Fréttablaðið - 24.07.2004, Blaðsíða 34

22 24. júlí 2004 LAUGARDAGUR
Rannsóknir sýna að megrun er gagnslaus baráttuaðferð við aukakílóin og bendir reyndar margt til þess að megrunaráráttan vegi þungt í sívaxandi
offituvanda samtímans. Þyngdartap er ekki nauðsynlegt fyrir bætta heilsu. Feitt fólk sem hreyfir sig reglulega lifir lengur en grannt kyrrsetufólk.
Offitustríð á
röngum forsendum
Nýtt sjónarmið varðandi heilsu og
þyngdarstjórnun hefur tekið að
ryðja sér til rúms meðal fag- og
fræðimanna víða um heim. Þar er
áhersla lögð á reglulega hreyfingu,
heilbrigðar matarvenjur, bætta
sjálfs- og líkamsmynd og alhliða
heilsueflingu – en án áherslu á lík-
amsþyngd. Hið nýja sjónarmið fel-
ur þannig í sér byltingarkennda
viðhorfsbreytingu gagnvart lík-
amsvexti og heilbrigði, þar sem
hvorki er gert ráð fyrir því að
grannur líkami sé forsenda góðrar
heilsu né að þyngdartap skuli vera
markmið heilsueflingar. Hvatinn
að þessari viðhorfsbreytingu eru
meðal annars áratuga rannsóknir
sem sýna slæman árangur við lang-
tíma þyngdarstjórnun, fjöldi rann-
sókna sem bendi til þess að ríkj-
andi áhersla á grannan vöxt hafi
skapað fleiri vandamál en hún hef-
ur leyst, og nýjar rannsóknir sem
benda til þess, þvert á það sem al-
mennt hefur verið talið, að hægt sé
að vera feitur, frískur og í formi.
Fjöldi fræðimanna hefur því tekið
til við að hvetja til stórtækrar
áherslubreytingar í heilbrigðis-
málum og vilja að markið verði
sett á bætta heilsu en ekki „rétta“
líkamsþyngd.
Ósigur blasir við
Eftir áratuga baráttu við offitu
með aðferðum á borð við megrun,
líkamsrækt, lyfjatöku og skurðað-
gerðir, blasir við stórfenglegur
ósigur. Offita eykst með hverju ári
þrátt fyrir að við séum alin upp við
sífelldan áróður um mikilvægi þess
að vera grannur og kunnum flest
greinargóð skil á þeim aðferðum
sem beita má í því skyni. Um fjórð-
ungur karla og nær helmingur
kvenna er í megrun á hverjum tíma
auk þess sem megrun eykst meðal
barna og unglinga. Reglubundin
hreyfing hefur aukist á undanförn-
um áratugum og mataræði okkar er
sífellt að verða fitusnauðara. Segja
má að aðhald í mataræði sé orðið
svo stór hluti af menningu okkar að
eðlilegar matarvenjur einkennist
af viðleitni til þess að halda sér
grönnum. Samt sem áður fitnum
við í jöfnu hlutfalli við ákafa okkar
til að grennast.
Megrun gagnslaus aðferð við
þyngdarstjórnun
Árið 1959 birtust fyrstu niður-
stöður þess eðlis að megrun hefði
lítil sem engin áhrif á líkamsþyngd
til langframa. Eftir áratuga rann-
sóknir og fjölda nákvæmra yfirlita
eru niðurstöðurnar enn þær sömu.
Þeir sem ljúka megrun missa að
meðaltali um 10 prósent af þunga
sínum en flestir eru komnir í eða
yfir sína upprunalegu þyngd innan
fimm ára. Niðurstöður af langtíma-
árangri megrunar eru svo sláandi
neikvæðar að hreinni undrun sætir
að þeirri aðferð skuli ennþá vera
beitt. Erfitt er að ímynda sér aðra
„meðferð“ sem hlotið hefur jafn
ákafan hljómgrunn innan heil-
brigðisstéttarinnar þrátt fyrir af-
leitan árangur. Ástæðuna má þó
líklega að hluta rekja til þess að
flestar megrunaraðferðir reynast
árangursríkar til skamms tíma (6 -
24 mánuði). Þetta eru þær rann-
sóknir sem vísað er til þegar ár-
angur megrunar er rómaður. Fæst-
ar þessara rannsókna ná hins vegar
yfir nógu langt tímabil til þess að
fylgjast með því þegar flestir
þyngjast aftur og því segja niður-
stöðurnar okkur lítið. Staðreyndin
er einfaldlega sú að engum þekkt-
um megrunaraðferðum hefur tek-
ist að framkalla langtíma þyngdar-
tap meðal meirihluta þátttakenda.
Í þessu samhengi er vert að geta
þess að árangursleysi megrunar er
almennt viðurkennt meðal fagaðila
á Íslandi. Hins vegar virðist merk-
ing orðsins eitthvað hafa skolast
til, því þegar fagaðilar tala um
„megrun“ virðast þeir einungis
eiga við öfgafulla matarkúra og
svelti. Fæstum virðist ljóst að hug-
takið „megrun“ vísar til allra
þeirra aðferða sem hafa þyngdar-
tap að markmiði og niðurstöður um
slakan árangur ná einnig til þeirra
„skynsamlegu“ aðferða sem sér-
fræðingarnir mæla með.
Megrun hefur líklega aukið offitu
Hefðbundnar skýringar á auk-
inni offitu meðal Vesturlandabúa
eru hreyfingarleysi og ofát, sér-
staklega á fituríku fæði. Þrátt fyrir
að mörgum finnist þessar skýring-
ar svo augljósar að þær þarfnist
tæpast rökstuðnings, hefur reynst
afar erfitt að staðfesta þær. Fitu-
neysla hefur almennt farið minnk-
andi á Vesturlöndum samfara auk-
inni offitu. Á sama tíma og offita
hefur aukist hér á landi hefur hita-
eininganeysla þjóðarinnar ekki
aukist, fituneysla hefur minnkað
og grænmetisneysla aukist. Fleiri
stunda nú reglubundna líkamsrækt
en áður og er það m.a. talin ástæða
þess að tíðni kransæðasjúkdóma
hefur minnkað hér á landi. Svo
Ein áhrifamesta kenning síðari ára um þyngdarstjórnun
er svokölluð viðmiðsgildiskenning. Samkvæmt henni
hafa allir sína eðlislægu kjörþyngd – eða viðmiðsgildi –
sem líkaminn reynir að viðhalda. Gert er ráð fyrir líffræði-
legu temprunarkerfi í heila sem stillir matarlyst og efna-
skipti í samræmi við fæðuinntöku til þess að halda lík-
amsþyngd stöðugri. Af þessu leiðir að líkaminn er í eðli
sínu mótfallinn miklum breytingum á líkamsþyngd og
reynir að sporna gegn þeim með ýmsum hætti. Rann-
sóknir hafa t.d. sýnt að líkaminn eyðir langstærstum
hluta þeirrar orku sem hann innbyrðir umfram þörf en
hleður ekki endalaust inn í forðabúr sitt, eins og margir
kynnu að halda. Rannsóknir á áhrifum sveltis sýna jafn-
framt að þegar líkaminn fær minni orku en hann þarfn-
ast gerist hið þveröfuga. Þá einkennist öll líkamsstarf-
semi af gífurlegum orkusparnaði og hugarstarfsemi bein-
ist að því einu að komast í æti. Hungurtilfinning vex í
jöfnu hlutfalli við þyngdartap og tekur ekki að réna fyrr
en upprunalegri þyngd hefur verið náð, jafnvel þótt þús-
undum hitaeininga sé neytt í hverri máltíð. Ýmislegt
bendir jafnframt til þess að endurtekin megrun geti orð-
ið til þess að hækka viðmiðsgildið, þannig að matarlyst
og efnaskipti verði ekki eðlileg fyrr en hærri þyngd en
áður hefur verið náð. Þetta getur skýrt hvers vegna fólki
reynist svo erfitt að breyta líkamsþyngd sinni til lang-
frama og hvers vegna slíkar tilraunir leiða oftar en ekki til
þyngdaraukningar.
Dýrarannsóknir hafa einnig stutt viðmiðsgildiskenning-
una. Til dæmis sýna rannsóknir á músum að efnaskipti
feitra músa eru alveg jafn eðlileg og grannra. Þegar
þyngd feitra músa er hins vegar þvinguð niður með
neyslu hitaeiningasnauðs fæðis verða efnaskipti þeirra
mun hægari en „náttúrulega“ grannra músa í sömu
þyngd. Þetta bendir eindregið til þess að það sé feitum
músum jafn eðlislægt að vera feitar og það er grönnu
músunum að vera grannar – og það sé afbrigðilegt fyrir
þær að vega jafnt þeim grönnu. Þessi niðurstaða sam-
ræmist ekki hinu hefðbundna viðhorfi um að feitt fólk
borði „meira en það þarf“. Þvert á móti er vel mögulegt
að þeir sem eru feitir frá náttúrunnar hendi borði ein-
faldlega það sem þeir þurfa til þess að viðhalda sinni
náttúrulegu kjörþyngd.
Náttúrulega feitir
Niðurstöður af
langtímaárangri
megrunar eru svo sláandi
neikvæðar að hreinni undr-
un sætir að þeirri aðferð
skuli ennþá vera beitt.
,,
34-35 (22-23) helgarefni 23.7.2004 19:32 Page 2