Tíminn - 03.12.1972, Blaðsíða 10

TÍMINN
TÍMINN
11
10
Sunnudagur 3. desember 1972
Sunnudagur :í. desember 1972

1 Saigon er vifta ver/.laft á götunum. Hér sjást götusalar meft varning sinn
Avaxtasali á ferft meft varning sinn
Höfundur þessarar
frásagnar er frú Katrín
Svala Benediktsson, sem
gift er bandarískum liðs-
foringja, Frederick Daly,
er nú er í Víet Nam. Sjálf
býr hún á Filippseyjum
þetta ár, ásamt þrem
börnum þeirra hjóna.
Myndin sem hér fylgir er
af Katrínu Svölu og fjöl-
skyldu hennar.
Eftir fjögurra tima flug lentum
vóft loksins i Saigon. Útsýnift úr
flugvélarglugganum vakti þá
mynd aft landift væri mjög frjó-
samt og friftsamlegt. Fljótt á litift
er ekki hægt aft sjá, aft þarna séu
blóftugir bardagar háftir daglega
né er hægt aft gera sér i hugarlund
ástand þessarar þjóftar, sem
hefur búift vift þessar kringum-
stæftur i mörg ár.
Þaft var grenjandi rigning i
Saigon þennan dag. Þetta er hinn
árlegi rigningatimi þar, en þaft
stytti fljótlega upp.
Þaft er varla hægt aft hugsa sér
tvær ólikari borgir en Reykjavik
og Saigon. Reykjavik er björt,
hrein og frjáls. Saigon á hinn
bóginn er heit, óhrein, hávafta-
söm, mannmergftin geysileg og
fjötrum bundin. Vietnamska
fólkift er smávaxift, mjög fallegt i
hreyfingum, sem gefur varla i
skyn vift fyrstu sýn, hve úthalds-
gott þaft er yfirleitt. Litarháttur
þess er sem hunang, augun kol-
svört, háraliturinn svartur meft
blárri slikju. Þjóftbúningur kven-
fólksins (au dai) er eiginlega sið
skyrta, sem fellur alveg að
likamanum, opin upp aft mitti i
báftum hliftum. Undir þessari
skyrtu eru siftar buxur. Bæfti
skyrtan og buxurnar eru úr silki i
öllum litum regnbogans.
t þessari borg andstæftnanna
sér maftur bezt, hvar austur
mætir vestri, þegar ung, undur-
Ung telpa, fædd í skugga hinnar
lnyllilegu styrjaldar.
falleg stúlka kemur á móts vift
mann i þjóftbúningnum á miklum
hrafta á bifhjólinu sinu.
Mesti munur, fyrir utan lofts-
lagift og grófturinn, á vestri og
austri vift fyrstu kynni er mann-
fjöldinn. 1 Saigon hefur fjölgaft
um milljón ibúa á siftastliftnum
árum. Flestir nýju ibúanna eru
flóttafólk, og ibúatalan gefur til
kynna, aft þar búi nú um fjórar
milljónir manna.
Sambland af þvi, sem maður
sér, heyrir og finnur lykt af i Asiu
er i senn aftlaftandi og leyndar-
dómsrikt. Daglegt lif i Saigon er
mjög likt þvi, sem þaft er i öftrum
stórborgum Fólk fæftist og deyr,
gengur i skóla, vinnu, kirkju efta
musteri, likt þvi sem fólk gerir
hvarvetna annars staftar i heim-
inum. Þingmennirnir rifast i
þinghúsinu, dagblöftin fylgjast
meft innlendum og erlendum
fréttum. Hér er til dæmis hægt aft
lesa um landhelgismál tslendinga
sem annaft. Einnig er hægt aft
kaupa allt mögulegt i Saigon, allt
frá hænsnasúpu af götusala til
dýrlegra skartgripa i fallegri
verzlun á To Do-götu, aftalgötu
borgarinnar. A ferft um Saigon aft
kvöldi til um lokunartima sést
eiginlega ekkert nema þúsundir
mótorhjóla, bila og þaft sem
kallaft er „pedecycle”, sem er i
raun og veru venjulegt reifthjól
meft körfu aft framan. Þar sitja
farþegar. Hávaftinn af öllum
þessum farartækjum er yfir-
þyrmandi.
Ahrif Frakka i Vietnam eru
margvisleg, en mest áberandi i
byggingarstil, matreiftslu og i
breiftum, trjágrónum strætum
Saigonborgar og jafnvel i ást
vietnamskra kvenna á góftum
ilmvötnum. Þegar gengift er inn i
musteri og Buddha blasir vift
manni i allri sinni dýrft, finnur
hinn islenzki vegfarandi, aft
hann er kominn langt aft heiman.
Þar ber ilminn aft nösum, þar
sitja spákonur og skriffinnar hlift
vift hlið vift litil borft meðfram
veggjum, tilbúin til þess aft segja
þér annaft hvort um framtift þina
efta skrifa bréf fyrir þá, sem eru
ekki færir um þaft sjálfir.
Eftir þessa stuttu heimsókn til
Saigon skilst betur en nokkru
sinni fyrr, hve nauftsynlegt þaft er
bæfti fyrir land og þjóft aft koma á
varanlegum frifti.

Siindpokabyl'gi iiinan gaddavirsgirftingar, eitt af kennimerkjum striðsmartraftarinnar
Drengir aft leika sér i trjám i dýragarftinum.
Ásatrúarmenn brátt
löglegur trúarsöfnuður
Spjallað við Sveinbjörn Beinteinsson allsherjargoða
I gær barst blaftinu fundar-
samþykkt frá Asatrúarsöfnuftin-
um, sem svo hljóftar:
,,t tilefni af fullveldisdegi
lslendinga minnir Asatrúarfél-
agift á baráttu liftins tima fyrir
innlendri stjórn og sjálfstæftri
þjóftmenningu. Vift höfum varft-
veitt kjarna hins norræna menn-
ingararfs og berum ábyrgft á
varftveizlu hans. Félagift hvetur
alla Islendinga til fastari stefnu i
þjófternismálum og telur aft sliku
verfti bezt framgengt meft tilstyrk
ásatrúarinnar. Hefjum til vegs
fornan sig og menningarverft-
mæti”.
Blaftið haföi i gær samband vift
Sveinbjörn Beinteinssön allsherj-
argofta og baft hann aft gera litil-
lega grein fyrir Asatrúarfélaginu
og stefnu þess.
Löggilding væntanleg.
— Hefur félagið fengift löggild-
ingu sem sérstakur söfnuftur?
— Nei, en erindi þess efnis ligg-
ur fyrir ráftuneyti, og þaft hlýtur
aft fást. Þaft getur varla verift
nokkur ástæfta til annars en gera
okkur jafnhátt undir höffti og öftr-
um trúflokkum.
— Hve margir eru nú i félag-
inu?
— Ætli þaft séu ekki eitthvað um
tuttugu. En þaft eru æfti margir,
sem hafa áhuga. Ég reikna meft,
aft vift getum stofnaft goftorft úti
um land áður en langt liftur. Enn
sem komift er er félagið eiginlega
tviskipt. Annars vegar eru þeir,
sem koma á fundi til okkar og
kynna sér málefnift, en fullgildir
félagar eru afteins þeir, sem ekki
eru félagar i öftrum trúflokkum,
hvort sem þaft er þjóftkirkjan efta
annaft.
— Er rekift trúboft á ykkar veg-
um?
— Vift höfum fullan hug á aft
koma út ritum til aft kynna trúna.
Þróunarkenningin i
Irumstæðri mynd
— Trúift þift á sköpunarsögu
Snorra-Eddu. —
— Ekki nema sem hugmynda-
fræöi. Vift tökum hann ekki bók-
staflega frekar en kristnir menn
sköpunarsögu bibliunnar.
— Alitur þú, aft sé einhver hug-
myndafræöilegur munur á þess-
um tveim kenningum um sköpun
heimsins?
— Já, þar er töluverftur munur
á. Sköpunarsaga Eddunnar er
nokkurs konar þróunarkenning
sins tima. Asatrúin gerir ráð fyr-
ir, aft hift stóra kvikni af þvi
smáa, en i kristni er þessu öfugt
farift.
— Hver er munurinn á kristinni
siftfræfti og ykkar siðfræði?
— Þaft má segja, aft grunntónn-
inn i okkar siftfræfti sé ábyrgft ein-
staklingsins á sjálfum sér og sin-
um gerftum. Þetta viðhorf er
e.t.v. bezt orftaft meö gamla mál-
tækinu „hver er sinnar gæfu
smiftur”. 1 þessu efni höfum vift
hliftsjón af Snorra-Eddu og öftrum
helgiritum.
— Er hún ykkar biblia?
— Já, það má segja, að hún
gegni liku hlutverki.
— Hvernig eru svo trúarathafn-
ir ykkar?
— Þær eru ekki fullmótaftar en
mönnum verftur mjög i sjálfsvald
sett, hvernig þeir haga trúarlifi
sinu. Ég er þeirrar skoftunar, aft
trú eigi meiri itök i fólki en marg-
ir ætla, en fastmótuft kenninga-
kerfi eru ekki vel séft.
Vift höfum i lögum okkar aft
helga guftunum likneskjur, en
ekki aft skylda aö tilbiftja þær. Að-
eins er bannaft aft vanvirfta heilög
goft, efta annaft, sem heilagt er.
Raunar segir i lögunum, aft
mönnum sé heimilt aft iftka trú
sina á þann hátt, sem hverjum og
einum hentar, meftan hann ekki
brýtur i bága vift landslög.
— Haldift þift blót?
— Já, mönnum er skyld aft
koma til blóts eigi sjaldnar en
einu sinni á ári. Þaft skal tekift
fram, aft i blótum okkar er ekki
úthellt blófti.
— Aft lokum Sveinbjörn, Held-
urftu aft ásatrúin eigi ennþá itök i
hugmyndaheimi tslendinga?
— Já, þaft er enginn vafi á þvi,
aft hún er mjög samofin okkar
menningararfi. 011 okkar gamla
þjófttrú á rætur sinar aftur i
heiftni. Þessir fornaldarkappar,
sem vift köllum svo, trúftu á miklu
fleira en goftin. Þeir trúftu á jötna,
álfa og huldufólk og þaft er lifandi
i fólki enn i dag.
— Kristnin er kannski ekki svo
rótgróin i okkur, þegar öllu er á
botninn hvolft?
— Nei þaft held ég ekki, nema
helzt hjá þeim, sem hafa atvinnu
af henni.
Sveinbjörn Beinteinsson.
Endurminning án
skuldbindingar
Halldór Laxness: Guftsgjafa-
þula. Útgefandi: Helgafell.
Reykjavik 1972.
Guftsgjafaþula hefur ýmis skil-
yrfti til aft verfta vinsæl bók. Sjálft
höfundarnafnift dregur býsna
drjúgt i seinni tift, enda hafa vift-
tökur gagnrýnenda nú verift mun
lofsamlegri en skáldift átti aft
venjast fyrr á tift er þaft reit sin
mestu verk. En deilur um skáld-
skap Halldórs Laxness heyra nú
aft mestu sögunni til, og er þaft aft
sumu leyti vel farift: þó verftur
hinu vart neitaft aft dálitill gustur
öftru hverju sé jafnt höfundi sem
lesendum hollari en sifelld logn-
molla hróssins. En Guftsgjafa-
þula er ekki fremur en önnur verk
Laxness í seinni tift likleg til aft
koma verulegu róti á hugi
manna: hún er engu tundri hlaft-
in. Hinsvegar er hún gædd lax-
nesskri fyndni af vissri gerð sem
ýmsir munu vel kunna aft meta,
og hún er einkar auftlesin. En
bókin er nokkuft sérkennileg aft
gerft, svo aft liklega vefftist fyrir
mönnum aft skilgreina hana, ef
höfundur heffti ekki sjálfur tekift
af þeim ómakift i eftirmála „til
athugunar lesendum”: „Bókiner
blendingur af ýmiskonar ritsmið-
um, svo sem æviminningum
heimsádeilu blaftagreinum kveft-
skap sagnfræði smásögum og
sagnafróftleik og þar frammeftir
götunum en umfram alt er þetta
skáldsaga, diktur bæfti aft formi
og efni. A erlendu máli mundi
svona form liklega heita „essay
roman”. Og þá vita menn þaft.
Efni þessarar einkennilega
samsettu bókar gerist vist ekki
þörf aft rekja. Hún er „greinar-
gerft um liftift timabil”, eins og
segir i kynningu foriagsins: saga
Bersa Hjálmarssonar sfldarút-
gerftarmanns, sögft af rithöfundi
og fugiasala meft tilstyrk ýmiss
konar innskotsþátta, eins og höf-
undur nefnir i tilvitnuftum orftum.
Sem minningabók er sagan raun-
ar mjög blönduft óskyldum hlut-
um úr samtiftinni og þvi engan
veginn trúverftug mynd liftins
tima. Hitt kemur lesendum Hall-
dórs Laxness ekki á óvart, aft
honum verfti nú tiftlitift aftur i
timann. Guftsgjafaþula, endur-
minningar rithöfundar sem hefj-
ast i Kaupmannahöfn 1920, virftist
i næsta eftlilegu framhaldi af
Innansveitarkroniku, hinni töfr-
andi dulu og einkennilega for-
kláruftu frásögn um bernskusveit
skáldsins. Að minum dómi tekur
sú bók fram öftrum verkum Lax-
ness á siftustu árum: og fjarri fer
aft Guftsgjafaþula jafnist á vift
hana. Sá upphafni hreinleiki al-
þýftlegrar frásagnarlistar sem
mætir lesandanum i Innan-
sveitarkroniku er ekki til staftar i
þessari nýju bók. Og sú fyndni
sem Laxness beitir svo mjög fyrir
sig i Guftsgjafaþulu þykir mér
engan veginn til þess fallin aft
bæta fyrir formlegan glundrofta
verksins.
Skáldverk i endurminningastil
hefur Halldór Laxness reyndar
llalldór Laxness
samift fyrr en tvær siftustu bækur
sinar. Brekkukotsannáll ber einn-
ig minningasvip, og sú saga hefur
nokkur sömu formseinkenni og
Guftsgjafaþula. Sögumaður segir
frá i fyrstu persónu og er beinn
aftili frásagnarinnar: svo er á
hinn bóginn ekki um blekbera
kronikunnar. Þessar þrjár bækur
eru þvi skildar aft formi og stils-
hætti, og væri fróftlegt aö bera
þær saman þótt hér sé ekki ráft-
rúm til þess. En drepa má á atrifti
sem kunna aft vera verft ihugun-
ar.
t einkar nærfærnum ritdómi
um Brekkukotsannál (Nýtt
Helgafell, 1957) lýsir Kristján
Karlsson sögunni sem harmsögu
Garftars Hólms, og um stil hennar
kemst hann svo aft orfti: „Niftur
alþýftulegrar munnlegrar frá-
sagnar stigur upp af bókinni, mis-
jafnlega nálægur að visu, en
nálægastur, þegar sögumaftur
lýsir fólki og siftum i Reykjavik
bernsku sinnar. Þær minningar
eru ivaf sögunnar, litrikt og fjöl-
breytilegt”.
í Guftsgjafaþulu hefur andi
munnlegrar frásagnar Brekku-
kotsannáls vikift. Frásögnin er
bókleg: eins og i Innansveitar-
kroniku er hér seilzt til tilbúinna
skjalfestra heimilda. Sagan er
reist á minnisblöftum sögumanns
og studd ýmiss konar innskotum,
meftal annars úr Sildarsögu
minni eftir Egil D. Grimsson. Og
þaft sem kalla mætti ivaf þessar-
ar sögu er gys og skop sögumanns
um atvinnuhætti, drykkjusifti
(þar með talin bjórdrykkja),
minkaeldi, andabú o.s.frv. Þess-
ar frásagnir yfirskyggja raunar
stundum sjálft söguefnið. Sitt-
hvaft er hér smellift og meinlegt
eins og nærri má geta, en annað
orkar einkum á lesandann sem
timaskekkja: bjór og minkaeldi
var til aft mynda varla orftift hita-
mál á tslandi á þeim dögum sem
sagan á aft gerast, fyrir strift. Þótt
þaft kunni aft vera kostur á bók aö
hún sé „rúmgóð”, eins og
Kristján Karlsson nefndi Brekku-
kotsannál i áfturnefndum ritdómi,
virftist lesanda Guftsgjafaþulu aft
rúm hennar sé fremur illa nýtt:
grind söguefnisins fyllt meft þvi
sem skáldinu er hendi næst í sam-
tiftinni. Heffti höfundi vafalaust
verift i lófa lagift aft koma hér aft
framræslu mýra og jafnvel friftun
Bernhöftstorfunnar, svo aft nefnd
séu helztu þjóftfélagsmály sem
Halldór Laxness hefur látið til sin
taka i seinni tift. En slikt á vitan-
lega ekki heima i greinargerft um
liftift timabil.
Þaft er rétt, sem segir i kynn-
ingu forlagsins aft frásögn Gufts-
gjafaþulu er blandin mikilli
mildi. Skopift um atvinnuhætti Is-
lendinga, svo aftdæmi sé nefnt, er
ekki biturt, og lesandinn veit
varla hvort örvunum var ætlaft aft
hæf markift. Aft visu verftur sam-
leikur háfts og alvöru býsna
minnilegur á einum staft (þótt til-
efnift risi raunar varla undir
sliku): i frásögn um arsenikið
sem varft mönnum aft bana, og
olli sá atburftur nokkrum hugar-
æsingi meftal Kvenfélagasam-
bandsins sem barizt haffti ákaft
gegn bjórneyzlu og hélt að sá
voftalegi drykkur heffti skapaft
mönnum þessum aldur. En kon-
unum létti vitaskuld stórum þeg-
ar þær heyrðu að hér heffti bara
verift arsenik á ferft. En margt af
spaugi bókarinnar virftist einskær
leikur, án þeirrar undiröldu sem
geti gert það markvisst efta á
nokkurn hátt áleitift við lesand-
ann. Þannig er hin undarlega frá-
sögn um byltingu drykkjurútanna
sem afteins stóð i þrjá tima. Og
allur þáttur sögunnar af verka-
lýftspólitikinni er býsna inni-
haldslitil fyndni: að visu er hann
fróftlegur til samanburftar vift
Sölku Völku og Heimsljós, en
langt að baki er nú höfundur
þeirra verka.
Guftsgjafaþula er saga Bersa
Hjáimarssonar á sama hátt og
Brekkukotsannáll er saga Garft-
ars Hólms, og vissulega er hún
meft tragiskum undirtón, þrátt
fyrir allt skopift, efta ef til vill
vegna þess. Dóttir Bersa, Berg-
rún, er næsta minnileg söguper-
sóna og samskipti hennar og
sögumanns fagur og dulmagnaft-
ur skáldskapur. Og Bersi sjálfur,
hinn dularfulli kapitalisti, mun
vafalaust verða lesandanum
minnisstæður. Þessi manngerft er
hér séft i nokkuft öftru ljósi en i
fyrri sögum Laxness. Viðhorf
hans eru nú önnur, og umburftar-
lyndi skáldsins á efri árum setur
mark á alla afstöftu til sögufólks-
ins. Af þvi leiftir aft sagan virftist
engan veginn dramatisk, eins og
Kristnihald undir Jökli reyndist
vera. 1 heilu lagi minnir Guðs-
gjafaþula helzt á notalegt rabb
sögumanns þar sem margt er lát-
ift fljóta meft, en sjaldan skyggnzt
undir yfirborftift.
I upphafi sjötta kapitula segist
sögumaftur aft undanfarin frá-
sögn hafi lengi afteins verift ætlaft
aft vera „endurminnin án skuld-
bindingar”, og heldur áfram:
„En hafi maftur uppgötvað aft
ekki er til nema ein veröld er best
Framhald á bls. 19