Fréttablaðið - 04.09.2004, Blaðsíða 40

Stríð. Orðið eitt er ógnvekjandi.Lýsir ástandi sem fæstir viljakomast í tæri við. Friður er
hins vegar himneskt ástand. Í það
minnsta fyrir þá sem búa við raun-
verulegan frið í heilsteyptum sam-
félögum. Friður eftir stríðslok er
ekki slétt sama hamingjuástandið,
þótt vissulega sé stríðshrjáðum létt
að geta gengið um göturnar án þess
að vera skotnir af færi. Við stríðs-
lok hefst uppbygging og háværar
hjálparhendur alþjóðasamfélagsins
keppast við að leggja hönd á plóg.
Allt skal verða svo miklu betra en
fyrir stríð. Verst hvað hjálparsam-
tök eru lélegir langhlauparar. Starf
þeirra felst í spretthlaupi, enda
alltaf nýtt stríð einhvers staðar í
veröldinni. Fersk stríð sem skyggja
á hörmulegar afleiðingar gamla
stríðsins og óbærileg sárin sem
þjóðirnar þurfa að sleikja. Reyndar
hafa Þjóðverjar sérstakt orð yfir
starfsemi hjálparsamtaka og kalla
þau farandleikhús líknarfélaganna.
Stríð eru líka fljót að úreldast í
minningunni enda mikið sem geng-
ur á í hverju stríði og allir orðnir
fullsaddir af ástandinu þegar loks
kemst á friður og reyna því að
gleyma hremmingunum sem fyrst.
Eitt af stríðunum sem heyrir sög-
unni til og verður æ ryðgaðra í
minningunni er stríðið í gömlu
Júgóslavíu. Nú þegar tíu ár eru
liðin síðan stríðinu lauk, hefur
minnkað mjög áhugi fyrir að veita
fé til stríðsfórnarlambanna.
Vilborg Ísleifsdóttir-Bickel, doktor
í sagnfræði, er ein þeirra sem enn
standa í fremstu víglínu hjálpar-
starfs, en hún stofnaði Þýskalands-
og Íslandsdeildir Biser á fyrstu ár-
unum eftir stríðslok. Biser eru
hjálparsamtök sem reka þrjá lýðhá-
skóla kvenna í Bosníu og skipt hafa
sköpum í lífi bosnískra kvenna.
„Ég fór fyrst til Bosníu 1997,
tveimur árum eftir að stríðinu lauk.
Stríðið fór hryllilega með konur;
þúsundir voru drepnar og tugþús-
undum haldið í nauðgunarbúðum
þar sem sorinn í þjóðfélaginu hafði
að þeim kynferðislegan aðgang
hvenær sem hentaði. Ein þeirra
kvenna sem til okkar kom hafði
horft upp á eiginmann sinn drepinn
og var svo nauðgað tímunum saman
í viðurvist átta ára gamallar dóttur
sinnar. Þá var henni haldið í nauðg-
unarbúðum sem serbneski herinn
hafði á sínum snærum en slapp
þaðan við illan leik hálfu ári síðar.
Það eru þessar konur sem leita rétt-
ar síns nú en í New York er hægt að
kæra þessi ofbeldisverk fyrir
kanadískum rétti. Biser-félagið,
ásamt þrettán konum sem lent
höfðu í nauðgunarbúðum, fóru í
mál gegn Karadzic sem er hátt
settur og mjög vinsæll í serbneska
hluta Bosníu. Við unnum málið og
fengum ríflegar skaðabætur. Ef
Karadzic næst einhvern tímann
þarf ég ekki lengur að ganga um
betlandi um rekstrarfé en níðingur-
inn er vel varinn og á kafi í vopna-
og eiturlyfjasölu, mansali og
vændi.“
Fórnarlömb nauðgana drepin af
ættingjum sínum
Biser rekur þrjár deildir, staðsettar
í bosnísku borgunum Sarajevo,
Travnik og Tuzla. Á öllum stöðun-
um hafast við þúsundir flótta-
kvenna sem flokkast sem innan-
landsflóttamenn. Þess má geta að í
fyrrverandi Júgóslavíu eru milljón-
ir innanlandsflóttamanna á ver-
gangi.
„Þessu fólki líður hræðilega.
Mikill meirihluti flóttamannanna er
múslimar sem komust af úr Srebr-
enica-fjöldamorðunum sem voru
mestu fjöldamorð í sögu Evrópu
síðan í heimstyrjöldinni síðari. Þar
voru drepnir tíu þúsund karlmenn
og drengir en konurnar komust í
gegnum skógana og flúðu til Tuzla.
Þeir sem verða fyrir svona lífs-
reynslu jafna sig aldrei. Þeir sem
eftir lifa eru svo veikir að þeir
„funkera“ varla sem manneskjur.
Því eru alltof margir sjúklingar á
hvern vinnandi mann, ofan á sextíu
prósenta atvinnuleysi í Bosníu.
Efnahagsástand nú er verra en í
stríðslok og ríkið því sem næst
gjaldþrota. Vegna þess getum við
ekki sóst eftir fjármunum frá bosn-
íska ríkinu sem tæplega ræður við
að reka barnaskóla landsins.“
Biser-lýðháskólarnir eru allir í
bosnísk-króatíska hluta Bosníu. Við
stríðslok var meirihluti íbúa Sara-
jevo múslimar en í skólana eru
allar konur velkomnar til aðhlynn-
ingar og náms, burtséð frá uppruna
eða trúarbrögðum.
„Vandinn við afskipti alþjóða-
samfélagsins er að það drífur alltaf
í kosningum eftir að friður kemst á,
til þess eins að fara og skilja allt
eftir í skötulíki og með leppstjórn
til að þurfa ekki að standa í raun-
verulegri uppbyggingu. Hin vest-
rænu ríki vilja spandera sprengj-
um og vopnum en ekki eyða krónu í
menntun eða fátækraframfærslu.
Kosningarnar 1997 voru þannig til
mikillar óþurftar því fólk kaus bara
þá sem það þekkti; helstu stríðs-
herrana og afturhaldsseggina.
Síðan hefur hvorki gengið né rekið.
Pólitík á Balkanskaganum merkir
að halda öllu niðri og bregða fæti
fyrir náungann. Fólk er vant því að
einn maður ráði öllu og þess vegna
verða menn lengi að koma á lýð-
ræði.“
Vilborg segir menntunarleysi
kvenna dragbít á þessi samfélög, en
múslimskar konur eru upp til hópa
bæði ólæsar og óskrifandi. Hún
bætir við, þótt ljótt sé að segja það,
að tækifæri kvenna hafi legið í
þessu stríði því þegar karlarnir
voru dauðir hafi skapast olnboga-
rými fyrir konur að mennta sig.
„Því stofnuðum við þennan lýð-
háskóla, sem eru námsflokkar fyrir
fullorðnar konur. Ólæsi þeirra gerir
aðkallandi að fá þær inn í skólana
svo þær seinna meir reki eigin dæt-
ur til náms. Skólahald er óskaplega
lýðræðislegt fyrirbæri. Maður þarf
bara að hafa viljann til að læra til að
hafa rétt á inngöngu og vera vel-
kominn. Við bjóðum áfallahjálp
fyrir nauðgunarfórnarlömbin en
það er ekki aðalatriðið. Það vill eng-
inn vera stimplaður fórnarlamb og
með því að einblína á nám vildum
við forða konunum frá þessum
stimpli. Mikilvægast er að auka
sjálfsvirðingu þeirra og kenna
þeim að komast af. Þannig geta þær
sagst vera á leið í enskutíma en
talað við sálfræðing í leiðinni. Það
er mikil skömm að vera nauðgunar-
fórnarlamb, jafnvel þótt allir hafi
lent í þessu. Fórnarlömbin eru jafn-
vel elt inn á spítala af sinni eigin
fjölskyldu og drepin þar, ef ekki
annars staðar. Í þessum múslimsku
samfélögum er ekki lögregla eins
og við þekkjum, heldur hefur stór-
fjölskyldan lögreglumálin á sinni
könnu og leysir þau svona.“
Grimmilegt stríð gegn konum og
börnum
Þeim konum sem stundað hafa nám
í lýðháskólum Biser hefur að sögn
Vilborgar gengið vel að fá vinnu
eftir námið en vegna mikils at-
vinnuleysis er takmörkunum háð
að fá vinnu. Þeim gengur best sem
kunna erlent tungumál, eru af
góðum ættum og komast í störf hjá
alþjóðaskrifstofum en flestir draga
fram lífið á landbúnaði. Þjóðverjar,
sem sjálfir hafa lent í stríðs-
hörmungum, hafa sýnt raunhæfar
lausnir í atvinnusköpun og hafa
verið örlátir á fé til hvers kyns upp-
byggingar í gömlu Júgóslavíu.
„En það er afskaplega erfitt að
fá peninga í hvers kyns kvenna-
verkefni og eftir viðskipti mín við
skrifræðið í Brussel finnst mér sú
stofnun vera orðin framgangskerfi
fyrir unga, evrópska bírókrata. Nú
skipta verkefnin ekki máli heldur
að þeir haldi stöðum sínum. Merki-
legt líka með hjálparstarfsemi að
menn byrja alltaf á því að setja upp
rándýrar skrifstofur. Hvað eru
28 4. september 2004 LAUGARDAGUR
Söluhæsta fartölvan í Evrópu
ACER
tækni
SÍÐUMÚLA 37 - SÍMI 510 6000
WWW.SVAR.IS
tækni
FARTÖLVUR
Biser er bosníska og þýðir perla
eða tár, en perlur eru klassískt
skart bosnískra kvenna. Íslenska
stuðningsdeildin var stofnuð árið
2000, í henni eru, auk dr.
Vilborgar Ísleifsdóttur-Bickel,
þær Hildigunnur Ólafsdóttir af-
brotafræðingur, Guðrún Guð-
laugsdóttir blaðamaður, Valdís
Elísabet Baldvinsdóttir kennari,
Sigurveig Sigurðardóttir hjúkr-
unarfræðingur, Þórunn Klem-
ensdóttir hagfræðingur og
Kristín Guðmundsdóttir kennari.
Formaður er Kristín Ástgeirs-
dóttir fyrrverandi þingmaður.
Biser-lýðháskólarnir hafa að
markmiði að miðla til kvenna
þekkingu sem nýst getur þeim á
atvinnumarkaði. Samhliða er
reynt að koma til kvenna félags-
legri aðstoð, læknishjálp og lög-
fræðilegri aðstoð. Til starfa eru
valdar konur sem kunna sitt
fag, ásamt því að hafa sama fé-
lagslega og menningarlega bak-
grunn og nemendur skólans.
Einnig er mikilvægt að þær hafi
þekkingu á þeim skelfilegu
hremmingum sem konurnar
hafa gengið í gegnum og stríðs-
átökunum í fyrrverandi Júgó-
slavíu.
Boðið er upp á námskeið í
handavinnu, lestri, tungumál-
um, tölvunotkun, bókhaldi og
ritarastörfum, ásamt námskeið-
um í stofnun og rekstri fyrir-
tækja. Handavinnunámskeiðin
eru eftirsóttust og brúa bilið
yfir í aðra og meiri þekkingu. Á
almennum kvennavettvangi er
rætt um mál sem brenna á
konum og fengnir til þess vel
menntaðir fyrirlesarar. Í kjöl-
far fyrirlestranna eru um-
ræður, helgarnámskeið og
vinnustofur starfræktar.
Biser-lýðháskólarnir eru
starfræktir í borgunum Sara-
jevo, Tuzla og Travnik. Banka-
reikningur Biser á Íslandi er í
Landsbankanum. Númerið er
011-26-002000. ■
Perlur og tár í þekkingarleit
VILBORG ÍSLEIFSDÓTTIR-BICKEL Rekur námsflokka fyrir bosnísk fórnarlömb nauðgana úr stríðinu í fyrrverandi Júgóslavíu. Hún leitar
nú fjárhagsstuðnings til áframhaldandi reksturs Biser-lýðháskólanna hjá íslenskum fyrirtækjum og einstaklingum sem vilja leggja þessum
þjáðu konum lið og hjálpa þeim að öðlast betri framtíð.
Tíu ár eru síðan byssuskoltarnir í fyrrum Júgóslavíu þögnuðu. Þeir sem eftir lifa hafa varanleg ör á sálinni, ekki síst konurnar, sem margar
eru ekkjur og fórnarlömb nauðgunarbúða. Í Bosníu er ólæsi meðal kvenna landlægt og atvinnutækifærin engin. Dr. Vilborg Ísleifsdóttir-
Bickel er ein sterkra hugsjónakvenna sem reka lýðháskóla fyrir fórnarlömb nauðgana í stríðinu í Bosníu.
Áfallahjálp og lestrarkennsla
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
AL
LI
O
G
Ú
R
EI
N
K
AS
AF
N
I