Tíminn - 17.12.1972, Qupperneq 10

TÍMINN
Sunnudagur 17. desember 1972
10
Menn og málofni
Efnahagsráðstafanirnar
í undirbúningi
Jólabókasalan er að komast í alglyming og hér má sjá að úr mörgu er aö velja á bókamarkaöinum.
Nú er rétt vika til jóla.
Undirbúningur jólanna setur
þessa dagana svip sinn á störfin á
heimilunum. En mest verður
nálægð jólanna vart í verzluninni.
Einn er sá þáttur i framleiðslu-
starfsemi landsmanna, sem
bundinn er jólum og þeirri
verzlunartið, sem er undanfari
þeirra. Það er bókaútgáfan i
landinu. Desember er svo
sannarlega bókamánuður.
Oft heyrast um það raddir, að
þetta sé hvimleiður galli á
islenzkri bókaútgáfu. Dreifa þurfi
bókaútgáfunni meira á allt árið.
Þau lögmál viðskiptalffsins, er
ráða þessum útgáfuháttum nýrra
bóka á Islandi, eiga sér rætur i
þvi, að tslendingar dá bækur öðr-
um þjóðum meira. Islendingum
þykir bænt um bækur, og ekki
getur betri gjöf á Islandi en góða
bók.
Þessi bókaútgáfa skellur eins
og flóðbylgja yfir landsmenn i
desember, og athygli lands-
manna á bókum er sannarlega
haldið vakandi i þessum mánuði
með fréttum og auglýsingum i
öllum fjölmiðlum. Landsmönnum
er sannarlega haldið að efninu.
Og menn kaupa bækur til jóla-
gjafa. Enginn vafi erá þvi, að það
myndu menn siður gera, ef bóka-
útgáfan dreifðist á allt árið. Þá
myndu menn fremur velja aðra
hluti en bækur til gjafa og oft
þarflaust glingur. Það er þvi ekki
vist, að menningaraukinn yrði
mikill, þótt útgáfusiðir breyttust.
Hins vegar eru á þessu flóði
bóka á nokkrum vikum ýmsir
ókostir, þegar frá öðrum sjónar-
hól er litið. Bókmenntagagn-
rýnendur dagblaðanna geta t.d.
alls ekki komizt yfir að lesa allan
þennan urmul bóka og dæmt þær
til lofs eða lasts, þannig að til
gagns yrði þeim, sem kaupa bæk-
ur á þessum vikum, við val úr þvi,
sem á markaði er.
En hvað sem um kosti og galla
á þessu útgáfufyrirkomulagi er
fleira að segja, er hitt vist, að
þessi útgáfuháttur er sérstakur
og sterkur þáttur i sérkennum
islenzks þjóðlifs, þáttur, sem
menn mundu áreiðanlega sakna
sárt, ef hann hyrfi, jafnvel þótt
þeir gallar, sem þessari „flóðút-
gáfu” eru samfara, yrðu upprætt-
ir um leið. Það er bókin, sem ger-
ir jólakauptið á Islandi frá-
brugðna jólaverzlun i nágranna-
löndum, sem að öðru leyti búa þó
við svipaða þjóðfélagshætti. Er
það vel. 1 desember, geta þó Is-
lendingar allténd kallað sig
„bókaþjóð” með talsverðum
rétti.
Efnahagsaðgerðirnar
Aðalumræðuefni manna undan-
farna daga hefur að sjálfsögðu
verið væntanlegar efnahagsráð-
stafanir rikisstjórnarinnar og
skýrsla valkostanefndar.
Aður hefur verið greint frá
meginefni skýrslu valkostanefnd-
ar hér i blaðinu. Undanfarið hefur
rikisstjórnin setið á fundum og
rætt um skýrsluna og ennfremur
ýmsa aðra möguleika og afbrigði
þeirra þriggja meginleiða, sem
valkostanefnd setti fram, og lik-
legar eru til að mæta efnahags-
vandanum. Þessar athuganir
hafa kallað á ýmsa viðbótar út-
reikninga, og sú er ástæðan fyrir
þvi, að nokkur töf hefur orðið á
þvi, að rikisstjórnin gengi endan-
lega frá tillögum sinum.
Segja má, að nokkuð hafi færzt
til betri vegar i þróun þjóðar-
búskaparins, siðan valkostanefnd
lagði grundvöll að starfi sinu með
þjóðhagsspá fyrir árið 1973. Afli
virðist ætla að verða heldur meiri
en spáð var i haust, og út-
flutningsverðlag hefur orðið ivið
hagstæðara en gert hafði verið
ráð fyrir.
Þessar hliðar þurfa þvi að skoð-
ast að nýju að nokkru leyti, þvi að
rikisstjórnin mun ekki ganga nær
kjörum almennings i landinu en
ýtrasta nauðsyn þjóðarbúsins
krefur. Rikisstjórnin mun þvi
ekki rasa um ráð fram.
Akvarðanir um efnahagsráð-
stafanir verða ekki teknar fyrr en
að vandlega ihuguðu máli.
Útreikningar valkostanefndar
eru grundvallaðir á þeim mark-
miðum, sem rikisstjórnin setti
nefndinni, m.a., að kaupmáttur
almennings héldist. Valkosta-
nefndin telur i hinum 15 leiðum,
sem hún setur fram, að þetta
markmið náist sæmilega i þeim
öllum, þ.e., að kaupmáttur launa
á árinu 1973 yrði svipaður og hann
er nú, hver leiðin, sem yrði valin,
þótt áhrif efnahagsaðgerðanna
yrðu ekki látin koma til fram-
kvæmda i kaupvisitölu.
Vegna þess að þróunin virðist
hafa orðið nokkuð hagstæðari en
spáð var i haust og vegna nýrra
hugmynda, sem fram hafa kom-
ið, hlýtur rikisstjórnin og sér-
fræðingar hennar, ásamt þing-
flokkum stjórnarflokkanna, nú að
athuga gaumgæfilega, hvort unnt
sé að láta áhrif efnahagsaðgerð-
anna koma að einhverju eða
verulegu leyti til framkvæmda i
kaupgreiðsluvisitölu, þannig að
ekki þurfi að skerða kaupmátt al-
mennings neitt.heldur tryggja, að
hann haldi áfram að vaxa á næsta
ári. Það er ekki fyrr en að
nákvæmum athugunum á þessum
þætti málsins loknum, sem
rikisstjórnin gengur endanlega
frá tillögum sinum.
1 skýrslu valkostanefndar, þar
sem rætt er um hinar þrjár
meginleiðir, sem hún hefur tekið
til athugunar, segir m.a.:
Millifærsluleiðin
„Hagvaxtarmarkmiðið,
rekstrargrundvöllur atvinnuvega
og hagkvæm nýting framleiðslu-
afla eru að mörgu leyti samofin
sjónarmið, ekki sizt, ef litið er
lengra fram i timann en til næsta
árs. Millifærsluleiðin hefur ýmsa
ókosti frá þessu sjónarmiði, ef
litið er svo á, að sá vandi, sem við
er að fást i atvinnulifinu, sé
varanlegur, eða a.m.k. ekki að
öllu leyti háður timabundnum að
stæðum, sem von sé til að breytist
innan skamms til batnaðar. Sá
kostur millifærsluleiðarinnar, að
hún gerir kleift að mismuna eftir
þörfum i styrkveitingum milli at-
vinnuvega, er þvi aðeins kostur,
að um timabundið rekstrar-
vandamál einstakra greina sé að
ræða. Eigi rekstrarvandamál at-
vinnuveganna — og þá einkum
útflutningsatvinnuveganna — sér
sameiginlegan kjarna, þ.e., að
innlent kostnaðarverðlag sé al-
mennt orðið of hátt miðað við
verðlag útflutningstekna (þ.e.
gjaldeyris), getur þessi kostur
orðin dýrkeyptur, þvi þá væri i
reynd aðeins verið að leysa hluta
vandans, en honum að öðru leyti
skotið á frest. Þetta væri rétt, ef
þau dæmi, sem við er stuðzt við
mat á afkomu atvinnuvega, hafa
almennara gildi en svo, að þau
lýsti einungis sinu eigin þrönga
sviði.Mismunun i styrkveitingum
milli atvinnugreina, sem stendur
lengi, hefur mikla tilhneigingu til
að úreldast og gæti, þegar frá líð-
ur, haft neikvæð áhrif á nýtingu
framleiðsluþátta og þar með hag-
vöxt. Af skiljanlegum ástæðum
hneigjast slik kerfi til þess að við-
halda þvi, sem fyrir er, oft á
kostnað greina, sem ekki eru
komnar á legg eða ná ekki að
vaxa úr grasi, stundúm einfald-
lega vegna þess, að lítið er um
þær vitað. Vandamálið um með-
ferð álútflutningsins i hugsanlegu
millifærslukerfi, sem á var drepið
hér að framan, hefur þannig al-
mennt gildi auk þeirra sérstöku
vandamála, sem þvi gætu fylgt á
næsta ári, bæði lagalega og ekki
sizt fjárhagslega. Millifærsla til
atvinnuvega eftir knappt metnum
þörfum hefðbundins útflutnings
gæti unnið á móti brautryðjenda-
starfi i iðþróun og dregið úr
vaxtarmöguleikum nýrra
útflutningsgreina.
Uppfærsluleiðin
Uppfærsluleiðin er ekki með
þessum vanköntum, og hefur þvi
sem lausn á atvinnuvegavanda
ýmsa kosti. Meginókostir hennar
liggja i þvi, að hún gæti viðhaldið
þeim rótgróna verðbólgu-
hugsunarhætti, sem hér hefur
verið landlægur áratugum sam-
an. I þessu sambandi er þvi rétt
að benda á, að fyrri gengis-
breytingar hafa oft verið stór-
felldar stofngengisbreytingar,
framkvæmdar við slakt atvinnu-
ástand og gjaldeyrisskort, ekki
sizt eftir að dregizt hafði úr hömlu
að leiðrétta varanlega rekstrar-
skilyrði útflutningsgreina. Al-
kunna er, að megintilgangur
sumra þessara gengisbreytinga
var að „hreinsa upp” flókin
styrkja- eða fjölgengiskerfi, sem
höfðu gengið sér til húðar.
Gengisbreytingarnar 1967 og
1968, sem voru miklar , voru þó
ekki af þessu tagi, heldur komu i
kjölfar verulegrar aflaminnkun-
ar og verðlækkunar á fiskafurð-
um. Reynsla okkar og mat á
gengisbreytingum er þvi aðallega
mótuð af mjög miklum breyting-
um gengisskráningar. Slikum
stórbreytingum fylgir að sjálf-
sögðu veruleg hætta á bakslagi.
Uppfærsluhugmyndirnar hér að
framan gera ráð fyrir mun minni
breytingum en urðu við siðustu
gengisbreytingar, auk þess sem
þær gætu nú tekið annað form,
ekki sizt með tilliti til gjör-
breyttra aðstæðna i gengismálum
i heiminum og i viðhorfum manna
til beitingar gengisskráningar
sem hagstjórnartækis.
Ýmislegt mælir með þvi, að
reynt verði að fara niðurfærslu-
leið að einhverju leyti til þess að
leysa efnahagsvandann, sem við
er að fást, ekki sizt með það i
huga að reyna að eyða stöðugri
verðbólguhugsun með þjóðinni.
Hins vegar er hvort tveggja, að
aðstæður i launa- og verðlags-
málum virðast þær, að ekki sýnist
fært að ná neinni umtalsverðri
verðhjöðnun eftir þessari leið, og
að óvissa um framkvæmd verð-
lækkana i kjölfar kauplækkana er
mikil. Þessi atriði hniga i þá átt,
að erfitt sé að hugsa sér N sem
aðaluppistöðu i heilarlausn, þótt
hún sé ákjósanlegt ivaf hverrar
þeirrar leiðar, sem valin kynni að
verða. Hins vegar mætti skoða
það sem verulegan árangur, ef
með þessum hætti mætti tryggja
verðfestu á árinu 1973. Til þess að
niðurfærsla komi til greina se:n
aðaltæki, þarf að vera fyrir hendi
mikil áherzla á gildi verðlags-
markmiðsins, og vilji til þess að
færa verulegar fórnir fyrir
framtiðina, því ef niðurfærslan
tækist, hlyti hún, til langs tima
litið, að hvetja til meiri rekstrar-
hagkvæmni og samkeppi”.
Afkoma
atvinnuveganna
Ennfremur segir:
„I sambandi við timasetningu
efnahagsaðgerðanna nú má al-
mennt segja, að stjórnvöld standi
nú betur að vigi en oft áður til
þess að ná hagfelldum árangri
með almennum aðhaldsaðgerð-
um eða niðurfærslu, þar sem við
búum nú við gott atvinnuástand
og eigum traustan gjaldeyris-
forða, og getum þvi með allt öðr-
um hætti en við aðþrengdar að-
stæður vegið og metið
frambúðargildi hugsanlegra að-
gerða. Aðalatriðið er, að bregðast
við horfunum, áður en alvarleg
veikleikamerki fara að gera vart
við sig. Hæfilegar aðhaldsaðgerð-
ir nú, sem ekki taka alltof stutta
timaviðmiðun, koma i veg fyrir,
að til kollsteypuaðgerða þurfi að
gripa siðar. Auk þess má á það
benda, að afar auðvelt mun reyn-
ast aö rétta sig af i átt til rýmri
eftirspurnarskilyrða, yrði sliks
talin þörf á næstu misserum. Á
það er rétt að leggja áherzlu, að
þær efnahagsaðgerðir, sem nú
verður ráðizt i, þurfa að vera við
það miðaðar að tryggja almenn-
an rekstrargrundvöll sjávarút-
vegsins og þá einkum þeirra
undirstöðugreina hans, sem
treysta á botnfiskafla. Skyndileg-
ur, óviss, en að sjálfsögðu vel-
kominn, búhnykkur á þröngu
sviði innan sjávarútvegsins eins
og nú er búizt við, að þvi er loðnu-
afurðirnar varðar, má ekki valda
þvi, að þessi vandi sé vanmetinn.
Jafnframt mun reynast nauðsyn-
legt að taka rekstrarvandamál
togaraflotans til sérstakrar með-
ferðar. Það verður að haldast i
hendur, að gildi auðlinda sjávar-
ins sé rétt metið og að nýjum
greinum séu gefin lifvænleg
vaxtarskilyrði. Til langs tima lit-
ið falla þessi sjónarmið saman,
og þvi þarf að gæta þess, að efna-
hagsaðgerðirnar séu ekki ein-
skorðaðar við þarfir þess, sem er
og hefur verið, heldur taki einnig
mið af þvi, sem koma skal, þ.e.
taka þarf tillit til frambúðarhags-
muna sjávarútvegsins, sem ráð-
ast af styrk fiskistofna, og ekki
siður til áætlana um skipulega ef-
lingu útflutningsiðnaðar.
Samráð við
vinnumarkaðarins
Eins og fram kom i formála
nefndarálitsins, hefur samráð
nefndarinnar við ASt og VI ein-
göngu verið i þvi fólgið, að sam-
ráðsmönnum frá þessum aðilum
hefur verið skýrt frá mati
nefndarinnar á horfum, en ekkert
verið rætt við þá um leiðir.
Eðli málsins samkvæmt er
samráðið við launþegasamtökin
sennilega það, sem mestu varðar
i þessu efni, en einnig er mikil-
vægt að hafa samráð við vinnu-
veitendur.
Ályktun nýafstaðins þings ASI
um kjara- og atvinnumál, einkum
kaflar III-VI, kann að hafa að
geyma visbendingar um þau at-
riði, sem máli gætu skipti við
frekara samráð. Meginverkefnið
verður að sjálfsögðu að finna það
form fyrir meðferð kaupgreiðslu-
vísitölumálsins og launaákvörð-
unaralmennt, sem launþegasam-
tökin gætu helzt sætt sig við.
Vafalaust verður þetta vanda-
samt. Visitöluhnúturinn virðist
þess eðlis, að hann verði nú að
leysa með einhverjum hætti i
trausti þess, að i reynd sé til stað-
ar almennur skilningur á nauðsyn
slikrar lausnar, sem er forsenda
þess, að þær leiðir, sem hér hefur
verið lýst, nái markmiðum sin-
um”.
Visitalan
Þetta segir valkostanefnd i
lokaorðum sinum um mat á leið-
um. Eins og margoft hefur verið
itrekað, gerðu allir þeir kostir,
sem nefndin benti á , ráð fyrir þvi
sem grundvallarforsendu, að
áhrif efnahagsaðgerðanna kæmu
ekki til framkvæmda i kaup-
greiðsluvisitölu. Það atriði hefur
rikisstjórnin látið athuga sérlega
rækilega. Forsætisráðherra hefur
margoft lýst þeirri skoðun sinni,
að æskilegt sé að ná samkomulagi
við verkalýðshreyfinguna um
nýtt fyrirkomulag visitölunnar.
Rikisstjórnin leggur áherzlu á
samkomulag við verkalýðshreyf-
inguna um þessi mál og þess
vegna er hæpið, að hún muni
lögbjóða nokkrar breytingar á
visitölunni i sambandi við þær
efnahagsaðgerðir, sem gerðar
verða nú fyrir áramótin,— TK.