Tíminn - 06.12.1972, Qupperneq 9
Miðvikudagur (i. desember 1972
TÍMINN
9
/;V;XV.....................................................'
t'tgcfandi: Framsóknarflokkurinn
://;;S Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-/;////;
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson,;/////
;/////; Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaðs Timans)./;;;///
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Kitstjórnarskrif-:/ :; :
stofur í Edduhúsinu við Lindargötu, símar 18300-18306/;;;/;;/;
;///;;;; Skrifstofur i Bankastræti 7 —afgreiðslusimi 12323 — auglýs-;/////
ingasimi 19523. Aðrar skrifstofurtsimi 18300. Askriftargjald/////
225 krónur á mánuði innan lands, i lausasölu 15 krónur ein-/;////
takið. Blaðaprent h.f.
Hverjar verða tillögur
ríkisstjórnarinnar og
stjórnarandstæðinga?
Innan skamms má vænta þess, að rikis-
stjórnin leggi fram tillögur um lausn þess
vanda, sem glimt er við á sviði efnahagsmál-
anna. Nefnd sú, sem hefur unnið að úttekt á
hinum ýmsu leiðum, er til greina geta komið,
skilaði áliti sinu um siðustu helgi, en rikis-
stjórnin og stjórnarflokkarnir hafa beðið eftir
þvi og ekki þótt rétt að hefjast handa um að-
gerðir fyrr en það lægi fyrir. Þótt ekki felist i
þvi neinar beinar tillögur úm, hvað gera beri,
er það eigi að siður mjög fróðlegt og upplýs-
andi um hin ýmsu úrræði, sem helzt er um að
ræða. Álit nefndarinnar hefur hins vegar dreg-
izt öllu meira á langinn en gert var ráð fyrir,
enda ekki óeðlilegt, þvi að gerðir hafa verið
margvislegir timafrekir útreikningar. Þetta
veldur þvi, að timinn, sem rikisstjórnin og
stjórnarflokkarnir hafa til umráða, er orðinn
með stytzta móti, en að þvi er að sjálfsögðu
stefnt að afgreiða fjárlagafrumvarpið og
helztu efnahagsaðgerðir i sambandi við það
fyrir áramót.
Eins og jafnan hefur verið haldið fram hér i
blaðinu, verða þessar nýju efnahagsaðgerðir
ekki auðveldar frekar en þær, sem hafa verið
gerðar áður, og veldur þar miklu hið sjálfvirka
hjól visitölufyrirkomulagsins. Það bætir hins
vegar úr skák, að efnahagsástandið hefur verið
* og er yfirleitt gott, þegar undan eru skilin
minnkandi aflabrögð, en það atriði veldur lika
miklu. Vandinn, sem fengizt er við, yrði t.d.
miklu minni og efnahagsaðgerðirnar miklu
auðveldari, ef menn þyrðu að reikna með, að
aflinn yrði i meðallagi á næsta ári. En það væri
alltof ógætilegt, eins og allar spár eru i þessum
efnum, að reikna með sliku.
Áreiðanlega biða menn nú með nokkurri óþr-
eyju eftir þvi hverjar efnahagsaðgerðirnar
verða. En menn biða ekki aðeins eftir tillögum
rikisstjórnarinnar og stuðningsflokka hennar,
heldur einnig eftir tillögum stjórnarandstöð-
unnar. Stjórnarandstæðingar hafa ekki siður
bent á það en stjórnarsinnar, að efnahags-
vandinn væri verulegur, heldur þvert á móti
gert enn meira úr honum. Eins og Ólafur
Björnsson prófessor benti á, þegar hann flutti
fyrirlestur i Hagfræðingafélaginu á siðastl.
vetri,er það ekki siður hlutverk stjórnarand-
stöðu en rikisstjórnar að bera fram ábyrgar
tillögur til lausnar vandamálunum. ólafur
Björnsson sýndi einnig fram á, að þetta teldu
stjórnarandstæðingar i Bretlandi og á Norður-
löndum sér skylt að gera. Þvi aðeins geta lika
stjórnarandstæðingar með fullum rétti gagn-
rýnt tillögur og úrræði rikisstjórnar og stjórn-
arflokka, að þeir hafi sjálfir upp á eitthvað
annað betra að bjóða að þeirra sjálfra dómi.
Annars verður gagnrýni þeirra ábyrgðarlaust
og marklitið nöldur. Það verður fróðlegt að sjá,
hvernig Jóhann, Geir og Gylfi bregðast við
þessari eðlilegu og réttmætu ábendingu Ólafs
Björnssonar.
Grein frá APN:
Sovézku lýðveldin
þrjú í Mið-Asíu
Þar hafa orðið miklar framfarir á síðari árum
Frá bvjíííinj'n Niireksk-or versins.
1 SUÐURHLUTA Sovetrikj-
anna eru þrjú lýðveldi, sem
eru að mörgu leyti ólik, en þó
lik. Túrkmenia og Úzbekistan
eru stærst. Túrkmenia er 448
þús. ferkm. að flatarmáli, en
Úzbekistan er 447,4 þúsund
ferkm. Tadsjikistan er þeirra
minnst og nær yfir 143 þúsund
ferkm. svæði. En þó er ibúa-
fjöldi þar um það bil 700
þúsund manns fleiri en i
Túrkmeniu (3 milljónir ibúa).
t Úzbekistan er ibúatalan yfir
12.5 milijón manns.
Nú eru þessi lýðveldi blóm-
leg og þeir, sem koma þangað,
þó að það sé ekki nema i eitt
þeirra, sannfærast um, að svo
sé.
örlög þeirra eru að mörgu
leyti iik. Á nokkrum áratugum
hefur verið sigrazt á hræði
legri stöðnun á sviði efnahags-
og menningarmála og hafin ör
þróun. Áður voru þjóðirnar
hjálparvana gagnvart
náttúruöflunum, nú hafa þær
beizlað þau.
Meira en 80 prósent Túrk-
meniu eru auðnir og eyði-
merkur og 97 prósent af land -
svæði Tadsjikistan eru fjoll.
Þar á meðal eru Pamirfjöliin,
en þau eru kölluð „þak heims-
ins”.
Sandeyðimörkin Kyzylkum
(Rauðsandar) nær yfir mikinn
hluta landsvæðis Úzbekistan.
Tiu þúsund ferkm. vatnslaus
auðn teygir sig yfir mikinn
hluta landsvæðis Úzbekistan
og einkum Tadsjikistan.
Ferðamenn gáfu þessari auðn
nafnið „Hungursteppan”
vegna þess, að þar var ekkert
vatn, og „þar sem vatnið
þrýtur, þrýtur lifið lika”, segir
gamall málsháttur frá Mið-
Asiu.
FRÁ ÞVt árið 1920 og fram á
okkar daga hafa áveitufram-
kvæmdir i sambandi við eyði-
steppurnar i Mið-Asiu haft
geysimikla þýðingu. Sovézka
stjórnin leggur mikið fé fram
til áveitu- og vökvunarfram-
kvæmda. t Tadsjikistan hafa
verið gerðir 26 þúsund metrar
áveituskurða og byggðar yfir
500 dælustöðvar. 1 Úzbekistan
ná þeiryfir 150 þúsund km. og
þar hafa 1.5 milljón hektara
lands verið ræktaðir upp með
áveitum. Sáðland lýðveldisins
er samanlagt 3.6 milljón
hektarar. 200 þúsund
hekturum af Hungursteppunni
hefur þegar verið breytt i frjó-
söm engi og garða.
Stærsti skurðurinn i austur-
hluta landsins Bolshoj Fer
ganski, var byggður árið 1939
á 45 dögum. Lengd hans var
270 kilómetrar, en breiddin 30
metrar.
Úzbekistan varð aðal
baðmullarræktarmiðstöð
landsins. Árið 1971 var
baðmullaruppskeran þar 4.6
milljón tonn, en heildarupp-
skera Sovétrikjanna var 7.1
milljón tonn. Árið 1954 var
byrjað á framkvæmdum
Karakúmskurðarins. Á túrk-
mensku þýðir Karakúm
„svartir sandar”. öldum
saman beið fólk hræðilegan
dauðdaga i söndunum. Hann
gat hitnað upp i 80 gráður á
celsius i hitum og þeir, sem
fóru út á sandinn, steiktust
lifandi. Þetta var það, sem
auðnin hafði að færa.
Á FIMM ÁRUM hafa verið
byggðir þrir áfangar
Karakúmsskurðarins og nær
hann yfir 850 km. Pana-
maskurðurinn, sem er 80 km.
var byggður á 10 árum. Úr
„hamingjuánni” eins og Túrk-
meniubúar kqlla skurðinn, er
veitt vatni á 300 þús. hektara
nýræktar. Þetta hafði það i för
með sér, að baðmullartekja
lýðveldisins jókst upp i 920
þúsund tonn, og nú koma um
40 prósenl af heildarbað-
mullarframleiðslu landsins
frá Karakúmsvæðinu.
Byggingu skurðarins er haldið
áfram og á hann að ná til
héraða heittlempraða belti-
sinsjzzað ströndum Kaspia-
hafsins og verður hann þá
1300 km. á lengd.
Árið 1971 var baðmullarupp-
skeran i Tadsjikistan 788
þúsund tonn. Það er eftir-
tektarvert, að i byggingu
áveitu- og vökvunarfram-
kvæmda, eins og i upp-
byggingu efnahagslifsins i
heild, tóku þátt fulitrúar
margra sovézkra þjóða T.d.
tóku fulltrúar 36 þjóðerna
Sovétrikjanna þátt i byggingu
Karakúmskurðarins.
1 Úzbekistan eru miklar gas
lindir og málmnamur. Þar
eru einnig kol og olia i jörðu.
Árið 1971 var gasvinnslan
33.6 milljarðar rúmmetrar.
Frá lýðveldinu liggja fimm
gasleiðslur og þar á meðal
hinar stærstu i heimi, en það
eru leiðslurnar Búkhara-Úral
og leiðslan frá Mið-Asiu til
miðhluta Sovétrikjanna. 1
iðrum jarðar i Tadsjikistan
eru hundruð náma. Þar fæst
járnmálmur, olia, gas, kol.
salt og 11.
Hvað oliuuppgröft snertir er
Túrkmenia i þriðja sæti af
sovézku lýðveldunum. Rúss
neska lýðveldið er i fyrsta sæti
og Azerbaidsjan i öðru. Árið
1971 var oliuvinnsla rúmlega
15 milljón tonn. Það er áætlað
að vinna 22 milljón tonn af oliu
árið 1975.
Gasvinnsla i Túrkmeniu var
15 milljarðar rúmmetra, en
árið 1975 verður gasvinnslan
orðin 65-67 milljarðar rúm-
metra. 1 Sovétrikjunum i heild
er áætlað að vinna 320
milljarða rúmmetra gass á
árinu 1975. Gaslindir Mið-Asiu
i heild eru um 10 trilljónir
rúmmetra. Lýðveldin eru
auðug af vatnsorku.
NÚ ER UNNIN meiri orka i
Túrkmeniu á einum degi,
heldur en allt árið 1913. 1
Úzbekistan árið 1970 var afl
raforkuveranna 4.8 millj. kw.
Þann 15. nóvember 1972 var
tekinn i notkun fyrsti áfangi
Nureksk-raforkuversins i
Tadsjikistan. Gert er ráð fyrir,
að það verði 2.7 millj kw.
Þetta raforkuver verður
þriðja voldugasta raforkuver
Sovétrikjanna. Það eru aðeins
Krasnojarsk-raforkuverið og
Bratskraforkuverið i Siberiu,
sem eru stærri en Nureksk.
Árleg framleiðsla Nureksk -
raforkuversins verður 11-12
milljarðar kw. Lónið tekur
10.5 milljarða rúmmetra
valns. Hæð stiflunnar er 317
m. Þýðing orkuversins fyrir
efnahagslif Tadsjikislan og
allrar Mið-Asiu er geysileg. 1
bigerð er að koma upp sam-
stæðu framleiðslufyrirtækja.
Kjarna þessarar iðnfyrir-
tækjasamstæðu mynda Tajik-
álverið og Vakhsj-köl'nunar-
efnisáburðarverksmiðjan.
Annað meginhlutverk
Nurekskversins er áveita.
Með stjórnun á náttúrulegu
rennsli Vakhsj og Amu Darja
fljólanna verður hægt að sjá
næstum 1.2milljónum hektara
lands fyrir nægu vatni og
breyta auðn i blómlegar
vinjar og auka baðmullar-
framleiðsluna um hundruð
þúsund tonna. Nureksk-raf-
orkuverið var reist af
mönnum af 40 ólikum þjóð-
ernum.
Hönnuðir og byggjendur
versins urðu að taka mörg
flókin og óvenjuleg vandamál
i reikninginn. Það voru engar
járnbrautarsamgöngur eða
siglingaleiðir til staðarins og
þeir urðu að gera ráð fyrir allt
að 8 stiga jarðskjálfta.
Áður fyrr
Áður i'yrr rikti algert ólæsi i
Mið-Asiu. Nú er þriðji hver
maður við nám. 1 Tadsjikistan
og Túrkmeniu voru hvorki
æðri menntastofnanir né mið-
skólar, og i Úzbekistan voru
engar æðri menntastofnanir.
Nú eru i Úzbekistan 38 æðri
menntastofnanir og 165 sér-
hæfðir miðskólar. Sér-
fræðingar, sem útskrifast með
miðskóla- eða æðri menntun
eru rúmlega hálf rnilljón.
Fjöldi stúdenta er 234 þúsund.
1 lýðveldinu starfar Visinda-
akademia og 146 visindastofn-
anir. Meðal visindamannanna
eru 100 meðlimir aka-
demiunnar og 568 doktorar.
Háskóli var stofnaður i
Úzbekistan árið 1920 og var sá
fyrsti i Mið-Asiu. I Túrkmeníu
var stofnsett Visindaaka-
demia árið 1951. 1 sambandi
við hana starfa 10 visinda- og
rannsóknastofnanir.
Visindastarfsmenn eru alls
727 og þar af eru 43 meðlimir
akademiunnar og 29 visinda-
doktorar.
1 Tadsjikistan stunda 80
þúsund stúdentar nám i 8 æðri
menntastofnunum og 35 i sér-
hæfðum miðskólum. Árið 1951
var stofnsett Visindaaka-
demia og og fjöldi visinda-
kandidata og doktora 1700.
Þ.Þ.