Fréttablaðið - 18.07.2004, Blaðsíða 26

„Fólkið á landsbyggðinni er að eld-
ast,“ segir Sigurður Sigurðarson
rekstrarráðgjafi. Sigurður tók
saman aldursskiptingu á lands-
byggðinni árin 1992 og 2002 og
komst að þeirri niðurstöðu að
fólksfækkunin á landsbyggðinni
hefur að miklum hluta verið bund-
in við aldurshópana undir fertugu.
„Þetta er aldurshópurinn sem
hefur mestu tekjurnar, vinnur
mest og leggur grunn að framtíð-
inni,“ segir Sigurður og bendir á
að endurnýjun fari einnig fram í
þessum aldurhópi. „Þetta eru
máttarstólpar samfélagsins.“
Sigurður segir einnig ljóst að
neyslumynstur þessa aldurshóps
sé ólíkt neyslumynstri þeirra sem
eldri eru. „Yngra fólk eyðir meiru
í bíó og skemmtanir, hluti sem
eldra fólkið telur óþarfa,“ segir
Sigurður. „Þegar þetta fólk vantar
í samfélagið minnkar neysla á
dýrari vörum í kaupfélaginu eða
versluninni á staðnum. Það hefur
samdrátt í för með sér og þar af
leiðandi greiða verslanirnar
minna útsvar. Þá minnka tekjur
sveitarfélagsins og þar af leiðandi
einnig þeirrar starfsemi sem rek-
in er á staðnum, hvort sem um er
að ræða blómabúð, rakara eða eitt-
hvað annað. Þetta rekur sig hvað á
annars horn.“
Sigurður segir þróunina því al-
varlega fyrir samfélög lands-
byggðarinnar. „Þetta þýðir að
sveitarfélögin eiga ekki annarra
kosta völ en að draga úr fram-
kvæmdum og nota þær tekjur sem
inn koma til þess að greiða skuld-
ir. Sum sveitarfélög geta einungis
greitt niður skuldir og séð um dag-
legan rekstur en engir peningar
eru aflögu til þess að hefja fram-
kvæmdir.“
Haldi þróunin áfram telur Sig-
urður að það muni enda með
ósköpum. „Unga fólkið fer og fólk-
ið í byggðinni eldist. Fólki hættir
að fjölga og þegar íbúar verða
mjög gamlir eru engir til að sjá
um þá,“ segir Sigurður. Erfitt
verði að standa undir hvers kyns
þjónustu, hún leggist því af og
hagkvæmni byggðarlagsins verði
að engu.
Sigurður telur að hvernig sem á
málið sé litið horfi til vandræða
nema gripið verði til sérstakra að-
gerða. „Boltinn er hjá íbúum
landsbyggðarinnar,“ segir Sigurð-
ur og bætir við að frumkvæði að
uppbyggingu verði að koma það-
an. Mestu máli skipti að efla at-
vinnustarfsemi í byggðarlögum
landsbyggðarinnar. „Það þarf að
fá íslensk og erlend fyrirtæki til
að byggja upp starfsemi á lands-
byggðinni,“ segir Sigurður.
„Þannig er hægt að efla lands-
byggðina.“
Skuldirnar hverfa ekki
„Fólksfækkun getur valdið sveit-
arfélögum á landsbyggðinni vand-
kvæðum,“ segir Gunnlaugur A.
Júlíusson, sviðsstjóri hag- og upp-
lýsingasviðs Sambands íslenskra
sveitarfélaga. „Skuldir sveitarfé-
laganna hverfa ekki en færri stan-
da eftir til að greiða þær.“
„Ef íbúum fækkar verulega í
sveitarfélagi meðan skuldirnar
verða áfram þær sömu fer hlut-
fallslega stærri hluti af tekjum
sveitarfélagsins til að greiða
skuldirnar niður,“ segir Gunnlaug-
ur. „Þá hefur fólksfækkunin í för
með sér að færri borga í sameigin-
lega sjóði.“
Ýmis sveitarfélög úti á landi
eiga í erfiðleikum af þessum völd-
um að sögn Gunnlaugs. „Þetta er
sveitarfélögunum miserfitt en
veldur mörgum sveitarfélögum
erfiðleikum úti á landi þar sem
fólki hefur fækkað.“
Gunnlaugur bendir þó á að
miklu skipti hversu vel á veg
sveitarfélagið sé komið við að
byggja upp þá þjónustu sem sveit-
arfélaginu sé skylt að veita.
Þannig sé sveitarfélag sem lokið
hafi uppbyggingu í mun betri
stöðu en jafnskuldsett sveitarfé-
lag sem ekki hafi hafið verkið.
Gunnlaugur segir að reynt sé
að grípa til aðgerða áður en fjár-
mál sveitarfélags fari í óefni.
„Sveitarfélagið getur endurskoðað
forgangsröðun verkefna og þan-
nig haft stífara aðhald með rekstri
og útgjöldum, auk þess að draga
úr verkefnum sem ekki eru lög-
bundin,“ segir Gunnlaugur.
„Þannig er verulega hægt að
draga úr ýmsum kostnaðarliðum.“
Einnig er hægt að sameina
sveitarfélög að sögn Gunnlaugs.
„Hægt er að ná fram ákveðinni
hagkvæmni með því að gera ekki á
tveimur stöðum það sem nóg er að
gera á einum,“ segir Gunnlaugur.
Lokaúrræði er að sameina sveitar-
félög með stuðningi eða niður-
greiðslu skulda úr jöfnunarsjóði
að sögn Gunnlaugs. Einungis sé
gripið til þess úrræðis geti sveit-
arfélag með engu móti staðið við
skuldbindingar sínar.
Gunnlaugur segir þó stöðuna
sem betur fer á fæstum stöðum
svo alvarlega. „Þetta þyngir þó á
þar sem fólki hefur fækkað auk
þess sem sveitarfélög eru mjög
mismunandi skuldsett.“
„Almennt séð finnst mér þetta
vera neikvæð þróun,“ segir Árni
Magnússon félagsmálaráðherra.
„Það verður auðvitað erfitt að
halda landinu í byggð ef yngra
fólkið flyst þaðan.“
Að sögn Árna hefur ríkis-
stjórnin þó verið að reyna ýmsar
leiðir til þess að snúa þróuninni
við. „Við erum að reyna að fjölga
atvinnutækifærum á landsbyggð-
inni bæði í áliðnaði og á fleiri
sviðum,“ segir Árni. „Eitt af stóru
verkefnunum í ráðuneytinu þessi
misserin er verkefni sem lýtur að
því að efla sveitarfélögin. Ég held
að það geti skipt mjög miklu máli
í þessu samhengi að þau verði af
þeirri stærðargráðu að þau ráði
við að halda úti þeirri þjónustu
sem við gerum kröfu til.“
Árni segir þó of snemmt að
segja til um árangur af aðgerðum
ríkisstjórnarinnar. „Þessi vinna
hefur staðið yfir frá síðastliðnu
hausti og við förum að sjá tillögur
þeirra hópa sem verið hafa að
vinna að þessu á næstu vikum,“
segir Árni sem gerir ráð fyrir að
tillögurnar feli í sér talsvert
mikla sameiningu sveitarfélaga
og flutning á stórum málaflokkum
frá ríki til sveitarfélaga. Hann
nefnir sem dæmi málefni fatl-
aðra, hluta af heilbrigðisþjónustu
og jafnvel fleiri málaflokkum.
Árni viðurkennir að engin
vinna hafi farið fram í ráðuneyt-
inu um hugsanlegar afleiðingar
þess að þróunin haldi áfram á
sömu braut. „Það hafa engar
rannsóknir farið fram á þessu hjá
okkur.“
18 18. júlí 2004 SUNNUDAGUR
Ungu fólki hefur fækkað mun hraðar en því eldra á landsbyggðinni síð-
ustu árin. Þróunin er sú sama víða um land og veldur stjórnendum
sveitarfélaganna áhyggjum. Erfiðara er að reka sveitarfélögin og skuld-
irnar skiptast milli færri greiðenda. Félagsmálaráðherra segir
ráðuneytið með aðgerðir í undirbúningi en of snemmt sé að segja til um
árangur.
Máttarstólparnir fara
HELGA TRYGGVADÓTTIR
BLAÐAMAÐUR
FRÉTTASKÝRING
FÓLKSFJÖLDAÞRÓUN
Á LANDSBYGGÐINNI
Fr
ét
ta
bl
að
ið
/G
VA
SIGURÐUR SIGURÐARSON GUNNLAUGUR JÚLÍUSSON
ÁRNI MAGNÚSSON
Neikvæð
þróun
Fr
ét
ta
bl
að
ið
/R
ób
er
t
Fr
ét
ta
bl
að
ið
/R
ób
er
t
Fr
ét
ta
bl
að
ið
/P
ét
ur
SKULDIR
SVEITARFÉLAGANNA
Hafa aukist sífellt á síðustu árum.
Meðal skýringa þess má nefna auk-
in verkefni sveitarfélaganna, til að
mynda í umhverfismálum. Skulda-
söfnun getur þó verið talsvert
vandamál í sveitarfélögum þar sem
íbúum fækkar og færri sitja eftir
með skuldirnar.
*skuldir sveitarsjóða án skuldbindinga. Hafa ber
í huga að reikningsskilum var breytt árið 2002.
Skuldir sveitarfélaganna á íbúa
framreiknaðar á núverandi verðlag
2002
266.000*
2001
248.000
2000
236.000
26-27 (18-19) Fréttaúttekt BS 17.7.2004 21:47 Page 2