Tíminn - 03.12.1972, Qupperneq 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 3. desember 1972
Menn og máUfni
Efnahagsvandinn
og orsakir hans
Neftst til vinstri á mvndinni eru Gvendarbrunnarnir og Kauðhólar og Reykjavík i baksýn.
Óviðráðanlegar orsakir
Valkostanefndin er nú um helg-
ina aö skila siðustu skýrslum sin-
um til rikisstjórnarinnar, sem
mun taka þær til athugunar i vik-
unni. t skýrslu þeirri frá Hag-
rannsóknadeild Framkvæmda-
stofnunarinnar „Þjóðarbú-
skapurinn. Framvindan 1972 og
horfur 1973”, er gerð grein fyrir
þeim efnahagsvanda, sem viö er
að glima.
Er kjarasamningarnir voru
gerðir i des. 1971 var gert ráð fyr-
ir, að þjóðarframleiöslan gæti
aukiztum 7-7.5% á árinu 1972. Ein
af forsendum þessarar spár var,
að ekki yrði framieiðsluminnkun i
sjávarútvegi á árinu, heldur búizt
við aukningu sjávarafla. Reyndin
hefur hins vegar orðið sú, að afli
hefur minnkað að mun og annað
árið i röð er þannig um að ræða
minnkun magns sjávarvörufram-
leiðslu, þrátt fyrir aukna sókn. 1
ár er búizt við 8-9% minnkun
sjávarvöruframleiðslu og i fyrra
varð 4.5% minnkun frá árinu
áður. t fyrra var aflaminnkunin
hins vegar meira en vegin upp af
25% hækkun útflutningsverðs. En
nú er þvi ekki að heilsa á þessu
ári, þvi að útflutningsverðið hefur
hækkað aðeins um rúman fjórð-
ung þess, sem það gerði i fyrra.
Hér er um mikil umskipti til
hins verra aö ræða og hér er um
orsakir aö ræða, sem enginn
mannlegur máttur á fslandi hefði
getað komið i veg fyrir.
Ráðstöfunartekjur
heimilanna hafa aukizt
um 50% á tveimur árum
Þessi áföll þjóðarbúsins hafa
ekki komið fram i rekstri heimil-
anna. Aætlað er aö kaupmáttur
ráðstöfunartekna heimilanna
muni aukast að meðaltali um 13-
14% á þessu ári, en sú mikla
aukning kemur i kjölfar 14-15%
aukningar einkaneyzlu á árinu
1971 og er einkaneyzla á mann á
föstu verðlagi árið 1972
fimmtungi hærri en hún var 1967,
en þá náði velmegun „sildarár-
anna” hámarki, sem ekki var
farið fram úr fyrr en 1971.
t yfirliti úr „Þjóðarbúskapn-
um” kemur fram, að kaupmáttur
ráðstöfunartekna heimilanna
hefur aukizt um nær 50% á árun-
um 1970 til 1972. A sama tima hafa
þjóðartekjurnar aukizt um 30%
þannig, að tekjur einstaklinga og
neyzla hafa aukizt mjög verulega
umfram hækkun þjóðartekna.
Munurinn á aukningu ráð-
stöfunartekna heimilanna og
aukningu þjóðartekna kemur i
þessu sambandi að langmestu
leyti fram á þessu ári.
Mikið á
atvinnuvegina lagt
önnur staðreynd, sem ekki
verður fram hjá horft, er að á
þessu ári hafa kauplags- og verð-
lagsbreytingar verið tvöfalt hærri
hér á landi en i flestum öðrum
löndum Efnahags- og samvinnu-
stofnunarinnar og meira en tvö-
falt hærri en hækkun útflutnings-
verðlags i ár. Þannig hafa hinar
miklu kauplagshækkanir, sem
valda að sjálfsögðu auknum til-
kostnaði hjá atvinnuvegunum,
mikil áhrif á samkeppnisstöðu at-
vinnuveganna á útflutnings- og
heimamarkaði.
Er nú ljóst, að fram hjá þvi
verður ekki komizt að færa fjár-
magn til atvinnuveganna til að
tryggja sem öflugastan rekstur
þeirra á næsta ári, en jafnframt
verður að afla fjár til aukinna
niðurgreiðslna til að halda visi-
tölu i skefjum.
Spá minnkandi þorskafla
Sem fylgiskjal með „Þjóðarbú-
skapnum” er spá Hafrannsókna-
stofnunarinnar um aflahorfur á
árinu 1973. Þar spáir Sigfús A.
Schopka, fiskifræðingur, um
þorskaflann á næsta ári.
Sigfús segir m.a.:
„Þar sem efnahagsleg afkoma
þjóðarinnar byggir svo mjög á
fiskveiðum, sérstaklega þorskin-
um, er æskilegt að uhnt sé að
segja fyrir um aflahorfur með
nokkurri nákvæmni, a.m.k. i nán-
ustu framtið. Það er ljóst, að til
þess að slik spá sé nærri raun-
veruleikanum er nauðsynlegt, að
staðgóö þekking á ástandi stofns-
ins hverju sinni sé fyrir hendi. Þó
að fiskifræðingar búi yfir tals-
verðri þekkingu á þorskstofnin-
um, þá skiptir miklu máli i slikri
aflaspá að þekkja sóknina, þar
sem aflinn er háður henni.
Sóknin er ekki þekkt fyrirfram
og verður þvi að hafa það hugfast,
að hún er alltaf áætluð tala. Þá
verður einnig að hafa það hug-
fast, að meðan erlendar þjóðir
taka enn svo mikinn hlut af
þroskaflanum á tslandsmiðum,
er erfitt að segja fyrirfram um,
hve stór hluti heildaraflans kem-
ur i okkar hlut. Lita verður þvi á
þessa spá i ljósi áðurnefndra
staðreynda og þeirra forsendna,
sem settar eru aflaútreikningun-
um til grundvallar.”
Tekst að auka
hlutdeild íslendinga
í heildaraflanum
Siðan segir Sigfús, að þegar lit-
ið er á heildarþorskveiðina
siðastliðinn áratug komi i ljós, að
meðalþorskaflinn af tslandsmið-
um þessi ár séu rúm 400 þús. tonn
á ári. Siðan segir hann:
„Af þessum afla hafa tslend-
ingar veitt um 60% árlega.
Aflamörkin árin 1964 og 1970 eiga
rætur sinar að rekja til sterku
árgar.ganna frá 1956. og 1961, sem
upprunnir eru við A.-Grænland,
en komu hér til hrygningar i tals-
verðum mæli. Þessu til viðbótar
veiddist árin 1969 og 1970 talsvert
af ókynþroska þorski, utan
vetrarvertiðar, aðallega af stóra
árganginum frá árinu 1964, þann-
ig að hlutur tslendinga i heildar-
veiðinni komst upp i 70% árið 1969
og 65% árið 1970. Hins vegar féll
hann niður i 56% árið 1971 bæði
vegna sóknaraukningar Breta
hér við land erf þó aðallega vegna
minnkandi vetrarvertiðarafla. A
árabilinu 1960-1969 veiddist að
meðaltali 78% þorskafla tslend-
inga á vertið. Árið 1970 fengust
73% þorskaflans á vetrarvertið,
en árið 1971 aðeins 71%.
Argangar þeir, sem nú eru að
vaxa upp við A.-Grænland og
ganga að einhverju leyti yfir til
tslands til hrygningar, eru það
smáir, að þeir munu aðeins hafa
óveruleg áhrif á vetrarvertiðar-
aflann og mun þorskaflinn þvi svo
til eingöngu byggjast á islenzka
þorskstofninum næsta ár.
t þeirri spá sem hér fylgir er
gengið út frá eftirfarandi for-
sendum:
1. Reiknað er með, aö sóknin
(fiskveiðidánartalan) i ár og
næsta ár sé sú sama og var árið
1971.
2. Stærð yngstu árganganna i
veiðinni er ekki fyllilega þekkt.
Gert er ráð fyrir, að árgangarnir,
sem um er aö ræða, þ.e. árgang-
arnir frá árunum 1969 og 1970 séu
af meðalstærð.
Samkvæmt þessu verður
heildarafli þorsks af tslandsmið-
um 400.000 tonn (þ.e. meðalafli) i
ár (1972) en getur lækkað niður i
350.000 tonn næsta ár. Hve mikinn
hluta tsland fær af þessum afla i
ár og næsta ár er, eins og áður
segir, erfitt að spá i, þar sem út-
færsla landhelginnar kann að
breyta núverandi hlutföllum tals-
vert. Gera má ráð íyrir að hlutfall
okkar i heildarþorskveiðinni
minnki ekki heldur aukist. Ef við
veiðum 60% af heildaraflanum i
ár, yrði afli okkar 240.000
tonn. Þar af fengjust um 70%
hans á vetrarvertið eða 168.000
tonn. Samkv. upplýsingum Fiski-
félags tslands reyridist þorskafl-
inn á vetrarvertfðinni i ár nema
167.000 tonnum og kemur því sp-
áin i ár vel heim við raunveru-
leikann. Ekki er óliklegt að ætla
að hlutur okkar i heildarveiðinni
næsta ár (1973) verði meiri en nú.
Ef við reiknum með þvi að fá þá
65% heildaraflans yrði ársafli
okkar árið 1973 225.000 tonn eða
um 4% lægri en i ár. Aflinn á
vetrarvertið yrði um 157.000 tonn
eða 7% minni en i ár. Þar sem bú-
izt er við aukningu ýsuaflans á
næsta ári, er hugsanlegt, að botn-
fiskaflinn næsta ár verði aðeins
óverulega minni en i ár”.
Gæfa þjóðarinnar að
taka af skarið
í landhelgismálinu
Þessar spár eru sannarlega
ekki bjartar Heildarþorskaflinn
viö Island mun minnka niður i 350
þúsund tonn á næsta ári eða um 50
þúsund tonn frá þessu ári. Þaö
kemur bezt fram i þessu, að út-
færsla landhelginnar var gerð á
11. stundu, að vonir um að
þorskafli okkar Islendinga
minnki ekki nema um 4% á næsta
ári eru bundnar þvi, að við getum
aukið hlutdeild okkar i heildar-
þorskaflanum á Islandsmiðum —
eða með öðrum orðum, að okkur
takist að minnka ásókn útlend-
inga i stofninn.
Útlitið væri sem sagt miklu
svartara i þjóðarbúskap Islend-
Tímamynd Gunnar.
inga nú, ef fyrrverandi rikisstjórn
hefði setið áfram við völd og allt
hefði verið látið dankast áfram i
landhelgismálunum. Það var þvi
mikil gæfa þjóðarinnar, að hún
skyldi taka af skarið i þessu máli i
siðustu kosningum og ákveða út-
færslu landhelginnar þegar á
þessu ári, með þvi að veita þeim
flokkum meirihlutaaðstöðu á
þingi, sem settu útfærslu land-
helginnar á oddinn i kosningun-
um.
Tökumst á
við erfiðleikana
Þær staðreyndir, sem nú blasa
við í efnahagsmálum verða ekki
umflúnar. Þeim vanda, sem við
er að strfða verður Alþingi og
rikisstjórn að mæta með við-
hlitandi ráðstöfunum til að
tryggja rekstur atvinnuvega og
þjóðarbús.
Þær þjóðir, sem lifa um efni
fram til landframa stefna að
rikisgjaldþroti og setja I hættu
stjórnarfarslegt sjálfstæði sitt.
Þegar haft er i huga, að tekizt
hefur að auka ráðstöfunartekjur
heimilanna i landinu um 50% á
siöustu tveimur árum, er ekki
unnt að telja það þjóðarvoða, þótt
stöðva verði þá aukningu i bili
meðan leitað er nýs jafnvægis i
efnahagsmálum og tryggður
öruggur rekstur atvinnuveganna.
Höfuðatriðið er að framleiðslu-
hjólin séu öll i gangi og næg at-
vinna verði handa öllum
vinnufúsum höndum. Þótt erfiö-
leikum sé að mæta mega menn
ekki láta hugfallast. Erfiðleikar
eru til að sigrast á þeim.
— TK.