Tíminn - 07.12.1972, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 7. desember 1972
TÍMINN
9
;S: útgefandi: Framsóknarflokkurínn
Wíí: Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-SSg
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson;::::;:::;
Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaös Timáns);:|:;:|:;:;
Auglýsingastjóri: Steingrimur. Gislastini, Ritstjórnarskrif-:;;|::;
stofur i Edduhúsinu viö Lindargötu, sfmar 18300-18306^;:;:;:;:;:
Skrifstofur i Bankastræti 7 — afgreiöslusimi 12323 — auglýs-
ingasimi 19523. Aðrar skrifstofur:simi 18300. Askriftargjald;;;;;;;;;;
£>5 krónur á mánuði innan lands, i lausasölu 15 krónur ein-:;:;:;:;:;
takið. Blaðaprent h.f. jggi-
Mikilsverður ófangi
Mikilvægur áfangi náðist i baráttu fslend-
inga fyrir viðurkenningu á réttinum til nýt-
ingar og verndunar fiskimiðanna á landgrunn-
* inu, er ályktunartillaga Islands, Perú og fleiri
rikja var samþykkt i efnahagsnefnd Alls-
herjarþings Sameinuðu þjóðanna um varanleg
yfirráð rikja yfir auðlindum sinum, þar á
meðal þeim auðæfum, sem finnast i sjónum,
svo langt sem lögsaga strandrikja yfir auðæf-
um i og á hafsbotni nær.
Þessi tillaga var samþykkt mótatkvæðalaust
i efnahagsnefndinni eftir allharðar deilur og
tilraunir rikja, sem eru andsnúin okkur i land-
helgismálum, til breytinga á höfuðatriðum til-
lögunnar.
Breytingartillaga, sem Afganistan og fleiri
riki, sem ekki eiga land að sjó, fluttu þess efnis,
að beðið skyldi hafréttarráðstefnunnar, var
felld með 43 atkvæðum gegn 35, og breytingar-
tillaga Bandarikjanna um, að ályktunin tæki
ekki til auðæfa hafsins var felld með 54
atkvæðum gegn 14.
Það var árið 1945, sem Harry S. Truman,
Bandarikjaforseti, setti fram hina svokölluðu
landgrunnskenningu, er hann helgaði Banda-
rikjunum réttinn til nýtingar auðæfa á og i
landgrunni Bandarikjanna. Þessi landgrunns-
kenning hlaut viðurkenningu á Hafréttarráð-
stefnunni i Genf árið 1958, þar sem kveðið var á
um rétt strandrikja til auðæfa á og i hafsbotni
svo djúpt út, sem þessar auðlindir væru nýtan-
legar.
Siðan hefur tækninni til nýtingar á auðæfum i
og á hafsbotni fleygt mjög fram,og á grundvelli
þessarar samþykktar hafa riki, þar á meðal
Bandarikin og riki i Vestur-Evrópu kastað eign
sinni á auðæfi i hafsbotni 100-200 milur út frá
ströndum. Þannig hafa t.d. Bretar kastað eign
sinni á verðmæti i hafsbotni 130 milur út af
Aberdeen og 100 milur út af Shetlandseyjum;
stunda þar oliuboranir og trufla bæði siglingar
ogfiskveiðar á „úthafinu”, sem þeirkalla svo,
þegar þeir eiga i skiptum við okkur vegna út-
færslu fiskveiðilögsögu okkar i 50 milur.
Það er gegn þessum tviskinnungi i alþjóða
rétti, sem íslendingar hafa barizt i sifellu allt
frá þvi, að sett voru lögin um visindalega
verndun fiskimiða landgrunnsins á árinu 1948.
Sem dæmi um þann tviskinnung, sem rikt
hefur i þessum málum.má geta þess, að skv.
Genfarsamþykktinni frá 1958 hafa þau sjávar
dýr, sem lifa á hafsbotninum á landgrunninu,
svo sem skeldýr og krabbar, tilheyrt strand-
rikinu. Hins vegar hafa hafizt hinar bros-
legustu deilur milli rikja um viss krabbadýr,i
þessu sambandi sem stökkva á hafsbotninum,
og riki, sem hagsmuna eiga að gæta i fisk-
veiðum, hafa véfengt strandrikisins til slikra
sjávardýra skv. Genfarsamþykktinni frá 1958.
Baráttan gegn þessum tviskinnungi i al-
þjóðarétti hefur Islendingum verið löng og
ströng;og þessi barátta stendur enn. Samþykkt
tillögu íslands og fleiri rikja i efnahagsnefnd
Allsherjarþings Sameinuðu þjóðanna er þvi
ekki neinn smáræðis áfangi i þessari baráttu,
þvi að það er i fyrsta skipti, sem viðurkennd er
á alþjóðavettvangi af meirihluta þjóða heims
krafa íslands um það, að ekki verði skilið á
milli auðæfa hafsbotnsins og sjávardýra i sjón-
um yfir honum. —
Frá þingi Sameinuðu þjóðanna:
Stofnaður verði háskóli
Sameinuðu þjóðanna
Deildum hans er ætlað að starfa víða um heim
EFNAHAGSNEFND
allsherjarþings Sameinuðu
samþykkt ályktun um stofnun
alþjóðlegs háskóla, sem verði
starfræktur á vegum þeirra og
nefndur Háskóli Sameinuðu
þjóðanna. Samkvæmt álykt
uninni skal framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna skipa
nefnd. sem gerir nánari tillög-
ur um tilgang og starfrækslu
skólans.og skulu þær lagðar
fyrir næsta þing S.Þ. til frek-
ari ihugunar. Hér á eftir
verður nánara skýrt frá þvi
hlutverki, sem Háskóla Sam-
einuðu þjóðanna er ætlað, og
er þar einkum stuðzt við
skýrslu, sem Gunnar G.
Schram, sendifulltrúi íslands
hjá S.i>. hefur gert um þetta
mál.
Málefni þessu var fyrst
hreyft innan Sameinuðu þjóð-
anna i ársskýrslu U Thants
fyrirárið 1969. bar gerði hann
það að tillögu sinni, að rann-
sakað yrði, hvort ekki myndi
kleift að stofna til alþjóðlegs
háskóla, sem starfaði innan
vébanda Sameinuðu þjóð-
anna. Siðan hefur mál þetta
verið til athugunar, bæði hjá
UNESCO i Paris og hjá Efna-
hags-og félagsmálaráðinu hér
i New York.og umræður hafa
farið fram um málið á alls-
herjarþingunum 1970 og 1971.
Tilgangur og markmið.
Tilgangur alþjóðlegs há-
skóla, sem starfaði á grund-
velli Sameinuðu þjóðanna,
myndi fyrst og fremst vera sá,
að ástunda rannsóknir og
fræðslu varðandi vandamál,
sem snerta allar þjóðir
veraldar og sem Sameinuðu
þjóðirnar telja mikilvæg. 1
öðru lagi myndi það verða
hlutverk sliks háskóla að
starfa að brýnum verkefnum,
sem nú er ekki sinnt af þeim
háskólum, sem fyrir hendi eru
i aðildarrikjum Sameinuðu
þjóðanna. Myndi hinn alþjóð-
legi háskóli þannig veita þeim
háskólum, sem fyrir eru, mik-
ilvægar upplýsingar og aðstoð
i rannsóknarefnum á sviði
sinu. Loks er talið nauðsynlegt
að skipuleggja starfsemi hins
alþjóðlega háskóla á þann
hátt, að unnt verði að reka
hann með tiltölulega takmörk-
uðum fjárútlátum.
Miklar umræður hafa farið
fram um það, hvaða verkefni
til rannsókna og fræðslu hinn
nýi háskóli skuli velja sér.
Virðast menn sammála um,
að megináherzlu beri að
leggja á þrjú svið i þvi sam-
bandi. Það eru:
1) Rannsóknir i alþjóðamál-
um og málum, sem varða frið
og bætta sambúð þjóða i milli.
2) Mál, sem varða þróun
rikja. Yrði þar fyrst og fremst
um að ræða rannsóknir i þjóð-
félags- og efnahagsmálum, að
þvi er varðar þróunarlöndin
og vandamál þeirra. Innan
þessa sviðs hefur verið rætt
um, að æskilegt væri að koma á
fót sérstakri rannsóknastofn-
un, að þvi er varðar vandamál
þróunarlandanna, og annarri
rannsóknastofnun i mann-
fjöldavandamálum.
3) Þá er talið sjálfsagt, að
hinn alþjóðlegi háskóli ein
beiti sér að vandamálum
varðandi umhverfi mannsins
og áhrif tækninnar á manninn
og lif hans. Einn liðurinn i
þessu starfi, skv. áliti sérfræð-
inganefndar UNESCO
(ED/WS/257, Paris 1. septem-
ber 1971),væri að rannsaka og
meta auðlindaforða veraldar,
miðað við nýtingu hans i dag,
og gera auðlindaspá fram i
timann og áætlun um það,
hvernig auðlindir, bæði hafs
og jarðar, verði sem skyn-
samlegast nýttar i framtið-
inni. Mundi hér sérstaklega
verða fjallað um auðlindir
hafsins, fiskistofnana og ann-
að sjávarlif i þessu tilliti.
Ekki hefur verið talið skyn-
samlegt á þessu stigi að setja
háskólanum mjög þröngt af-
markaðan verkel' nalista,
heldur virðast menn sammála
um það, að æskilegt sé, að
skólinn sjálfur velji sér verk-
elni að miklu leyti, þegar hann
hefur tekið til starl'a.
Starfshættir háskólans.
Ástæða er til þess að vekja
athygli á þvi, að ekki er gert
ráð fyrir.að hinn alþjóðlegi há-
skóli starfi á sama hátt sem
háskólar almennt i dag. Ekki
er gert ráð fyrir.að i skóla
þessum verði stúdentum veitt
iræðsla til undirbúnings
embættisprófi. Ætlazt er til.að
háskólinn verði fyrst og
fremst rannsóknastofnun og
fundarstaður fyrir fræðimenn,
visindamenn og áhugamenn
um kjörsvið hans, þar sem
þessir aðilar komi saman til
seminara og fundarhalda. Há-
skólinn mun þess vegna ekki
veita ungum mönnum fræðslu
i hefðbundnu formi, og hann
mun ekki útskrifa stúdenta að
loknum prófum eða veita há-
skólagráðu. Háskólinn mundi
þvi einungis starfa á post-
graduate sviði, sem rann-
sóknastofnun.
Gert er ráð fyrir, að upp-
bygging háskólans verði að
meginstofni til tviþætt. 1
fyrsta lagi yrði um að ræða
sérstaka miðstöð eða höfuð-
stöðvar háskólans (Pro-
gramming and Co-ordination
Center TCC), þar sem há-
skólastjórnin sæti. 1 öðru lagi
rannsókna- og fræðslustofnan-
ir háskólans (Research and
Teaching Centers RTC). Þar
myndi meginháskólastarfið
fara fram.
Áætlað er, að þótt aðeins
verði um eitt höfuðaðsetur
skólans að ræða, verði stofnað
til allnokkurra rannsókna- og
fræðslustofnana.
Staðsetning háskólans.
Samkomulag hefur orðið um
að háskólinn skuli ekki hafa
aðsetur einvörðungu á einum
stað, heldur starfa i ýmsum
löndum. Er þetta talið æski-
legt, þar sem meginverkefni
skólans munu liggja á sviði al-
þjóðamála og muni slikt fyrir-
komulag jafnframt gefa skól-
anum alþjóðlegri brag. Munu
hinar einstöku rannsókna-
stofnanir skólans þvi staðsett-
ar viða um heim. En hvaða
lönd munu verða fyrir valinu?
1 skýrslu, sem framkvæmda-
stjóri S.Þ. gaf út um háskól-
ann 25. júni 1970 (E/4878), er
þetta mál nokkuð rætt. Þar
segir; að i þessu efni verði að
lita til ýmissa atriða. 1 fyrsta
lagi verði að velja skólanumog
rannsóknastofnunum hans
stað, þar sem að akademiskt
frelsi sé tryggt. 1 öðru lagi
verði að vera auðvelt að ferð-
ast til og frá háskólanum fyrir
einstaklinga frá öllum aðild-
arrikjum Sameinuðu þjóð-
anna. Er hér greinilega visað
til erfiðleika varðandi ferða-
lög til og frá rikjum Austur-
Evrópu og nokkurra annarra.
1 þriðja lagi er talið æskilegt,
að rannsóknastofnanir háskól-
ans geti starfað i tengslum við
háskóla i hlutaðeigandi riki.
Ilins vegar sé það ekki skilyrði,
og megi atriði þetta ekki úti-
loka það.að hinn alþjóðlegi há-
skóli velji sér aðsetur á landi
eða landsvæði, þar sem enginn
háskóli sér fyrir. í fjórða lagi
hljóti það að verða þungt á
metaskálunum, ef háskólan-
um bjóðist húsnæði og aðstæð-
ur á ákveðnum stöðum. Munu
slik húsnæðis- og aðstöðuboð
rikja, stofnana eða einstakl-
inga mjög auðvelda stofnun og
starf háskólans.
Fjárntögnun háskólans.
Allnokkur athugun hefur
verið gerð á þvi, hver kostnað-
ur yrði samfara stofnun al-
þjóðlegs háskóla. Niðurstöður
þeirra kannana sýna, að há-
skóli i þeirri mynd, sem hér er
til umræðu, er miklu mun
ódýrari i stofnun og rekstri en
háskóli i hefðbundnu formi.
Ilefur verið gerð fjárhags-
áætlun um uppbyggingu hins
alþjóðlega háskóla i áföngum.
Sú áætlun verður ekki rakin
hér i smáatriðum, en sem
dæmi um kostnaðinn skal þess
getið, að bygging aðalstöðva
háskólans, einnar rannsókn-
astofnunar á sama stað og
þriggja rannsóknastofnana
eða háskóladeilda á öðrum
stöðum muni kosta 7 milljónir
dollara. Árlegur rekstrar-
kostnaður hins alþjóðlega há-
skóla i þessari mynd er áætl-
aður 6.5 milljónir dollara á
ári.
Hér er um tiltölulega lágar
fjárupphæðir að ræða, miðað
við viðfeðmi verkefnisins, og
ætla Sameinuðu þjóðirnar að
afla fjárins ýmist meö frjáls-
um framlögum, fyrst og
fremst með framlögum úr
ýmsum alþjóðlegum menn-
inga- og menntasjóðum, svo
sem Ford og Rockefeller-
sjóðnum. og með frjálsum
framlögum frá aðildarrikjum
S.b.
—TK