Fréttablaðið - 23.07.2004, Blaðsíða 18

Getur ekki synjað
Sennilegt er að ákvæðum stjórnarskrár-
innar um vald forseta Íslands verði
breytt áður en kjörtímabili Alþingis, sem
nú situr, lýkur. Er talið að stjórnarflokk-
arnir hafi gert með sér óformlegt sam-
komulag um að synjunarvald forsetans
verði afnumið og embættið
eingöngu gert að „tákn-
rænni tignarstöðu“ eins og
það er stundum kallað.
Hvarfli að einhverjum að
Ólafur Ragnar Grímsson
geti stöðvað slíka
breytingu og vísað
málinu til þjóðarat-
kvæðagreiðslu eins
og fjölmiðlalögunum
ætti hinn sami að
lesa 79. grein stjórnarskrárinnar, en þar
segir að forseti skuli staðfesta stjórnar-
skrárbreytingu ef Alþingi samþykkir
hana tvívegis. Björn Bjarnason dóms-
málaráðherra áréttar þetta að gefnu til-
efni í nýjum pistli á heimasíðu: „Forseti
hefur ekki synjunarvald um breytingu á
stjórnarskránni“, segir hann.
Náttúrlega klikkun
Jón Steinsson hagfræðingur gerir „ótrú-
lega óhagkvæman“ landbúnað á
Íslandi að umræðuefni í vefritinu
Deiglunni í gær. Vitnar hann í viku-
ritið Economist sem á dögunum
birti alþjóðlegan samanburð á opin-
berum stuðningi til bænda sem
hlutfall af landbúnaðarframleiðslu.
Kom þar fram að í Ástralíu og Nýja
Sjálandi er þetta hlutfall 5%, í Kanada
og Bandaríkjunum tæplega 20% og í
ríkjum Evrópubandalagsins 35%.
Íslendingar eru hins vegar meðal met-
hafa; hér er hlutfallið 65%. Jón segir að
þetta hlutfall hafi nánast ekkert lækkað
síðastliðin tuttugu ár. „Þetta er náttúr-
lega klikkun,“ segir Jón. „Þetta þýðir að
framleiðni í íslenskum landbúnaði
þyrfti að aukast um rúmlega 250% til
þess að hann gæti staðið
undir sér. Framleiðnin
þyrfti síðan að hækka um
annað eins til þess að
bændur byggju við mann-
sæmandi kjör.“ Og Jón
Steinsson spyr: „Er eitthvað vit
í að borga stórfé til að halda úti
slíkri atvinnugrein?“
„Orðtakið segir: „Ef þú ert kom-
inn ofan í holu, hættu þá að
moka!“ Með öðrum orðum, gerðu
ekki illt verra, málaðu ekki
skrattann á vegginn. Þessi fleygu
orð féllu í hátíðarræðu Davíðs
Oddssonar á Austurvelli árið 2001
þegar hann ræddi um efnahags-
vanda og átök á vinnumarkaði.
Þau urðu í framhaldinu til þess að
orðtakasérfræðingar landsins
þurftu að dusta rykið af ölum sín-
um fræðibókum en gátu þó ekki
fundið dæmi um þetta orðtak. Ef-
laust hefur ráðherrann haft gam-
an af vangaveltunum alþýðunnar
og fræðimanna, enda er orðtakið
gott, bæði gegnsætt og mynd-
rænt.
Það er eðli góðra orðtaka að
vera almenn og geta átt við ólíkar
kringumstæður. Það gildir líka
um orðtak forsætisráðherra um
holugröftinn. Það vísar ekki síður
til hins pólitíska veruleika en hins
efnahagslega. Þessa dagana
gengur efnahagsstjórnin bæri-
lega þótt vissulega séu blikur á
lofti í fjarska, en vandamál ríkis-
stjórnarinnar og þjóðarinnar eru
hins vegar fyrst og fremst póli-
tísks eðlis. Hin pólitísku ágrein-
ingsefni hafa síðustu misseri
frekar snúist um stjórnarhætti,
stjórnunarstíl og lýðræði en efna-
hagsmál. Á því sviði hefur ríkis-
stjórnin setið undir harðri gagn-
rýni og hvert málið á fætur öðru
verið keyrt fram þrátt fyrir há-
vær mótmæli í samfélaginu og
þrátt fyrir víðtækar efasemdir
um að slíkt stæðist ýmis ákvæði í
stjórnarskrá eða aðrar grundvall-
arreglur sem tryggja eiga réttindi
borgaranna.
Meirihlutinn hýtur auðvitað að
ráða, en það er hins vegar grund-
vallaratriði lýðræðishugsjónar-
innar að tryggja að ekki verði
vaðið yfir réttindi minnihlutans.
Það má því segja að íslenska rík-
isstjórnin og meirihutinn á bak
við hana á Alþingi hafi staðið í
pólitískum holugreftri upp á
síðkastið þar sem áherslan hefur
færst yfir á vinnubrögð skilyrðis-
lauss meirihlutaræðis. Þetta er
áherslubreyting í átt til stjórn-
lyndis og kemur að sumu leyti á
óvart, því báðir stjórnarflokkarn-
ir byggja tilvist sína á hefðbund-
inni borgaralegri frjálslyndis-
stefnu. Nú síðast birtist þetta í
fjölmiðlamálinu.
En fleiri mál sem fóru í
gegnum þingið á vordögum orka
verulegs tvímælis. Útlendinga-
lögin þar sem fólki yngra en 24
ára getur ekki fengið dvalarleyfi í
landinu þótt það giftist mann-
eskju sem býr hér voru mjög um-
deild. Þar var um þverpólitíska
andstöðu að ræða þar sem ung-
liðasamtök flokkanna voru áber-
andi. Í því máli vegast á lögreglu-
hagsmunir vegna rannsókna á
hugsanlegum nauðungarhjóna-
böndum annars vegar og svo hins
vegar sjálfsögð mannréttindi
ungra einstaklinga að eiga mögu-
leika á að ganga í hjónaband og
búa í landinu. Íslenska meiri-
hlutavaldið kaus lögregluhags-
munina. Slíkt gæti átt eftir að
draga dilk á eftir sér líkt og er að
gerast í Danmörku þar sem svip-
uð lög (fyrirmyndin) eru í gildi.
Þar í landi hafa nú risið heitar
pólitískar deilur um málið í kjöl-
far þess að spænski lagaprófess-
orinn og sérfræðingurinn í mann-
réttindum, Alvaro Gil-Robles,
hefur fyrir hönd Mannréttinda-
stofnunar Evrópuráðsins sagt
dönsku lögin brjóta gegn mann-
réttindum. Í kjölfar skýrslu
Mannréttindastofnunar Evrópu-
ráðsins og þeirrar gagnrýni sem
henni tengist, hefur Bertel
Haarders, dómsmálaráðherra
Dana, sagt að hann telji skýrsluna
einungis vera pólitískt ráðgefandi
og auk þess komi ekki fram í
henni berum orðum að innflytj-
endalögin brjóti gegn Mannrétt-
indasáttmála Evrópu. Morgun-
blaðið hefur fjallað um þetta mál
síðustu daga og spyr síðan Björn
Bjarnason um málið í gær. Það
kemur ekki á óvart að Björn tekur
nákvæmlega sama pól í hæðina og
Haarders og afgreiðir skýrslu
Mannréttindastofnunar Evrópu-
ráðsins sem pólitíska ráðgjöf auk
þess sem það standi ekki í skýrsl-
unni að Mannréttindasáttmáli
Evrópu hafi verið brotinn. Sorg-
lega lítið hefur verið fjallað um
þetta mál í íslenskum fjölmiðlum,
en það er hins vegar forvitnilegt
að sjá að á vefsíðu Danmarks
Radio þann 14. júlí sl. er einmitt
viðtal við Alvaro Gil-Robels um
þessi viðbrögð danska ráðherr-
ans, þar sem hann segir kurteisi
ráða því að ekki hafi verið notað
það orðalag að Danmörk væri að
brjóta Mannréttindasáttmála
Evrópu. Engum sem læsi skýrsl-
una ætti þó að dyljast að sú sé
raunin. Jafnframt virðist hann
nokkuð undrandi á þeirri túlkun
að um pólitíska ráðgjöf sé að
ræða, því hann segir skýrsluna
vera algerlega unna á faglegum
grundvelli lögfræðinnar. Danski
dómsmálaráðherrann segir hins
vegar í þessari sömu frétt að ef
Mannréttindastofnunin telji að
Mannréttindasáttmálinn hafi
verið brotinn þá eigi hún einfald-
lega að segja það berum orðum.
Þegar eru kærumál frá Dan-
mörku á leiðinni fyrir Mannrétt-
indadómstólinn í Strassborg og
greinilegt af umræðunni þar í
landi að málið gæti haft miklar
pólitískar afleiðingar.
Nákvæmlega sama framtíð
gildir um Ísland, þar sem stjórn-
völd væru þá enn einu sinni
komin í pólitíska vörn fyrir
stjórnlyndar aðgerðir sem taldar
eru ógna borgaralegu samfélagi
og mannréttindum. Slíkt hlýtur að
vera umhugsunarefni fyrir sjálfs-
mynd tveggja stjórnmálaflokka
sem hvor með sínum hætti skil-
greina sig út frá klassísku frjáls-
lyndi. Því verður seint trúað að
þetta sé hola sem ríkisstjórnar-
flokkarnir vilja hreiðra um sig í.
En vilji þeir ekki vera ofan í
henni, verða þeir einfaldlega að
hætta að moka. ■
Þ ótt umræðan um fjölmiðlalög ríkisstjórnarinnar hafi á stundumverið illskiljanlegt karp snérist hún um nokkur grundvallarat-riði sem verða án efa ofarlega á baugi næstu misserin. Eitt þeir-
ra er valdsvið forsetans og með hvaða hætti er best að auka virkt lýð-
ræði með þjóðaratkvæðagreiðslum. Miðað við yfirlýsingar forystu-
manna allra flokka má búast við réttarbót við endurskoðun stjórnar-
skrárinnar sem auðveldar almenningi mjög að hafa áhrif á afgreiðslu
umdeildra mála með þjóðaratkvæðagreiðslum. Slík breyting í átt að
virkara lýðræði er jákvæð afleiðing af annars erfiðu deilumáli.
En umræðan um fjölmiðlalögin snérist einnig að hluta til um vald-
svið stjórnvalda annars vegar og markaðarins eða almennings hins
vegar – þótt þessi þáttur málsins hafi ekki verið eins áberandi og aðr-
ir. Grunnhugsunin að baki lögunum var sú að stjórnvöldum bæri að
móta fjölmiðlamarkaðinn þar sem hinum frjálsa markaði væri ekki
til þess treystandi né almenningi með vali sínu á hvaða fjölmiðla hann
notar eða kaupir. Fjölmiðlamálið var þannig angi að stærra máli sem
á sér langa sögu og skýtur reglulega upp kollinum á mismunandi
sviðum. Það væri ánægjulegt ef deilurnar um fjölmiðlafrumvarpið
myndu einnig kalla fram réttarbót í þessu máli eins og allt bendir til
að verði varðandi aukið vægi beins lýðræðis á kostnað fulltrúalýð-
ræðis.
Ef við lítum framhjá fjölmiðlamarkaðinum þá getum við velt því
upp í tilefni af þeim lögum sem ríkisstjórnin setti hvort hinum frjálsa
markaði eða almenningi með vali sínu sé betur treystandi til að takast
á við aukin verkefni á heilbrigðissviði, í skólamálum eða öðrum þátt-
um þjóðlífsins, sem ríkisvaldið hefur hingað til stýrt með augljósum
ágöllum, ef þeim er ekki treystandi til að móta hér heilbrigt og öflugt
fjölmiðlaumhverfi. Undanfarna áratugi höfum við verið að feta okk-
ur frá miðstýrðu samfélagi þar sem allt vald hefur legið innan stjórn-
málaflokkanna í gegnum tök þeirra á ríkisvaldinu yfir í opnara og
lýðræðislegra samfélag að hætti annarra Vesturlanda þar sem stjórn-
sýslan er ekki aðeins gagnsærri og réttlátari heldur þar sem ákvarð-
anir eru teknar víðar um samfélagið og vanalega nærri þeim sem
njóta þjónustu eða kaupa vöru. Það væri sorglegt ef fjölmiðlalögin
mörkuðu stefnubreytingu og lýstu almennri vantrú stjórnvalda á
frjálsum markaði.
Við eigum auðvelt með að líta á þau réttindi, frjálsræði og sjálf-
stæði sem við höfum barist fyrir sem sjálfsagðan hlut. Við erum því
sjaldnast vel búinn skyndilegu bakslagi. Þetta eru almenn sannindi og
eiga ekki síst við á Íslandi. Það er ákaflega stutt síðan að forræðis-
hyggja íslenskra stjórnvalda hafði svo lamandi áhrif á íslenskt sam-
félag að því lá við köfnun. Það eymir enn af þeirri hugmynd að við
séum þegnar fremur en borgarar. Það eru aðeins fáeinir áratugir síð-
an þeir sem vildu keyra leigubíl þurftu að fara niður í samgönguráðu-
neyti til að sanna upp á sig bakveiki eða aðra ágalla sem öftruðu því
að þeir gætu stundað almennilega vinnu við raunverulega verðmæta-
sköpun. Að öðrum kosti fengu þeir ekki leyfi til leigubílaaksturs –
nema þeir nytu velvildar einhvers stjórnmálaflokksins. Svipaða sögu
er að segja af þeim sem vildu reka söluturn. Í dag hljómar þetta
fáránlega og við skiljum ekki hvaðan stjórnvöld töldu sig sækja slíkt
vald til að ráðgast með líf og lífsbaráttu fólks. En það er svo stutt síð-
an að þetta var raunveruleikinn á Íslandi að sumir þeirra sem aka
leigubílum í dag eða reka sjoppu þurftu að ganga þessa píslargöngu.
Og leifar þessarar hugmyndar eru líka enn til staðar innan ríkisvalds-
ins og stjórnmálaflokkanna sem stýra því, þótt þær hafi blessunar-
lega verið lengi lítt áberandi. Við þurfum því að vera vakandi þegar
þær fara aftur á kreik. Ekki viljum við snúa aftur.
23. júlí 2004 FÖSTUDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Ef stefnt er að virkara lýðræði með fleiri þjóðaratkvæða-
greiðslum er einnig rétt að treysta lýðræði frjáls markaðar.
Lýðurinn ræður
á markaði
Hættu þá að moka
ORÐRÉTT
Vindhanar
Fjölmiðlafárið hefur líka sýnt að
það er lítil staðfesta í flokka
vinstri grænna. Þegar á reynir
er Steingrímur J. sami vind-
haninn og Össur.
Jakob F. Ásgeirsson rithöfundur um
lyktir fjölmiðlamálsins.
Viðskiptablaðið 21. júlí.
Enn kalt í Hvíta húsinu
Kalda stríðið er löngu liðið, Sov-
étríkin úr sögunni, en engu að
síður heldur stjórn Bush áfram
kjarnorkuvígbúnaði og áætlun-
um um eldflaugavarnir eins og
hún hefði ekkert annað betra við
marga tugi milljarða dollara að
gera.
Árni Bergmann í heimsmálapistli.
DV 22. júlí.
Ein rétt niðurstaða
Raunar er það ljóst að allir lög-
fræðilegu álitsgjafarnir eru
sammála um eitt: Ein niður-
staða er rétt! Sú sem þeir
segjast sjálfir aðhyllast.
Jón Steinar Gunnlaugsson prófessor
um lögfræði og sannleika.
Morgunblaðið 22. júlí.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Í DAG
FJÁLSLYNDIR VERÐA
STJÓRNLYNDIR
BIRGIR
GUÐMUNDSSON
Hin pólitísku ágrein-
ingsefni hafa síðustu
misseri frekar snúist um
stjórnarhætti, stjórnunarstíl
og lýðræði en efnahagsmál.
Á því sviði hefur ríkisstjórn-
in setið undir harðri gagn-
rýni og hvert málið á fætur
öðru verið keyrt fram þrátt
fyrir hávær mótmæli í sam-
félaginu.
,,
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablað-
inu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn
greiðslu sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
18-19 Leiðari 22.7.2004 22:17 Page 2