Tíminn - 17.03.1973, Blaðsíða 25

Laugardagur 17. marz 1973
TÍMINN
25
Jón Jónsson, fiskifræðingur:
Dragnótin og Faxaflói
Hr. ritstjóri.
Vegna fréttatilkynningar frá
Útvegsmannafélagi Akraness
dags. 2. marz s.l. varöandi áhrif
dragnótar á ýsuveiöi i Faxafóa,
vil ég taka fram eftirfarandi:
Rétt er þaö, aö dr. Arni Friö-
riksson fiskifræöingur baröist
fyrir lokun Faxaflóa á sinum
tima, en þá voru aöstæöur hér viö
land allt aörar en i dag, er erlend
veiöiskip stunduöu togveiöar inn
aö þremur milum og engin
ákvæöi voru til um lágmarks-
möskvastærö i botnvörpum, né
dragnót. Samkvæmt skýrslu
Faxaflóanefndarinnar svo-
nefndu, sem vann aö rannsóknum
á Islenzku fiskistofnunum i sam-
bandi viö tillögu Islendinga um
lokun Faxaflóa, var heildarsokn
brezkra togara I sjálfum Faxa-
flóa aö meöaltali tæplega 21
þúsund togtimar á ári, auk þess
sem hér viö bættist veiöi íslend-
inga sjálfra og annarra þjóöa.
Nú eru erlendir togarar allir
komnir út fyrir 112 milur og
voanandi veröur ekki langt þar til
50 mflna fiskveiöilögsaga okkar
kemst til framkvæmda i raun.
Arni Friöriksson baröist einnig
fyrir notkun dragnótar viö ísland
og þegar sett voru lögin um drag-
nótaveiöar i islenzkri landhelgi
áriö 1960 skrifaöi hann sérstaka
greinargerö um máliö og var þvi
mjög fylgjándi.
Skoöanir manna á notkun drag-
nótar og botnvörpu eru mjög
skiptar og sýnist sitt hverjum.
Það álit margra aö dragnót og
botnvarpa eyðileggi „gróöur”
botnsins er byggt á misskilningi.
Hinn raunverulegi gróður á botn-
inum, þang og þari, nær ekki
lengra niöur en 30-40 metra,
vegna þess aö geisla sólar gætir
ekki dýpra og allir, sem til
þekkja, vita aö fiskveiöar meö
umræddum veiöarfærum eru ekki
stundaöar i þessu gróöurbelti.
Það sem fiskimenn nefna gróöur
eru hins vegar smá botndýr af
ýmsu tagi og hafa þau sáralitla
þýðingu, ef nokkra, sem fiska-
fæöa.
Skeldýrum, sem lifa á botni og
þýöingu hafa fyrir nytjafiska
okkar, er ekki hætta búin af drag-
nótaveiðum. Fiskurinn veröur að
róta þeim upp til þess að ná þeim,
og kemur dragnót honum til
hjálpar að þvi leyti sem hún rótar
upp botninum.
Rannsóknir i Norðursjó hafa
leitt i ljós að vaxtarhraði ýsu er
minni á stööum þar sem
bannaöar eru dragnóta- og botn-
vörpuveiðar og orsakast þaö ef til
vill af þvi sem hér er nefnt aö
framan.
Veigamesta mótbáran gagn-
vart dragnótinni er þó sú að hún
sé hættuleg fyrir ungviöi fiska.
Þaö er satt og rétt aö meö litilli
möskvastærð er hægt að veiða
mikiö af smáfiski i þetta veiöar-
færi, en meö þvi aö hafa möskva-
stærðina nógu stóra er hægt aö
hlifa smafiskinum.
A árunum fyrir seinni heims-
styrjöldina voru ekki i gildi nein
ákvæöi um lágmarksmöskva-
stærð hér við land og mun ekki
langt frá sanni að áætla aö hún
hafi verið 70-80 mm. Sé reiknað
með 80 mm möskvastærð, þa
slapp ekki úr vörpunni nein ýsa
yfir 27 cm og enginn þorskur yfir
26 cm. Með núverandi möskva-
stærð (130 mm) sleppa svo til
allar ýsur undir 44 cm og þorskar
undir 42 cm.
Hér hefur þvi oröiö á mikil
breyting, enda er nú svo komiö,
aö yfirleitt er litill munur á
lengdardreifingu þess fisks, sem
aflast á linu, i botnvörpu eða
dragnót, þar sem þessi veiöarfæri
eru notuð samtimis og skal hér
nefnt dæmi frá mælingu á þorski
úr einstökum veiðarfærum frá
Skjálfandaflóa sumarið 1968.
Rannsóknaskipiö Hafþór var
þarna viö togtilraunir i júli og
gerði ýtarlegar mælingar á
þroski veiddum I botnvörpu meö
möskvastærð um 120 mm (gerfi-
efni), en það jafngildir 130 mm
möskvastærö I poka úr manilla.
Meöallengd þorsks i veiöi Haf-
þórs var 59,1 cm og af þeim 1828
fiskum sem mældir voru, voru
aöeins 4 undir 40 cm. Sýnishorn af
nótafiski var tekið á liku svæöi, en
þó mun grynnra, 18. júli og var
meöalstærðin 61,4 cm. í sýnis-
horni úr afla b.v. Kaldbaks frá
Skagagrunni siðast I júni var
meöallengdin 62,4 cm. 1 sýnis-
horni úr afla linubáts frá Skjálf-
anda 4. október var meöallengdin
61,4 cm, en meöallengdin i afla
dragnótarbáts daginn eftir frá
þessu svæði var 60,2 cm. Þessi
dæmi eru valin af handahófi, en
þau sýna, svo aö ekki veröur um
villzt, að þessi veiðarfæri virðast
öll taka sama fiskinn. Allar eru
þessar mælingar geröar af
reyndum mælingamönnum i
þjónustu Hafrannsóknastofn-
unarinnar. Ég tel nauösynlegt aö
benda á þetta, þar sem oft eru á
lofti sögusagnir um óhemjumagn
smáfisks, sem á að veiöast i botn-
vörpu eöa dragnót, gagnstætt þvi
sem veiðist i önnur „óskaöleg”
veiöarfæri.
Hafrannsóknastofnunin hefur
framkvæmt rannsóknir sinar á
þann hátt að toga á sömu svæðum
og botnvörpu- og dragnótabát-
arnir og meö þeirri möskvastærö
sem leyfileg er, en öft með tvö-
faldan poka, þar sem sá ytri tekur
viö öllum smáfiski, sem sleppur
úr þeim innir. Siðan berum við
saman okkar mælingar viö þær
mælingar, sem geröar eru i landi
á afla bátanna og er samræmiö
yfirleitt það gott aö viö höfum
ekki ástæðu til þess aö ætla
annaö, en aö mælingarnar i landi
gefi mynd, sem i öllum aöalat-
riöum er rétt. Þaö er þó vitaö, aö
mjög mikiö aflamagn dregur úr
hinni s.k. kjörhæfni möskvans,
þ.e. minna sleppur út af smáfiski
en eðlilegt er, og ekki þarf aö taka
hér fram, aö allar reglur um
möskvastærö standa og falla meö
samvinnu viö sjálfa sjómennina.
Þaö á skilyröislaust aö svipta þá
menn veiöileyfi, sem misnota
þaö traust, sem þeim er sýnt.
Þeir eyöileggja ekki einungis fyr-
ir sjálfum sér, hejdur öllum
hinum, sem fara eftir settum
reglum.
Fyrstu árin eftir lok siöustu
heimsstyrjaldar jókst ýsuaflinn
hér viö land mjög samfara auk-
inni sókn. Þessi þróun náöi
hámarki áriö 1949, en eftir þaö
snarféll aflinn og komst I lág-
mark árið 1952. tlr þvi jókst aflinn
ár frá ári og náöi algeru hámarki
áriö 1962 er hann komst upp i 120
þúsund tonn, eöa tvöfalt þaö afla-
magn er mest varö á milli heims-
styrjáldanna tveggja.
Fiskifræðingar eru sammála
um aö aukning ýsuaflans á
árunum 1952-1962 megi þakka út-
færslu landhelg nnar 1952 svo og
aukinni möskvaLtærö I botnvörpu
og dragnót er komst á um likt
leyti. Samhliða hinni auknu
friöun er stofninn varð þá aönjót-
andi, komu einmitt i gagniö tveir
óvenjulega sterkir árgangar, sem
nýttust mun betur en áður, eins
og vikiö mun aö siöar.
Eftir 1962 hefur heildarýsu-
veiöin viö Island fariö minnkandi
ár frá ári og var hún komin niður i
rúm 46 þúsund tonn áriö 1971.
Þróunin i ýsuveiði Breta og
íslendinga hefur veriö mjög lik,
þó hefur dregiö meira úr veiöi
Breta, m.a. vegna mun minni
sóknar af þeirra hálfu seinustu
árin.
Litlar upplýsingar eru til um
afla á sóknareiningu aö þvi er
snertir islenzku bátaveiöina, en
ýsuafli islenzku togaranna (tonn
á miljón tonntogtima) var sem
hér segir:
ár tonn/milj . ár tonn/milj.
tonntima tonntima
1960 221 1966 173
1961 212 1967 195
1962 274 1968 166
1963 223 1969 166
1964 227 1970 130
1965 214
Ýsuafli togaranna á árunum
1965-1969 var frá 16% upp I 22% af
heildarýsuafla okkar á þessu
timabili og gefur þvi nokkuö góöa
mynd af sveiflum I stofnstærö ýs-
unnar þessi árin.
A timabilinu 1967-1971 var
hlutur okkar i heildarýsuaflanum
hér viö land 75% og munar þar
mest um minnkun I afla brezkra
togara.
A árunum 1961-1966 var hlutur
dragnótarinnar I heidlarýsuveiö-
inni frá 6,3% upp i 8,3%, en féll
siöan og áriö 1969 var hann aðeins
2,0% af heildarýsuveiöinni. Sama
þróun kemur einnig fram sé
miöaö viö ýsuveiöi Islendinga og
varö hlutur dragnótarinnar
mestur áriö 1962, er hann komst
upp i 18,3%. Arið 1969 var hlutur
dragnótarinnar i ýsuafla okkar
einungis 2,6%.
Aö þvi er snertir dragnóta-
veiöina i Faxaflóa sérstaklega,
þá var heildarafli þeirra báta er
veiöar stunduöu frá Faxaflóa-
höfnum 4923 tonn áriö 1960.
Tveimur árum siöar, eöa áriö
1962, komst aflinn I 10539 tonn, en
var svo nokkuö jafn fram til
ársins 1966, milli 6500 og 8000 tonn
á ári. Eftir þaö fór afli dragnóta-
báta I Faxaflóa ört minnkandi og
stafaöi þaö sumpart af minni
sókn. Aflinn varö minnstur áriö
1968 eöa 684 tonn, en varö 1395
tonn áriö 1969.
Áriö 1964 voru geröir út 32 bátar
O Goðafoss
borð? — Jú það er rétt, þarna var
á framdekkinu stórmerkilegur
bil, sem var gjöf frá Roosevelt
forseta Bandarikjanna til Sveins
Björnssonar þáverandi forseta
Islands. Þessi bill var hand-
smiðaður og var vist sérlega
glæsilegur. Hann var, eða eigum
við ekki að segja er, af gerðinni
Packard, og er sagt að hann hafi
m.a. verið með gullhúöuðum
stuðurum. Honum var komið fyr-
ir á framdekkinu i skotheldum og
vatnsheldum kassa, auk þess sem
hann var allur útmakaður i feiti.
Gæti ég trúaö, að hann væri ekki
illa farinn, þó að hann sé búinn að
vera þarna i sjónum i nær 24 ár.
Það er skritið með þennan bil,
að það hafa nær allir, sem ég hef
talað við um þessa björgun, spurt
um hvað við héldum um hann.
Hvort hann gæti verið heill og
hvað hægt væri að gera við hann.
Það hafa þvi margir vitað um
hann, og hann er vist orðin eins
konar þjóðsaga meðal fólksins.
Við höfum lika talað um það okk-
ar á milli, þegar við höfum verið
að láta okkur dreyma um hvað
við myndum gera ef við fyndum
flakið, og að allt væri i lagi með
bilinn, að gefa hann Þjóðminja-
safninu, enda er þessi bfll orðinn
hálfgerður þjóðsagnabill meðal
fólksins.
Það voru fleiri bilar um borð,
en þeir eru sjálfsagt löngu horfn-
ir. Þeir voru á afturdekkinu, og
það siðasta sem sást til þeirra,
var að þeir héngu i köðlum út yfir
siðuna.en þangað köstuðust þeir,
þegar skipið fékk skotið i sig, en
það kom i afturlestina.
Hættum ekki að leita þó
við verðum 100 ára
gamlir
Hvað er næsta skrefið i leitinni
hjá ykkur? — Það næsta er að
fara af stað þegar veður leyfir, og
byrja að kemba botninn á þeim
slóðum, sem við höldum að flakið
sé. Við höfum einnig áhuga á, að
útvega okkur fullkomnari tæki til
leitarinnar, en það er nú allt i at-
hugun.
Við reyndum að fá lánuð tæki,
sem notuð voru til leitarinnar að
þotunni, sem fórst þarna I vetur,
en vorum of seinir á okkur i það
sinn, þau voru farin aftur af landi
brott. Við fórum einnig af stað,
þegar dráttarbáturinn Southwind
kom hér til að aðstoða isbrjótana
tvo, en hann var útbúinn einum
frá Faxaflóahöfnun á dragnót, 17
áriö 1967 og lOáriö 1969. Meöalafli
á bát á timabilinu 1964-1967 var
234-254 tonn, en áriö 1968 var hann
114 tonn og 140 tonn áriö 1969.
Hlutur einstakra tegunda I
heildaraflanum var nokkuö jafn,
Arin 1960-1968 voru 42% af afla
dragnótarbáta viö Faxaflóa ýsa,
33% þorskur, 19% skarkoli,
afgangurinn ýmsar aörar teg-
undir. Aldurs- og lendardreifing
þess fisks, sem veiddist I dragnót
er yfirleitt sú sama og fékkst i
önnur veiöarfæri á sama staö og
tima.
Rannsóknir á ýsustofninum
sýna glögglega, aö miklar sveifl-
ur eru I stærö hinna einstöku ár-
ganga og aö þessar sveiflur ráöa
mjög miklu um breytingar á afla-
magni. tlr hinum 13 árgöngum,
sem eiga hlut aö máli, fengust
samtals 406 miljónir fiska á
aldrinum 4-6 ára, en af þeim voru
176 miljónir af árgöngunum frá
1956-1957. Siöan hafa aöeins
komiö tveir árgangar, sem eitt-
hvaö gagn er I, nefnilega árgang-
arnir frá 1960 og 1964, sem þó eru
hálfdrættingar á viö þá fyrr-
nefndu.
Orsök minnkandi ýsuveiöi
undanfarin ár, viröist þvi aöal-
lega vera lélegt klak.
1 rauninni er mjög vafasamt aö
bera veiöina i dag saman viö þaö
sem hún varö á árunum 1961-1965,
þar sem sú veiöi byggöist svo til
fullkomnustu leitartækjum I
heimi. Hann fann m.a. kjarn-
orkukafbátana bandarisku, sem
fórust, og fleiri skip og vélar. Við
töluðum við skipstjórann á hon-
um, en hann sagði okkur, að þvi
miður hefðu tækin verið tekin i
land áður en hann fór hingað.
Þá höfum við talað við nokkra
menn i vetur og úr þeim upp-
lýsingum ætlum við að vinna. Ég
vildi þó gjarnan biðja þig um að
koma þvi á framfæri fyrir okkur,
að þeir, sem telja sig geta gefið
okkur einhverjar upplýsingar um
hvar skipið liggi, láti einhvern
okkar þriggja vita sem allra
fyrst. Eru það sérstaklega sjó-
menn, eins og t.d. loðnuskipstjór-
ar, sem þarna hafa verið á veið-
um og gamlir sjómenn, sem telja
sig hafa fest veiðarfæri i flakinu.
Nöfn okkar allra eru i sima-
skránni. Eru allar upplýsingar
um þetta vel þegnar, og ef þær
reynast haldgóðar verður vel
greitt fyrir þær.
Þessi björgunarleiðangur hefur
valdið mér mörgum andvöku-
nóttum og á sjálfsagt eftir að gera
það. En eitt er vist, að þó við
verðum að leggja út i enn meiri
kostnað, enn meiri vinnu og enn
fleiri andvökunætur, munum viö
ekki hætta að leita þó við verðum
hundrað ára gamlir.
—klp—
ÞAÐ ER TEKIÐ EFTIR
AUGLÝSIKGU Í TÍMANUM!
eingöngu á tveimur afburða-
sterkum árgöngum, sem ekki er
hægt aö reikna meö venjulega.
Samanburöur á ýsuveiöi okkar
I dag viö þaö sem hún var áöur,
sýnir eftirfarandi:
A árunum 1966-1971 sveiflaöist
aflinn 34 og 38 þús. t. og
var meöalaflinn á þvi timabili
tæplega sex sinnum meiri en á
árunum 1930-1939: helmingur af
þvi sem hann var á árunum 1961-
1965 og einum og hálfum sinnum
meiri en á árunum 1946-1959.
Þessar sveiflur eru innan
þeirra marka er náttúran sjálf
ákveöur um stærö hinna einstöku
árganga.
Tilraunaveiöi rannsóknaskipa
á undanförnum árum hefur sýnt
aö mjög áþekkar sveiflur eru I
ýsumagninu á einstökum stööum,
hvort sem dragnótaveiöi hefur
veriö leyfö þar eöa ekki.
Sú þróun I veiöi Akranesbáta,
sem vitnaö er I I bréfi Akurnes-
inga er I samræmi viö þá heildar-
þróun ýsuveiöanna, sem hér
hefur veriö lýst, þó aö visu sé hér
einungis um aö ræöa 0,5% af ýsu-
afla Islendinga á umræddu tima-
bili og 0,3% af heildarýsu-
aflanum.
Hér viröist þvi ekki vera um aö
ræöa staöbundiö fyrirbrigöi, sem
hægt er aö skýra meö notkun
ákveöinna veiöarfæra, heldur
viröist um aö kenna sveiflum i
náttúrunni, er viö ráöum ekki viö.
S. Helgason hf. STEINIÐJA
HinhQlti 4 Simai 26677 og 14254
Jörð til sölu
Jörðin Siglunes i Barðastrandarhreppi er
til sölu. (Tilboð óskast.)
Nánari upplýsingar gefureigandi og ábúandi jarðarinnar
Guðmundur GislaSon.
Áskilinn réttur til að taka hvaða tilboði sem er eða hafna
öllum. Simi um Haga.