Fréttablaðið - 14.08.2004, Blaðsíða 39
LAUGARDAGUR 14. ágúst 2004
Svona gerum vi›! Opnum s‡ningu á handverki og listum starfsmanna
Landsvirkjunar. Skemmtileg opnunarhátí› laugardag kl. 14. Allir velkomnir!
Opi› alla eftirmi›daga í su
mar.
Nánari uppl‡singar á www.
lv.is
og í síma 515 9000.
Ljósafossstö› vi› Sog
Sultartangastö› ofan fijórsárdals
Andlit fijórsdæla – Mannlíf fyrr og nú.
Söguágrip í máli og myndum úr fijórsárdal í 1100 ár.
Hrauneyjafossstö› á Sprengisandslei›
Myndbönd um fijórsárver og Vatnajökul, líkan af hálendinu
sunnan Hofsjökuls, uppl‡singar um Kárahnjúkavirkjun og
sko›unarfer› um stö›varhúsi›.
Laxárstö› í A›aldal
„Hva› er me› Ásum“ - sí›asta s‡ningarhelgi. S‡ningunni l‡kur
laugardaginn 21. ágúst. Styttur Hallsteins Sigur›ssonar og texti
Árna Björnsssonar um go›in og heim fleirra í göngum og hvelfingum,
ógleymanleg upplifun!
N† S†NING
N
O
N
N
I
O
G
M
A
N
N
I
| Y
D
D
A
/
S
IA
.I
S
/
N
M
1
3
1
0
9
Gó›ir
gestir!
Veri› velkomin í stö›var Landsvirkjunar.
Í tilefni af 100 ára
afmæli rafvæ›ingar
eru s‡ningar í öllum
stö›vum um sögu
fleirra.
SVAR: Eins og Norður-Atlantshafs-
straumurinn er nú á dögum flytur
hann hlýjan sjó og varma frá mið-
lægum breiddargráðum alla leið
norður í Barentshaf og Íshaf. Á
leiðinni miðlar yfirborðssjórinn
varmanum til loftsins. Fyrir vikið
er sjórinn í Norður-Atlantshafi til-
tölulega hlýr og veðurfar í Vestur
Evrópu og á Íslandi milt miðað við
breiddargráðu, mun mildara en á
landsvæðum á svipaðri breidd við
Norður-Kyrrahaf eða á austur-
strönd Norður-Ameríku.
10 stigum hærri lofthiti
Rannsóknir undanfarinna áratuga
hafa sýnt að Norður-Atlantshafs-
straumurinn hefur breyst á jarð-
sögulegum tíma. Sjávarhiti núna
er talinn vera allt að 7 ˚C hærri en
á ísöld og lofthiti jafnvel meira en
10 stigum hærri. Af borkjörnum
úr Grænlandsjökli og kjörnum úr
seti hafsbotnsins hefur verið
ályktað að ástæðan fyrir sveiflum
milli kulda- og hlýskeiða á ísöld
liggi í breytingum á straumakerfi
Norður-Atlantshafsins og þá eink-
um því ferli sem nefnt er hita-
seltuhringrásin (Thermohaline
Circulation, THC). Flestir yfir-
borðsstraumar heimshafanna
tengjast meginloftstraumum við
yfirborð hafanna en hita-seltu-
hringrásin hefur áhrif niður á mik-
ið dýpi, þar á meðal á djúp-
strauma.
Hita-seltuhringrás heimshaf-
anna felst í því að tiltölulega saltur
hlýsjór sem flæðir norður eftir
Norður-Atlantshafi miðlar varma
til andrúmsloftsins. Við það kólnar
sjórinn og eðlismassi hans eykst
þannig að hann sekkur að lokum og
myndar djúpsjó, einkum í Græn-
landshafi (milli Jan Mayen) og
Svalbarða, Labradorhafi (milli
Grænlands og Labrador), og
Irmingerhafi (milli Íslands og
Grænlands, suðvestur af Íslandi).
Neðansjávarfæriband
Til þess að sjórinn nái svo miklum
eðlismassa við kælinguna að djúp-
sjór myndist verður selta yfir-
borðssjávarins að haldast há.
Djúpsjórinn sem myndast í
Norðurhöfum flæðir suður yfir
hryggina milli Grænlands og Ís-
lands, Íslands og Færeyja, Fær-
eyja og Skotlands. Djúpsjávar-
flæði fer suður eftir Atlantshafi og
áhrif þess eru talin ná allt til Norð-
ur-Kyrrahafs. Hringrás þessari er
stundum líkt við færiband sem
dregur hlýjan yfirborðssjó norður
eftir Atlantshafi vegna þess að
sjór verður að koma í stað þess
sem sekkur. Heildarvelta þessa
kerfis er talin vera á bilinu 16-20
Sv en Sv er eining fyrir flæði haf-
strauma, 1 Sv =1 milljón m3 (millj-
ón rúmmetrar á sekúndu).
Hita-seltuhringrás heimshaf-
anna er því nátengd veðurfari við
Atlantshaf en hún er viðkvæm
fyrir breytingum sem verða vegna
sívaxandi gróðurhúsaáhrifa í loft-
hjúpi jarðar og hlýnunar andrúms-
loftsins. Ein hlið málsins er sú að
aukin bráðnun jökla og hafíss
kunni að lækka seltu yfirborðs-
sjávar og draga úr eða hefta djúp-
sjávarmyndun, og þar með minnka
hlýsjávarflæði norður á bóginn og
leiða til kaldara veðurfars á
áhrifasvæði Norður-Atlantshafs-
straumsins.
Hraði breytinga mikilvægur
Miklu skiptir hve hratt breytingar
verða. Talað er um að loftslags-
breytingar séu örar þegar þær
taka áratugi eða fáar aldir, eins og
til dæmis breytingarnar sem koma
fram í ískjörnum Grænlandsjök-
uls. Síðasta sveiflan var fyrir um
10.000 árum og markaði lok ísaldar.
Það sem hér er spurt um er
raunar eitt helsta viðfangsefni nú-
tímans ekki einungis í haf- og veð-
urfræði heldur teygjast þessar
spurningar inn í hagfræði og
félagsfræði.
Á alþjóðlegum vettvangi fræð-
anna er lögð mikil áhersla á að
auka þekkingu á hita-seltu-
hringrásinni, einkum á þeim að-
stæðum sem stýra því hvort hún
minnkar eða vex. Ein leiðin er að
færa þekkingu inn í reiknilíkön til
að spá fyrir um samspil lofts og
sjávar og þróun við mismunandi
aðstæður. Þegar miðað er við
sennilega framtíðaraukningu á
styrk koltvíoxíðs í lofti benda nið-
urstöður margra líkana til þess að
undir lok þessarar aldar hafi velta
færibandsins minnkað um 20 til 30
prósent. Þó verður að geta þess að
margt má gagnrýna í þessum lík-
önum en þau munu batna þegar
reikniverkin og tölvurnar eflast
enn frekar og gögnin sem lögð eru
inn í líkönin verða jafnframt betri.
Vísbendingar eru um það frá bein-
um mælingum í hafinu að nú þegar
hafi dregið nokkuð úr flæði djúp-
sjávar til suðurs um skarðið milli
Færeyja og Skotlands. Meiri mæl-
ingar og ítarlegri eru þó nauðsyn-
legar til að staðfesta þetta og fylgj-
ast með djúpsjávarflæðinu úr
Norðurhöfum.
Spádómsgáfa Hollywood
Ef til vill hefur spyrjandinn séð
kvikmyndina The Day After
Tomorrow en sú mynd fjallar ein-
mitt um breytingar sem verða á
Norður-Atlantshafsstraumnum og
hita-seltuhringrásinni. Söguhetj-
an, Jack Hall, sýnir á ráðstefnu í
Nýju-Delí algenga skýringarmynd
af hita-seltuhringrásinni og færi-
bandinu. Í myndinni er lýst mikl-
um hamförum, snöggar veðurfars-
breytingar verða á nokkrum dög-
um! Á Hollywoodvísu varð að
koma mörgu fyrir í tveggja tíma
bíómynd og sum fyrirbrigðin, til
dæmis flóðaldan og ofurstormur-
inn, eiga sér ekki fræðilegar for-
sendur. Hins vegar er engin
ástæða til að forsmá þessa mynd.
Hún ætti að vekja áhorfandann til
umhugsunar um það, að mannkyn-
ið er að breyta veðurfari á jörðinni
og því kunna að fylgja breytingar
á hafstraumum í Norður-Atlants-
hafi. Þó að meðalhitinn hækki á
jörðinni sem heild kunna sum
svæði að kólna og breytingar
veðurfarsins geta komið okkur að
óvörum með ýmsum hætti.
Jón Ólafsson, prófessor í haffræði við HÍ.
Hvað gerist ef Norður-
Atlantshafsstraumurinn
stöðvast eða breytist?
HRINGRÁS NORÐUR-ATLANTSHAFS-
STRAUMSINS
VÍSINDAVEFUR HÁSKÓLA ÍSLANDS
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um vísindi, hvaða nafni sem þau nefnast. Meðal
spurninga sem þar hefur verið glímt við undanfarið eru: „Hvers vegna geta fuglar set-
ið á háspennuvír án þess að fá raflost?“ og „Hvaðan á orðatiltækið laukrétt uppruna
sinn?“. Svörin er að finna á visindavefur.hi.is