeir eigi ekki á
lappirnar. Guð verði þeim
náðugur, þvi að með þessum
ósköpum deyja þeir.”
Þannig er lýst jafnt sögumanni
sjálfum sem öðrum persónum, i
samleik háðs og samúðar fylgir
höfundurinn ferli Lazarusar,
hversu hann lærir af umhverfinu
að beita þeim brögðum, sem að
haldi koma, unz hann aðlagast
þjóðfélagsskipuninni með hag-
kvæmum en býsna hlálegum
hætti. Og þó háð og spé sé rikt
einkenni sögunnar eru þau orð
þýðanda næsta vafasöm, að
viðhorf höfundar „til Lazarusar
einkennist af sárustu kaldhæðni,
sem stendur ofar allri samúð og
skilningi.” Sá er einmitt galdur
frásagnar að láta þessi tvö
sjónarhorn renna saman i eitt,
svo að ekki megi finna þar á nein
skil: þetta hefur höfundi
Lazarusar tekizt og þessvegna
lifir bók hans.
Eftirmáli Guðbergs Bergs-
sonar er um sumt fróðlegur.
Einkum er þarflegt að fá i hendur
greinargerð um sögulegar for-
sendur verksins og þjóðfélagsað-
stæður á Spáni þegar sagan varð
til. Hitt er vafasamara, að
þýðandi útlisti söguna i löngu
máli eins og Guðbergur gerir.
Lesandanum er enginn greiði
gerður með oftúlkun: auk þess
skýrir þýðandi söguna með sliku
yfirlæti, að engu er likara en hann
vilji giröa fyrir aö lesandinn leggi
i hana annan skilning. Hlutverk
þýöanda er þó einkum að miðla
ritverkum til nýrra lesenda, en
siður hitt að segja mönnum fyrir
um hvernig þeir skuli lesa þau.
Eftirmálinn er vitaskuld fróð-
legastur um þýðandann sjálfan,
og er vart að efa að þeir, sem
mætur hafa á ritmennsku Guð-
bergs Bergssonar, muni taka
honum tveim höndum. Ég dreg
ekki dul á, að sitthvað i stilfari,
setningaskipan og orðavali þessa
höfundar er mér litt að skapi.
Þannig er viða i eftirmálanum að
finna smekklitið klambur: telst
þó vafalaust hótfyndni, að láta
sér ekki vel lika málsmeðferð
sliks nýjungamanns sem Guð-
bergs. En vart getur sá talizt rit-
snjall ersvo tekur til orða: „I bók
á borð berandi....fæðingja
listformsins..varnaði aðgerðum
upplausninni til úrbóta...með
orðum einhverra sem gengnir eru
undir græna torfu.T fúlustu
alvöru lifsins.” og annað
orðahröngl er i þessum stil. Og
ekki sé ég listræna nauösyn þess
(ef gert hefur verið af yfirlögðu
ráði) að umsnúa þessum ágæta
málshætti: Oft er það i koti karls
sem kóngs er ekki i ranni.
.Þýðing sögunnar tjóar vist ekki
öðrum að dæma en þeim, sem
læsir eru á frumtungu hennar.
Þýðandi tekur skýrt fram, hversu
lita beri á þetta verk, segir það
sina „skoðun á þýðingu bókar, að
hún sé þýðing, verði aldrei annað
en þýðing, og eigi ekki að vera
annað en þýðing. Vegna þessarar
skoöunar heíur mér aldrei dottiö i
hug að islenzka Lazarus.”
Við þetta má bæta að þýðing
bókar hlýtur einnig að vera
þjónusta við tungu og bók
menntir þeirrar þjóðar, sem hún
er ætluð. Enginn þýðandi kemst
hjá að leggja fram slika þjónustu,
hversu sem honum fer það úr
hendi. Eins og menn vita hafa
ýmsar islenzkar þýðingar
klassiskra verka heimsins haft ó-
mæld áhrif i bókmenntun
þjóðarinnar, — vegna þess að þar
hafa um vélt málsnjallir menn og
listfengir. Og góð þýðing er
jafnan með nokkrum hætti
nýsköpun. Slikt vill Guðbergur
Bergsson forðast eins og heitan
eldinn, og ber þvi við, að ts-
lendingar eigi ekkert verk hlið-
stætt Lazarusi. Þannig hliðrar
hann sér hjá vanda þess og veg-
semd að skila erlendu skáldverki
á islenzka tungu með listrænum
hætti. Verki sinu ætlar hann ekki
stærri hlut en þann, að það sé
sómasamleg versjón: og sú ætlun
hefur tekizt að þvi er bezt verður
séð. Þannig nær útgafa
bókarinnar þeim tilgangi
þýðanda „að gefa lesendum kost
á að komast i kynni við fyrstu
skáldsögu og höfuðrit „evrópskra
prakkarasagna." Og vist er
gaman að kynnast þessum
hrekkjalómi frá sextándu öld, og
sjá hve hann er útsmoginn enn i
dag.
Gunnar Stefánsson.
Guðbergur Bcrgsson
Nú á þessu hausti hófst starf
lýðháskóla i Skálholti. Hann
starfar að mestu á vegum kirkj-
unnar eða undir hennar merkjum
undir stjórn ungs prests, Heimis
Steinssonar.
Margir spyrja: Hvað er lýð
háskóli? Er hann frábrugðinn
öðrum skólum? Veitir hann nokk-
ur sérréttindi? Gefur hann góða
menntun?
A þessu ári 1972 er hundrað ára
ártiö þess manns, sem fyrstur
stofnaði lýðháskóla og tendraði
þann loga menntunar og hug-
sjóna.sem þeireiga að kveikja til
að lýsa, verma og gleðja með.
Það er Grundtvig, danskur
prestur, skáld og fræðimaður,
sem sumir telja einn hinn mesta
menningarfrömuð og helzta and-
ans stórmenni Norðurlanda fyrr
og siðar. Hann er oft nefndur i
sömu andrá og Sören Kierkegard,
Björnson, Ibsen og Brandes, svo
hér má telja merkilegan mann á
ferð, þótt flest sé ólikt þvi, sem
var i fyrri daga.
Lýðháskóli handa þroskuðu
fólki, helzt ekki yngra en 18 ára,
var ein helzta hugsjón þessa stór-
mennis. Þar skyldi vera aðal-
inarkmiö að efla þjóðrækni,
félagsþroskaog kristilegt siögæð-
isuppcldi.
Læra skal fyrir lifið,en ekki fyr-
ir skólann. Þess vegna eru próf i
tölum talin litilsvirði, en hins veg-
ar mest um vert að efla háttvisi,
ábyrgðartilfinningu og fagur-
skyggni. Hið lifandi orð skyldi
vera aðalkennslutækið.
Þess vegna var og er einkum
kennt i fyrirlestrum og samtöl-
um, jafnvel með fundarsniði.
Námsefni er skipt i flokka undir
leiðsögn kennara, sem leiðbeina
bæöi um bókaval, efni og aöíerðir
til sjálfsnáms.
Einnig er gefinn kostur á venju-
legu lexiunámi, einkum i tungu-
málum og stilæfingum.
Þá eru ferðalög og nú orðið
nivndasýningar mikilvægur þátt-
ur i kennslu og námi lýðháskól-
anna. Bókasöfn slikra skólaeruog
beinlinis kennslutæki og mikið
notuð á sem hagkvæmastan hátt.
Fjölbreytt tónlister og talin alger
nauðsyn til menntunar á lýðhá-
skólum. Og ekki má nú gleyma,
að frjálslegt og auðúgt félagslif er
talið meðal hins mikilsverðasta i
námsefninu.
Umræðufundir eru um fjöl-
breytt efni ásamt söng einu sinni
og tvisvar á viku og föst venja að
hafa guðsþjónustu á helgum dög-
um og jafnvel stuttar bænar-
stundir kvölds og morgna.
Inntökupróía er ekki krafizt, en
æskilegt að nemendur hafi lokið
gagnfræðaprófi eða einhverju
hliðstæðu námi, séu þjálfaðir i
félagslifi og auðugir að reynslu úr
atvinnulifi og starfsháttum sinn-
ar þjóðar.
Árelius Nielsson.
Fjölbreytt lifsreynsla og lifandi
áhugi er talið bezt i undirbúningi
til náms i lýðháskólum. En auð-
vitað er skólanám góð undir-
staða, hafi það veitt andlegan
þroska.
I lýðháskólum eru sumir stú-
dentar, aðrir iðnverkamenn og
enn aðrir aðeins úr reynsluskóla
lifsins. Þar læra nemendur ef til
vill ekki siður hver af öðrum en af
kennurum skólans.
Lýðháskóla er ekki ætlað að
vera fræðslustofnun fyrst og
fremst, heldur miklu fremur
menningarmiðstöð til að efla per-
sónuleika nemenda og þátttak-
enda i verkefnum skólans.
Sú námstilhögun, sem sögð er
algengust nú,er sú, að nemendur
sitja i kringum stórt borð eða
borðasamstæðu. Oft verður
naumast greint i fljótu bragði
hver kennarinn er, enda geta allir
verið það eftir vissum reglum.
Nemendur taka einnig virkan
þátt i stjórnun og ákvörðunum
skólans. Þar er nemendaráð, sem
skipar aftur margs konar nefndir.
sem eiga að starfa til aukins
þroska og meiri ábyrgðar.
Lýðháskólar Norðurlanda eru
sagðir sitt með hverju sniði.
I dönsku skólunum situr enn hið
„lifandi orð” i öndvegi i anda
Grundtvigs. Norsku skólarnir
leggja meiri áherzlu á hagnýtar
námsgreinar og jafnvel starfs-
fræðslu ,og i þvi ganga sænsku
skólarnir enn lengra með öllu
sinu föndri og listrænu vinnu-
brögðum.
Þeir fá bezta og jafnasta að-
sókn, en þar er einnig bezt aðbúð
og vinnuskilyrði öll til fyrirmynd-
ar. En ekki skyldi þó gleymt, að
verkleg aðstaða, aðferðir og
tækni eru og mega ekki verða
annað en tæki til að þjóna aðal-
markmiði lýðháskólanna — þjóð-
rækni án hroka, félagsþroska
með fórnarlund og siðgæðis-
þroska i kristilegum anda og
frjálsum án allra fordóma og
flokkadrátta.
Slik menningarstofnun verður
væntanlega i Skálholti um ókomin
ár og aldir.
„Ljós yfir landi, þaö er þörfin
mest”. Vartyrði viðleitni og tak-
mark lýöháskóla á Islandi betur
orðað en i erindi eins af helztu
nemendum hins islenzka bað-
stofuskóla, Stephans G. Steph., er
hann segir:
„Þitt er menntað afl og önd
eigir þú fram að bjóða:
llvaxsan skilning, baga hönd
hjartað sanna og góða.
Gott er þá einnig að minnast
þess, að baðstofumenningin is-
lenzka með kvöldvökum sinum
var einn helzti þátturinn i hugsjón
Grundtvigs, er hann skóp lýðhá-
skóla sina.