Tíminn - 02.12.1972, Qupperneq 11

Laugardagur 2. desember 1972
TÍMINN
n
Ingólfur Davíðsson:
Hefurðu tekið upp svörð?
,,Það er mál til komið að
taka ofan af sverði”, sagði
pabbi einn vormorgun. Ég tók
spaða og gekk niður að gömlu
svarðargröfunum ofan við
Olnboga, utan við Svarðarlæk-
inn. Fyrst markaði ég fyrir,
hve stór svarðargröfin skyldi
vera, og fór siðan að taka ofan
af grasrótina og niður á kiaka.
Vetrarklaki verður oft þykkur
i mýrunum og þiðnar seint,
það var ekki nema hálf stunga
niður á hann. Siðan var mokað
ofan af klakanum daglega,
þunn skán, sem þiðnað hafði.
Þetta var gert til að flýta fyrir
þiðnun, svo að hægt væri að
| taka upp svörðinn fyrr en ella
| og ljúka þvi af, áður en meiri
vorannir byrjuðu. Það er við-
| ast taisvert djúpt ofan á
| sjálfan svörðinn, efst er gras-
| rótin og undir henni mis-
þykkur torfsvöröur, fremur
| laus i sér og jurtaieifar i hon-
| um minna ummyndaðar en i
| sverðinum. En svörður (öðru
! nafni mór) er jurtaleifar, sem
hafa smám saman pressast
| saman, en ekki náð að rotna
vegna skorts á súrefni i bleyt-
unni. A þurru landi rotna jurt-
irnar og verða að mold. i
| svarðarmýrunum geymast
frjókorn jurta í þúsundir ára
! svo hægt er að ákvarða þær og
segja, hvaða tegundir hafi
vaxið i mýrinni fyrir langa
löngu. Sprek, aðallega fornar
birkileifar, finnast viða i
sveröinum, sums staðar tvö
greinileg kvistaiög, ævagöm-
ul. Þarna eru lika eiftingar-
tágar um allt, dökkar utar, en
ljósar innar og sætar á hrapð.
Við krakkarnir átum þær með
góðri lyst. Sprekin og kvistirn-
ir i sverðinum eru siðan löngu
fyrir landnámsöld, en frjó-
greiningar sýna, að skóglendi
var miklu útbreiddara en nú,
þegar landið fannst og byggð-
ist. Það eru aðallega mosar,
starir og elftingar, sem mynd-
að hafa svörðinn i mýrunum,
þ.e.sömu tegundir og vaxa þar
nú. Svörður er mjög mis-
þykkur oft 4-6 skóflustugnur,
en sums staðar 7-12 stungur
eða meir. Beztur og harðastur
er hann að jafnaði ineöstulög-
unum, mest pressaður og
dökkur sem kol. Þaö var
„handagangur i öskjunni”,
þegar tekinn var upp svörður.
Einn maður stakk hnausana
og annar kastaði þeim með
gaffli upp á bakkann. Þar tók
sá þriðji við, oft unglingur, og
hlóð hnausunum i stafla renn
blautum. Eftir nokkra daga
var talsvert sigið úr hnausun-
um og þd voru þeir bornir.eða
fluttir i hjólbörum út á þurrk-
völlinn og dreift úr þeim. Siðar
voru hnausarnir klofnir i
flögur með spaða, eða sér-
stöku litlu áhaldi og svarðar-
flögurnar breiddar til þerris.
Þeim var snúið eftir nokkra
daga, svo þær þornúðu fyrr.
Hálfþurrum var þeim hlaðiö
gisið i svarðarhrauka. Blés
gegnum hraukana og þornaði
vel i þeim, er á sumarið leið.
Voruin við börnin þá oft send
með poka að sækja svörð og
bera hann heim S bakinu.
Svörður er eldfimur og logar
vel, en er heldur hitalitill,
einkum efri lögin. Sums
staöar er sérlega mikil eld-
fjallaaska. er fokið hefur
saman i sverðinum. Tvö ljós
öskulög jafnan greinilegust.
Það var kallaöur sandsvörður,
rauk askan úr honum þurrum,
og þótti slíkur svörður lélegur.
Svarðaraskan var borin I flór-
inn og blandaöist mykjunni,
og hefur liklega bætt hana til
áburðar. Camall öskuhaugur
var borinn á túnið. Var i hon-
um mikið af fiskbeinum og
skeljum. Skelfiskurinn mun
hafa verið hafður í beitu, en
allmikil útgerð var frá Stóru-
Hámundarstööum I gatnla
daga.
A haustin var svörðurinn
mestallur fluttur heim i hrip-
um og eldiviðarkofinn fylltur.
Húsin voru með grind i botni,
sem hleypa mátti niður.
Kerrur voru þá ekki enn
komnar tiLsögunnar, en mest
flutt á hestum og á sjó. Sverði,
sem ekki komst inn var hlaðið
i stóra hlaöa og gert utan um
með torfi og hnausum. Vildi
hann stundum blotna og frjósa
og var æði fyrirhafnarsamt að
þiða hann og ekki vel þokkaö
af eldhússtúlkunum. Sprek,
sem rak i fjöruna, bættu mjög
eldiviðinn, og lengi fram eftir
var einnig brennt taði.
Það þurfti að hafa hraðar
hendur i svarðargröfunum,
þvi að oft kom upp vatn og
bakkinn gat lika sprungið og
vatn flætt inn frá gömlu gröf-
unum. Svarðargröfum var
skipt i „kistur”, en ekki man
ég hve stórar kisturnar voru
vanalega. Kista var það, sem
Svaröarhraukur i Lambadal
tekið var fyrir i einu. Torf-
svörðurinn var lltt hæfur til
eldiviðar og var honum rutt
burt, ofan i næstu gömlu gröf-
ina. Fljót var fifan aö leggja
undir sig nýjan svarðargrafa-
ruöning og urðu grafirnar
snjóhvitar af fifu. Svo kom
mógrafabrúsi, lófótur og
nykra i vatnið i sjálfum gröf-
unum. Nú eru dökkleitar þyrp
ingar svarðarhrauka sjaldgæf
sjón, betra eldsneiti er komið I
staðinn.
Væna svarðarhrauka sá ég
þó i Lambadal i Dýrafirði (sjá
mynd) sumarið 1965. Mun
svörður þar óvenju þykkur og
góður. Var stundum seldur til
Þingeyrar fyrr á tið.
Kennsla í hússtjórnar
greinum mikilvægur
þáttur í almennu uppeldi
Póststjórnin hefir nú gert heyr-
um kunnugar þær útgáfur, sem
væntanlegar eru á næsta ári.
Útgáfurnar hefjast með þvi að
veglega verður minnst 100 ára af-
mælis islenzkra frimerkja, en
fyrstu islenzku frimerkin komu út
1. janúar 1973. Ekki er þess þó
getið i fréttatilkynningunni hve-
nær þessi útgáfa né aðrar er
væntanleg.
Þá kemur næst út hið sigilda
Evrópufrimerki, sem er sameig-
inleg útgáfa allra CEPT landanna
eins og verið hefur, nema hvað
hin Norðurlöndin hafa ekki alltaf
verið með.
Önnur sameiginleg útgáfa
verður einnig á árinu, en það eru
Norðurlandafrimerki, sem gefin
verða út af öllum Norðurlöndun-
um. Að þessu sinni verður Nor-
ræna póstþingið haldið i Reykja-
vik og má búast við útgáfunni af
þvi tilefni og ýmsu fleiru
skemmtilegu fyrir frimerkja-
safnara.
Asgeirs Ásgeirssonar, áður for-
seta tslands, verður einnig minn-
zt með frimerkjaútgáfu á árinu
og er það sjálfsagt, að Póst- og
simamálastjórnin minnist ávallt
þannig látinna forseta landsins,
en hér á landi er ekki til siðs að
gefa út frimerki með myndum lif-
andi manna og er ekki einu sinni
brugðið út af þvi með þjóðhöfð-
ingja.
Þá verða gefin út frimerki af
tilefni 100 ára hátiðarsýningar til
að minnast 100 ára afmælis is-
lenzka frimerkisins. Þess má
geta hér að þessari sýningu verða
gerð skil i næsta Frimerkjasafn-
ara og er þvi ekki ástæða til að
ræða hana nánar hér. Verður
þarna vonandi um falleg frimerki
að ræða, sem halda munu heiðri
sýningarinnar á lofti um alla
framtið.
Loks verða svo gefin út fri-
merki i tilefni aldarafmælis Al-
þjóðaveöurfræðistofunarinnar.
Er það vel að við íslendingar
skulum taka þátt i þeirri útgáfu,
sem verður gefin út i flestum
löndum heims, þar sem við eigum
svo mikið undir veðri og vindum,
sem raun ber vitni.
1 stórum dráttum er þetta ákaf-
lega hæfileg útgáfuáætlun fyrir
árið og ætti að gera okkur fært að
halda þeim sessi, að vera meðal
hinna virtari þjóða i heiminum i
frimerkjaútgáfu.
Sigurður H. Þorsteinsson.
100 ára afmæli islenzkra
frimerkja.
Á næsta ári verða 100 ár liðin
frá þvi að fyrstu islenzku fri-
merkin, hin svonefndu skildinga-
frimerki, voru gefin út.
Þessara merku timamóta verð-
ur minnzt með ýmsum hætti, svo
sem með útgáfu frimerkja, út-
gáfu bókar um sögu islenzkra fri-
merkja, er Jón Aðalsteinn Jóns-
son cand. mag. hefur samið og
með frimerkjasýningu.
Frimerkjasýningin verður hin
stærsta sem haldin hefur verið á
islenzkum frimerkjum og er gert
ráð fyrir, að sýnt verði i um 300
römmum. Sýningin verður hald-
in i nýja myndlistarhúsinu á
Miklatúni og verður hún opnuð
föstudaginn 31. ágúst 1973 og
stendur i 10 daga.
Sýningarefnið veröur fyrst og
fremst islenzk frimerki og verða
auk innlendra safna, söfn þekktra
frimerkjasafnara á Norðurlönd-
um til sýnis. Hluti úr Hans Hals-
safninu verður og sýndur, en það
er i eigu póst- og simamála-
stjórnarinnar. Auk þess munu
póststjórnir Norðurlandanna
sýna valin söfn frimerkja.
Undirbúningur að sýningunni
er þegar hafinn og sérstök sýn-
ingarnefnd hefur verið skipuð, .en
i henni eru:
Jón Skúlason, póst- og simamála-
stjóri, formaður, Finnur Kol-
beinsson, lyfjafræðingur, Gisli
Sigurbjörnsson, forstjóri, Halldór
Sigurþórsson, fulltrúi, Jónas
Hallgrimsson, forstöðumaður,
Raln Júliusson, póstmálafulltrúi,
Sigurður H. Þorsteinsson kennr
ari. Framkvæmdastjóri sýn-
ingarinnar er Guðlaugur
Sæmundsson fulltrúi hjá póst- og
simamálastjórn. Nánari tilhögun
sýningarinnar verður kynnt sið-
ar.
Samtök þessi eru mynduð af
hússtjórnarkennarafélögum allra
Norðurlandanna með um liðlega
12 þúsund félagsmönnum. Kenn-
arafélagið Hússtjórn hefur verið i
þessum samtökum um árabil.
(Nordisk samarbejdeskomite for
husholdningsundervisning).
Fundurinn var að þessu sinni
haldinn i Helsingfors, dagana 21.
og 22. október s.l. Þær Halldóra
Eggertsdóttir og Sigriður
Haraldsdóttir voru fulltrúar
Kennarafélagsins Hússtjórn á
fundinum. Núverandi formaöur
samtakanna er Unni Mundal Kul-
berg frá Noregi. A dagskrá voru
ýmis merkileg mál og af þeim
skulu nefnd:
a) Staða heimilisfræðslunnar
sem námsgreinar innan skóla-
kerfisins og hvernig kennslunni
er háttað á hinum ýmsu skóla-
stigum.
b) Uppiýsingaþjónusta fyrir al-
menning á sviði heimilisfræða og
hvernig henni er háttað.
Flutt voru framsöguerindi i
báðum þessum málum frá öllum
Norðurlöndunum. Hafði Halldóra
Eggertsdóttir framsögu i þvi
fyrrnefnda og Sigriöur Haralds-
dóttir i þvi siöarnefnda, af Islands
hálfu. Miklar umræður urðu um
þessi yfirgripsmiklu mál. Meðal
annars kom það fram i umræðun-
um, að það væri mjög áriðandi að
vinna markvisst að þvi að sann-
færa yfirvöld menntamála um
mikilvægi þessarar fræðslu fyrir
sérhvern einstakling þjóðfélags-
ins.
Eftirfarandi ályktun var
samþykkt i lok fundarins:
Kennsla i hússtjórnargreinum
er mjög mikilvægur þáttur i upp-
eldi manna. A siðustu árum hafa
lifnaðarhættir fólks tekið miklum
stakkaskiptum og þar af leiðandi
námssvið heimilisfræða. kráít
fyrir það er fræðsla á þessum
vettvangi ekki siður nauðsynleg
fyrir einstaklinginn nú en áður.
Það er mjög áriðandi, að ein-
staklingurinn öðlist grundvallar-
þekkingu á sem fiestum sviöum,
sem mikilvæg eru fyrir tilveru
hans, svo sem á sviðum hollustu-
hátta og næringar, heilbrigöis-
hátta og hreinlætis, fjölskyldu-
tengsla og samskipta manna,
umhverfisverndar og hibýla,
heimilishagfræði, neytendafræöi
o.fl. Þvi meira sem þjóðfélagið
tekur að sér að annast af uppeldi
og menntun einstaklingsins, þvi
mikilvægari verður kennslan i
heimilisfræðum, bæði á skyldu-
námsstigi, i framhaldsskólum og
fullorðinsfræðslu. Það er þvi
mjög mikilvægt að skapa hagstæð
skilyrði fyrir kennslu i heimilis-
fræðum, bæði i skólum og allri
leiðbeiningarstarfsemi — og meö
þvi stuðla að auknum þroska ein-
staklingsins, svo að honum megi
fremur auðnast að verða farsæll
og nýtur þeg i þjóðfélagi framtiö-
arinnar.
Þá var rætt um framtið Nor-
rænna samtaka um hússtjórnar-
fræðslu. Frá upphafi hafa
samtökin haldið uppi ýmiss konar
fræðslu- og kynningarstarfsemi.
Nú var rætt um að gera starfið
viðtækara og virkara t.d. með þvi
að auka námskeiðshald af ýmsu
tagi, fjölga skiptiheimsóknum og
kynnisferðum kennara, skiptast á
ritgerðum um málefni, sem eru
efst á baugi hverju sinni o.fl.
Næsti ársfundur verður haldinn
i Sviþjóð i byrjun ágúst næsta
sumar. I sambandi við hann verð-
ur efnt til viku námskeiðs fyrir
húsmæðrakennara. Þetta nám-
skeið mun fjalla um hibýlin og
umhverfið.