Tíminn - 20.12.1972, Blaðsíða 13

12
TÍMINN
Miftvikudagur 20. desember 1972
Miðvikudagur 20. desember 1972
TÍMINN
13
ÍSLANDS NIDJA
FRÓDSTUR VAR
KVAÐ GÍSU KONRÁDSSON UM JÓN ESPÓLÍN
Fyrir skömmu varði ungur islenzkur sagn-
fræðingur doktorsritgerð i fræðigrein sinni við
Háskólann i Edinborg. Ingi Sigurðsson heitir hann,
fæddur á Reykjum i Lundarreykjadal 13. septem-
ber 1946, sonur hjónanna Valgerðar Magnúsdóttur
og Sigurðar Ásgeirssonar. Hann varð stúdent frá
Menntaskólanum aðLaugarvatnivorið 1965. Þá um
haustið hóf hann nám við Edinborgarháskóla i
sagnfræði, og sem aukagreinar nam hann enskar
bókmenntir og mannfélagsfræði. Árið 1969 lauk
hann M.A. Honours-prófi i sagnfræði og hóf siðan
framhaldsnám undir leiðsögn Denys Hays,
prófessors i sagnfræði og Hermanns Pálssonar,
islenzkukennara i Edinborg. Doktorsritgerð hans
fjallar um islenzka sagnaritun á timabilinu frá 1790
til 1830 eða þar um bil. Mest áherzla er lögð á sagna-
ritun Jóns Espólins, en einnig er fjallað rækilega
um Hannes biskup Finnsson og Magnús
Stephensen, og einn kafli fjallar um aðra sagna-
ritara timabilsins. Reynt er að finna einkenni
islenzkrar sagnaritunar og bera saman við það,
sem var að gerast á þessu sviði erlendis á sama
timaskeiði. Blaðamaður Timans hafði tal af hinum
nýbakaða doktor og spurðist fyrir um ritgerðina og
niðurstöður hennar.
Timabil nýrra viðhorfa
llver eru helztu einkenni
sagnaritunar lslendinga á þessu
timabili'.' —
— Þessir timar eru breytinga-
skeiö i islenzku menntalifi.
Erlendra ábrila gætir þá meira
en oftast áöur, og þar á ég einkum
viö upplýsingarstefnuna. Við get-
um sett fram nokkrar albæfingar
um viöhorf islenzkra sagn-
fræðinga á þessum tima, en
margir þeirra eru þekktir menn i
þjóöarsögunni. Þeir aöhylltust
ekki nein itarleg kenningakerfi
um eðli sögunnar, en vitaskuld
höfðu þeir sinar skoðanir á þeim
elnum. 1 verkum þeirra kemur
lram sú skoðun, aö hægt sé aö
læra af sögunni. Fyrir kemur, að
litið er á framfarir sem mæli-
kvarða á gang sögunnar, jafn-
Iramt þvi, sem trú á guðlega for-
sjón kemur fram. Varla er unnt
að tala um pólitiska þjóðernis-
hyggju i verkum þessara sagn-
fræðinga. Þeir studdu einveldið
dyggilega, að visu ekki án gagn-
rýni á vissa þætti stjórnar-
steínunnar. Gagnrýni þeirra var
þó öll mjög væg, enda voru þeir
flestir embættismenn konungs.
Þetla voru miklir breytinga-
limar, og áhyggjur vegna auk-
innar lausungar i islenzku þjóðlifi
koma skýrt fram hjá Jóni Espólin
og einnig hjá Magnúsi
Stephensen, þótt viðhorf þeirra
væru annars að mörgu leyti ólik.
Jón Espólin stendur eiginlega á
mörkum hins gamla og nýja tima
i sagnaritun sinni. Efnismeðferð i
Arbókum hans byggist á gamalli
hefð, þótt vissar nýjungar komi
þar fram, og mörg önnur verk
hans hafa svipmót eldri tima. En
hvað ýmis viöhorf snertir, bera
mörg sagnarit hans glögg merki
upplýsingarinnar.
Við getum sagt, að rikt einkenni
islenzkrar sagnahefðar sé
áherzla á persónusögu og ætt-
fræði, og er hæpið að tala um sér-
staka söguskoðun i þvisambandi.
Þekkingarinnar er leitað
þekkingarinnar vegna, en ekki
litið á hana sem afl til breytinga.
En meðal einkenna sagnaritunar
i anda upplýsingarinnar var
áhugi á að mennta fólk, trú á
framfarir og litil hrifning á mið-
öldum, gagnstætt þvi,sem varð
þegar rómantikin kom til
sögunnar. Hjátrú var eitur i bein-
um upplýsingarmanna, og i trú-
málum aðhylltust þeir gjarna
svonefnda skynsemisstefnu. í
þeim efnum skilur á milli t.d.
Jóns Espólins, sem var
rétttrúnaðarmaður af gamla
skólanum, og Magnúsar
Stephensen, sem var skynsemis-
trúar.
Fjölmörg rit um
almenna
mannkynssögu
— Hver eru helztu rit Jóns
Espólins um sagnfræði?
— Þekktasta verk hans er vafa-
litið Arbækur tslands i söguformi,
sem spanna timabilið frá 1262 til
1832. Við samningu þeirra hefur
hann mjög stuðzt við eldri sagna-
rit, en jafnframt kannað frum-
heimildir. Þar hefur stórt hand-
ritasafn hans sjálfs komið honum
að góðu haldi. Sá hluti árbókanna
sem íjallar um hans daga.er
náttúrlega samtimaheimildir og
hefur mikið gildi sem slikar.
Margt annað liggur eftir Jón um
lslandssögu t.d. Daga af Skag-
firðingum og Húnvetninga saga,
en þau rit eru óprentuð.
— Liggur ekki mikið eftir Jón á
sviði almennrar mannkynssögu?
— Jú, hann skrifaði mikið um
þau efni. Fátt eitt hefur verið
gefið út af þvi, en hitt er til i hand-
riti, a.m.k. flest. Sum þessara
rita eru beinar þýðingar, en
önnur helur Jón unnið upp úr
ýmsum heim ildarritum .
„Kennslubók i sagnfræðinni’eftir
Galletti, sem Jón þýddi, kom út
árið 1804, og að honum látnum
komu ,,Sögur Sólons og Platons”,
„Saga Scipions hins afrikanska”
og „Langbarðasögur Gota og
Húna” út i þýðingum hans. Þá
kom út eftir hann rit á dönsku um
timatal i fornaldarsögum
Norðurlanda og skyldum verk-
um.
Oprentuð rit Jóns Espólins um
mannkynssögu ná yfir vitt svið.
Hann skrifaði talsvert um forn-
aldarsögu, t.d. sögu Rómverja,
og rimur orti hann af Júliusi
Cæsari, enda skáldmæltur vel.
Nokkur rit samdi hann um sögu
Norðurlanda. Þá reit hann al-
menna kirkjusögu um timabilið
frá upphafi kristni og fram á
dánarár hans, 1836. Það verk er
að miklu leyti byggt á kirkjusögu
Holbergs svo langt sem hún næi;
eða lram undir miðja átjándu öld.
Auk þess liggja eftir Jón ævisögur
þekktra manna, t.d. Karls 1.
Stúarts og Cromwells i Englandi
og Péturs mikla og Katrinar
miklu i Rússlandi. Þannig mætti
lengi telja.
Nú hefur verið
varin
doktorsritgerð
um sagna
ritun Jóns og
samtíðarmanna
hans
— Hvernig gat Islendingur á
þessum tima aflað heimilda og
þekkingar, sem þurfti til að skrifa
fræðirit sem þessi?
— Ifyrsta lagi má minna á það,
að Jón og flestir þeir fræðimenn,
sem ég fjalla um i ritgerð minni,
stunduðu nám i Kaupmannahöfn,
og þar hafa þeir komizt yfir
fræðibækur, sem þeir hafa komið
með heim að námi loknu. Auk
þess hafa þeir fengið sendar
bækur erlendis frá. I formála að
einu sagnarita sinna getur Gisli
Konráðsson þess einmitt, að hann
hafi fengið lánaðar bækur, sem
Jón Espólin hafi nýverið fengið
sendar frá Kaupmannahöfn. Það
er vitað, að Hannes Finnsson og
Magnús Stephensen áttu góð
bókasöfn, en heimildir um bóka-
eign Jóns Espólins eru takmark-
aðar. En hann hefur notið góðs af
bókakosti lestrarfélags, sem
starfaði i Skagafirði, þar sem
hann var sýslumaður, i byrjun
nitjándu aldar. Jón var sjálfur
formaður félagsins. Bækur úr
safni þessu gengu manna á
meðal. Einkum voru það lærðir
menn, sem i hlut áttu, en fræða-
áhugi og þá áhugi á sagnaritun
var almennur i Skagafirði á þess-
um tima. Trúlegt er, að áhrifa
Hólaskóla hafi þá enn gætt, en ég
hygg, að Jón Espólin hafi átt
þarna mikinn þátt, og hann hefur
haft mikil áhrif á aðra fræði-
menn, einkum i alþýðustétt.
Merkasta dæmið er auðvitað Gisli
Konráðsson, sem bjó ekki langt
frá Jóni og var tiður gestur á
heimili hans.
— Nú hefur verið sagt, að
sagnaritun Jóns Espólins hafi
verið ófrumleg, og fram hefur
komið i spjalli okkar, að mörg
rita hans eru beinar þýðingar eða
samsteypur úr eldri ritum.
— Jú, rétt er það, að i mörgum
rita sinna leggur Jón litið eða
ekkert til málanna frá eigin
brjósti: afköst hans á sviði sagn-
ritunar voru næsta ótrúleg, og
sjaldnar var um itarlegar
rannsóknir heimilda að ræða hjá
honum. En viða i verkum hans,
bæði þeim, sem fjalla um
lslandssögu, og þeim sem fjalla
um sögu annarra landa , má
greina persónulegar skoðanir
hans á viðfangsefnunum, og þá
kemur i ljós góð dómgreind hans
og skarpur skilningur á sérkenn-
um timabila i sögunni. Mér
finnst, að Jón hafi oft ekki verið
metinn að verðleikum sem sagn-
fræðingur.
Aörir sagnaritarar
— Hvað er helzt að segja um
islenzka sagnfræðinga á þessu
timabili,aðra en Jón Espólin?
— Sem sagnaritari er Hannes
biskup Finnsson þekktastur fyrir
ritsitt um mannfækkun af hallær-
um hér á landi, sem er mjög
þýðingarmikið verk, grundvallað
á tölfræði. Fleiri merk sagnrit
samdi hann eða átti þátt i að
semja. Hróður Magnúsar
Stephensen sem sagnfræðings
byggist á riti þvi, er hann samdi
um tsland á átjándu öld og út kom
i tveim gerðum, á islenzku og
dönsku. íslenzka gerðin hét
„Eftirmæli átjándu aldar”. Þetta
var fyrsta greinandi könnun á
ákveðnu timabili i Islands-
sögunni. Þá skrifaði Magnús um
erlenda samtimaviðburði i tima-
ritin Minnisverð tiðindi og
Klausturpóstinn. En yfirleitt i
skrifum Islendinga um erlenda
samtimaviðburði á þessum tima
gætir að i vissu marki svipaðra
viðhorfa og i eiginlegum sagna-
ritum.
Um verk þeirra beggja,
Hannesar og Magnúsar, má
segja, að mikið nýnæmi var að
þeim i islenzkri sagnaritun. Þeir
eru undir sterkum erlendum
áhrifum i sagnfræðiiðkunum sin-
um, innblásnir af anda
upplýsingarinnar. Ahrif hennar
koma lika fram i sagnaritun
Halldórs Jakobssonar, föður-
bróður Jóns Espólins, en hjá Jóni
Jakobssyni,föður Jóns.sem einnig
fékkst við sagnaritun, var allt i
gömlum stil.
Sérstaða islenzkra
sagnaritara
— Hvað er að segja um islenzka
sagnaritun.efhúnerborin saman
við það, sem var að gerast
erlendis á þessum tima?
— Ég hef minnzt á sterk erlend
áhrif á islenzka sagnaritun þessa
timabils, en að mörgu leyti hafði
Island sérstöðu, og var það eðli-
legt. Ég talaði áðan um það, að
eitt af sérkennum hinnar gömlu
islenzku sagnahefðar væri
áherzla á persónusögu og ætt-
fræði, og annálar voru mikil-
vægur þáttur i sagnaritun hér á
landi lengur en viðast hvar
annars staðar. Áhugi á sagna-
ritun var mikill og fróðleiksþorsti
meðal almennings vafalaust
meiri en með flestum öðrum
þjóðum.
1 ritgerð minni get ég um áhrif
einangrunar landsins og smæðar
og fátæktar þjóðarinnar á sagna-
ritun landsmanna og menntalif
þeirra yfirleitt. Flestir islenzkir
sagnaritarar, að undanskildum
sérfræðingum i fornislenzkum og
fornnorrænum fræðum, sem
búsettir voru erlendis, fengust við
fræðistörf sin i tómstundum; at-
vinna þeirra var ekki beint tengd
slikri iðju. Þessu var öðru visi
varið viðast hvar erlendis. 1 flest-
um tilvikum gátu islenzkir sagn-
fræðingar ekki vænzt þess, að rit
þeirra yrðu gefin út, en þau gengu
manna á milli i handritum. Ólikt
þvi, sem gerðist i öðrum löndum,
var algengt, að alþýðumenn
fengjust við sagnaritun. Við get-
um tekið dæmi af Gisla Kon-
ráðssyni, sem var fátækur bóndi
og várði öllum tómstundum sin-
um til fræðiiðkana. Sagt er, að
hann hefði lært dönsku um
fertugt, og eftir það skrifaði hann
geysimikið, sem byggt var á rit-
um á þvi máli.
Einangrun landsins kom m.a.
fram i þvi.að allra hræringa
erlendis frá fer að gæta hér til-
tölulega seint; þær eru jafnvel á
undanhaldi i nágrannalöndunum,
þegar þær eiga sitt blómaskeið
hérlendis. A þetta við um sagna-
ritun i anda upplýsingarstefnunn-
ar. 1 sambandi við þetta allt má
geta þess, að auðvitað ber ritgerð
min mikií merki þess, að hún er
samin fyrir erlenda lesendur og
þvi margt tekið þar fram, sem
óþarfi væri að segja Islendingum
sérstaklega. J.GK
Magnús Stephensen
iÍ i Vi’írhdlny Cn ti-o, úÍ)OJ>l /Sju.hiCrJk ci.cc ec,
cCvt íii' t Zl&i.a.'LvitJuj- Q.C cdr ViTuy
CnJtL CLufíris, H2u:{XJC.'Cyi/ ac íauc t. Cttðti —
Itlts SXxs Ktu, <UI kc) y>«r aAr.
tilt |Lv -‘X J .<J- Ln lA líu ftnrlth0%7 ra.f:

Rilhond Jóm Kspfilím'.
Sýnishorn af rithönd Jóns Espólins. Þetta eru formálsorð að verki eftir
hann.sem nefndist „Ileimskringla eður saga alls Rómarikis”.
Ilandritið gaf hann föður sinum i nýjársgjöf i upphafi ársins 1788.
ilil1
i/n/jv
„Söfnum sólskini af grasi”
ólafur Jóhann Sigurðs-
son:
AÐ LAUFERJUM, ljóð
73 bls. Helgafell.
Það, sem fyrst og fremst ein-
kennir þessi ljóð Ólafs Jóhanns
Sigurðssonar, er sú mildi og heið-
rikja, sem yfir þeim hvilir. Þau
minntu mig strax á kyrra haust-
morgna á heiðunum heima — og
haustið er allra árstiða fegurst.
Litum , snöggvast á eftirfar-
andi hendjngar:
Undir dumbrauðum kvöldhimni
drjúpir eitt blóm -
með daggir á hálfvöxnum fræj-
um. -
Og senn kemur haustnótt á héluð-
um skóm -
og hjúpar það svalköldum blæj-
um. -
(Gamlar visur um blóm).
Eða þetta:
Styggð hefur komið
að kvöldsvæfu fiðrildi
i lynggrænni hvilft
fjarri leiðum og slóðum.
(Fiðrildi).
Þó held ég — þegar á allt er litið
— að mér finnist „Fengir þú að
koma” listrænasta kvæði bókar-
innar. Ógleymanleg er myndin,
sem þar er brugðið upp af mann-
inum, sem bar börnin yfir upp-
bólgna á að vetrarlagi, en hin-
umegin var „litil og lágreist
kennslustofa”.
Þú brást þér úr sokkum,
brettir upp skálmar:
Ennþá man ég kvislóttar
æðarnar á ristum.
Þú barst okkur yfir,
börnin sem þú unnir:
Ennþá man ég grettuna
þegar grjótið særði iljar.
Nú ber mig án afláts
nær óvæðu fljóti.
Undarlegan nið þess
æ næmar ég heyri.
Fengir þú að koma
og ferja mig yfir,
yrði mér rórra
þegar rökkvar hjá straumnum.
Þetta kvæði er svo fagurt i öll-
um sinum einfaldleik, að ekki
sæmir að ausa yfir það mörgum
orðum i ritdómi.
En þótt hinn mildi tónn sé þann-
ig yfirgnæfandi i ljóðabók Ólafs
Jóhanns, táknar það ekki, að
höfundurinn láti sér alla hluti vel
lika. Hér ber dálitið á þjóðfélags-
ádeilu (sbr. kvæðin Hörkur og
Ræða hinna biðlunduðu). Miðvis-
an i Hörkum er þannig:
Refur smýgur^urðir
og refur seturlög
i riki þessu,
slóttugur I spori.
Um sólskinslöngin horfnu
berst valsins veiðigól
og vargar svartir krunka dátt
i gori.
Gamansemi fyrirfinnst lika i
bókinni, ef vel er leitað. (Vand-
kvæði ungs rithöfundar).
En ádeila þessarar bókar eða
létt skop hennar, eru svo almenns
eðlis, að ótrúlegt er ,að margir
fyrtist við.
Það er ekki liklegt, að menn
hrökkvi nú i kút og segi eins og
strákurinn forðum: „Presturinn
sagði lamb og leit á mig”. (Það
væri nú ekki heldur sanngjarnt að
ætlast til þess, að Ólafur Jóhann
Sigurðsson veki slik viðbrögð
tvisvar á sama árinu, til óbland-
innar skemmtunar öllum, sem
ekki eru gersneyddir skopskyni).
Um form þessara ljóða er
óþarft að fara mörgum orðum.
Það hafa allir alltaf vitað, að
Ólafur Jóhann Sigurðsson er ein-
hver vandvirkasti rithöfundur,
sem nú er uppi á Islandi. Það eru
þvi hvorki neinar fréttir né sér-
stakt hól, þegar hann á i hlut, að
tala um vandaðan búning. Flest
ljóðin I þessari bók hans eru rim-
uð og stuðluð, annað hvort eða
hvort tveggja, og er það sannar-
lega vel.
Hitt er annað mál, að kvæðin
eru ekki öll jafn góð, fremur en
önnur mannaverk. Ég get til
dæmis ekki sætt mig við, hvernig
höfundurinn lýkurkvæðinu Hlógu
þau á heiði. Mér er næst að halda,
að seinustu visunni hefði alveg
mátt sleppa, en ef höfundi hefur
ekki þótt hann búinn að tala nógu
ljóst i þvi sem á undan var geng-
ið, þá hefði hann þurft að yrkja
lokaerindið öðru visi. Hann átti að
minnsta kosti ekki að leyfa
þessari „örlagastúlku” að fljóta
með. öðru máli gegnir um Hörk-
ur, sem minnzt var á hér að fram-
an. Það kvæði birtist opinberlega
fyrir allnokkrum árum og þá voru
niðurlagsorð þess gerólik þvi sem
þau eru nú. Þessi breyting er til
mjög mikilla bóta — kvæðið skil-
ar blátt áfram allt öðrum og
sterkari áhrifum, eftir að sú
bragarbót hefur verið gerð.
1 örstuttri athugasemd, sem
prentuð er aftan við kvæðin,segir
höfundurinn, að þau séu „harla
fábrotin”. Það er að visu rétt —
að sumu leyti. Það ber nokkuð
mikið á hljóðlátum söknuði:
Allt er þetta með einhverjum
hætti bundið,
i andartakssælu, þá dýpstu sem
ég hef fundið.
En hinu má ekki heldur
gleyma, að bókin býr yfir mörgu
öðru. Hún leynir á sér, að þarf að
lesa hana vel.
Ég skal engu um það spá.
hvernig bókmenntafræðingar
kunna að taka þessari ljóðabók
Ólafs Jóhanns Sigurðssonar.
Sjálfsagt væri hægt að finna á
henni einhverja galla með nógu
flóknum og langsóttum saman-
olafur Jóliann Siguiðsson
burði við aðrar bókmenntir. Hitt
veit ég, að það er hverjum manni
vorkunnarlaust að sækja i þessi
kvæði sólskin og gróðurilm, að
ógleymdum þeim friði, ^sem við
öll þörfnumst, en hefur verið af
okkur tekinn. _
Söfnum sólskini af grasi,
tinum tunglsljós af vötnum!
Guðir gróðurs og birtu
eru gengnir að leikum....
— VS.
Saga Græniend-
inga hinna fornu
Þóra frá Kirkjubæ.
Ný Ijóðabók
LJÓÐ
ÞÓRU FRA
KIRKJUBÆ
Þóra Jónsdóttir frá Kirkjubæ i
Austur-Húnavatnssýslu var skáld
af guðs náð. Það vita þeir bezt,
sem áttu með henni samleið um
hálfrar aldar skeiö. Hins vegar
mun hún vart eða ekki hafa ort
hendingu til þess að „borin væri á
torg”, þ.e. birt i ljóðabók.
Þóra byrjaði ung að yrkja, og
svo áleitin var skáldgyðjan, að
hún orti fram til hinztu stundar.
Þóra átti annasama ævi. Hún var
húsfreyja á einu gestrisnasta og
hugljúfasta heimili þessarar
þjóðar við hlið manns sins
Jóhanns Fr. Guðmundssonar,
sem sjálfur varð hrað-hag-
mæltur. Þau hjón eru nú bæði
látin. Þóra mun aldrei hafa ort
nema við störf og á siðari árum
þá andvakan sótti hana heim.
Skáldgáfan og tungutakið var
henni i blóð borin , og
foreldrahúsin voru þrungin sögu-
fróðleik og Ijóðlist.
Orlög Þóru sem skálds eru
„manna dæmi” hennar kyn-
slóðar. Hún var fædd til mikilla
afreka, en orti sér til hugar-
hægðar. En þrátt fyrir allt
gneista sumar stökur hennar og
kvæði af ósviknum guðamálmi.
Hörður Kristmundsson.
P o u 1 N o r 1 u n d :
FORNAIl BYGGÐIIl Á
IIJARA IIEIMS
Kristján Eldjárn þýddi
isal'oldarprentsmiöja
gal út
Poul Nörlund hét ágætur
fræðimaður i Danmörku. Hann
lifði á timabilinu 1888-1951. Hann
var fornfræðingur og sagn-
fræðingur og siðast þjóðminja-
vörður Dana. Hann vann m.a. að
uppgreftri á Grænlandi. Og hann
skrifaði bók þá, sem nú er komin
út á islenzku undir nafninu:
Fornar byggðir á hjara heims.
Kristján Eldjárn þýddi bókina.
Þessi bók er saga hinnar fornu
byggðar á Grænlandi. Þar er sagt
frá landnámi Grænlands og rakin
saga þeirrar þjóðar, sem þar bjó,
svo langt sem unnt er. Höfundur
virðist telja heimildargildi is-
lenzkra fornsagna meira en
ýmsir fræðimenn vilja nú vera .
láta. A það ber þó að lita, að hinir
vantrúuðu fræðimenn hafa ekki
komizt langt i þvi að afsanna
hinar fornu heimildir. Yfirleitt er
það frekar einungis það, að þeir
trúa þeim ekki. En það er þó
viðar en i Grænlandi, sem jörðin
ber vitni um sannleiksgildi hinna
fornu sagna.
Þessi bók Nörlunds kom fyrst
út árið 1934, en þriðja útgáfa
endurskoðuð 1942 og eftir henni er
þýðingin gerö. Þýðandi gerir þó á
tveimur stöðum athugasemdir
neðanmáls. Annað er viöauki um
Þjóðhildarkirkju, en grunnur
hennar fannst 1961, og kemur vel
heim við Eiriks sögu rauða. Hitt
er um beinin frá Herjólfsnesi.
Hansen prófessor, sem rann-
sakaði beinaleifarnar fyrstur, taldi
þær bera vitni um eymd og kröm,
sem leiddi likur að þvi, að
kynstofninn hefði veslazt upp af
skorti og harörétti og var sú sögu-
skýring þá gripin. Siðan hal'a
fræðimenn endurskoðað þetta og
telja evmd beinaleifanna að
mestu stal'a af fúa i kirkjugarðin-
um. Nörlund gerir grein fyrir þvi,
að verðurlar muni hafa kólnað á
Grænlandi um eða eftir 1400 og
það hafi auövitað haft örlagarik
áhrif á búskap og kvikfjárrækt,
en hann heldur þvi engan veginn
fram, að Ijóst sé eöa vist, að það
hafi verið helzta orsök þess að
kynstofninn leið undir lok. Þó
ber þe»s að gæta, að bók hans er
skirfuö undir áhrifum af beina-
rannsóknum Hansens.
Ekki þarf að fjölyröa um það,
hvað saga Grænlendinga hinna
fornu er náin okkur Is-
lendingum. Þessi saga er brot al'
sögu okkar sjálfra. Ég skal játa
þaö hreinlega, að mér finnst ég
hafa veriö illa að mér um þessa
sögu.áður en ég las bók Norlunds,
og kannast þó frá fyrri tið við
ýmislegt, sem þar er sagt...En
það er allt i brotum á við og dreif,
en hér er það i einni heild, skipu-
lega og skemmtilega lagt fyrir.
Það er alkunnugt, að Kristján
Eldjárn hefur vald á máli og stil,
svo að hann er þar i beztu manna
röð. Og mun ekki ofmælt, sem
hann segir i eftirmála, að þessi
bók Nörlunds muni hafa varan-
legt gildi, sem alþýðilegt fræðirit
um hina týndu þjóð.
Ég held að hér sé bók, sem við
tslendingar ættum að taka tveim
höndum. Hún verðskuldar að
vera okkur öllum kunn.
Bókin er prentuð á úrvalsgóðan
pappir og i henni eru margar
myndir til skýringar efni hennar.
Höfundur segir, að það veröi að
spyrja hina dauðu um örlög
hinnar týndu þjóðar og það er
raunar furðulegt, hvað mikið er
til af fornminjum, sem eru
heimildir um sögu og menningu
Grænlendinga hinna fornu. Þar
kemur m.a. tvennt til. Seinni kyn-
slóðir urðu ekki til að byggja á
rústunum og er veðurfar kólnaði
geymdi samfellt frost jarðneskar
leifar, sem hæfilega djúpt voru
komnar.
Þetta er vönduð bók, bæði að
efni og gerð.
H.Kr.