Fréttablaðið - 12.09.2004, Blaðsíða 8

Óeirð í ráðhúsi
Einhver óeirð virðist vera meðal æðstu
embættismanna í ráðhúsi Reykjavíkur-
borgar. Stutt er síðan Hjörleifur Kvaran
borgarlögmaður sagði upp störfum og
réð sig til Orkuveitunnar. Helga Jóns-
dóttir borgarritari, sem er staðgengill
borgarstjóra, sótti um starf ráðuneytis-
stjóra í félagsmálaráðu-
neytinu en fékk ekki
og ætlar að kæra
niðurstöðuna til um-
boðsmanns Alþingis.
Sigurður Snævarr borgar-
hagfræðingur, sem að-
eins er búinn að vera í
stuttan tíma í ráðhús-
inu, sótti líka um og er
eins og Helga
ósáttur. Sú spurning vaknar hvað það er
í ráðhúsinu sem veldur því að vel laun-
aðir og valdamiklir embættismenn kjósa
að leita eftir störfum annars staðar. Þarf
raunar ekki embættismenn til því á dög-
unum var upplýst að Árni Þór Sigurðs-
son, hinn vinstri græni forseti borgar-
stjórnar, ætlar innan skamms að taka sér
nokkurra mánaða frí frá störfum. Ætlar
hann til Brussel, sem stundum er kölluð
eftirlætisborg silkihúfanna, til að „skoða
áhrif löggjafar Evrópusambandsins á
sveitarfélög“ eins og það heitir. Við
treystum því að þakklátir útsvarsgreið-
endur fái að borga reikninginn.
Slagur um embætti
Þó að Páll Skúlason hyggist ekki láta af
embætti háskólarektors fyrr en næsta
sumar er slagurinn um eftirmann hans
þegar hafinn. Einn prófessor, Ágúst
Einarsson, hefur þegar gefið formlega
kost á sér. Kunnugir telja að fleiri eigi
eftir að bætast í hópinn fljótlega og að
þar á meðal verði konur. Finnst líklega
mörgum tími til kominn að kona gegni
þessari virðingar- og valdastöðu.
Rektorsembættið er ekki eina feita
embættið sem er í brennidepli þessa
dagana. Beðið er eftir umsögn Hæsta-
réttar um umsækjendur um dómara-
embætti. Líklegt er að heitt verði í
kolunum í sambandi við þá embættis-
veitingu hvernig sem mál skipast. Þá er
Þorgerður Katrín menntamálaráðherra
að velta fyrir sér hvern hún á að skipa í
embætti þjóðleikhússtjóra og er búist
við niðurstöðu fyrir lok mánaðarins.
Gríski heimspekingurinn Platón
lagði Sókratesi í munn orðin:
„Það hef ég oft undrast, Aþenu-
menn, að þér eruð skynsömustu
menn, þegar ég tala við yður
hvern um sig, en þegar þér
komið allir saman, hagið þér
yður eins og fáráðlingar“. Vel
má vera að höfundur Laxdælu
hafi lesið Platón og hagnýtt sér
hugsunina – með öfugum for-
merkjum. Hann lætur Ólaf pá
segja: „Því verr þykir mér sem
oss muni duga heimskra manna
ráð, er þau koma fleiri saman“.
Upp úr þessum orðum og
öðru efni spann Sigurður Nordal
hina frægu og listilega sömdu
ritgerð sína „Samlagningu“ sem
birtist í tímaritinu Vöku 1927 og
var í eina tíð skyldulesefni í
skólum landsins. Sigurður setti
fram þá kenningu að lögmál
samlagningarinnar, svo mikil-
vægt sem það væri í reikningi
og raunvísindum, gilti ekki á
sviði mannlegra vitsmuna. „Þar
eru 2 og 2 oft jafnvel ekki = 1,“
skrifaði hann. Af þessu dró hann
víðtækar ályktanir um verkefni
íslenskrar þjóðar. „Ekkert getur
gefið oss gildi nema rækt við
einstaklingana. En ef veldi
vitsins fer sívaxandi í hlutfalli
við veldi líkamskrafta, héðan af
eins og hingað til, þá vex að því
skapi von smárra menningar-
þjóða að láta til sín taka. Hún er
reist á því einfalda lögmáli, að á
sviði vitsmuna eru tveir og tveir
ekki fjórir. Þar verða herskarar
miðlunganna að lúta í lægra
haldi fyrir einum manni full-
gildum“.
Ritgerð Sigurðar kemur upp í
hugann í tilefni af útkomu
einkar áhugaverðrar bókar eftir
Bandaríkjamanninn James
Surowiecki, sem þekktur er
fyrir regluleg skrif um efnahags-
mál í vikuritið New Yorker; heit-
ir hún The Wisdom of Crowds,
með undirtitilinn Why the Many
Are Smarter Than the Few and
How Collective Wisdom Shapes
Business, Economies, Societies,
and Nations, og virðist í fljótu
bragði hafa endaskipti á kenn-
ingunni um samlagningu vits-
muna. Leiðir höfundurinn rök að
því að oft búi hópur manna,
múgur, yfir meiri þekkingu og
gáfum en fróðasti og gáfaðasti
einstaklingurinn í hópnum.
Bók Surowiecki er uppfull af
dæmum um múgvit og frásögn-
um af rannsóknum á því sviði
fyrr og síðar, ekki síst í banda-
rískum háskólum. Er margt af
því þess eðlis að ekki verða
bornar brigður á niður-
stöðurnar. Þegar hópur fólks er
til dæmis beðinn að giska á fjöl-
da kúlna í stóru glerhylki verð-
ur niðurstaðan af samlagningu
svaranna, meðaltalinu, jafnan
réttari en tilgátur einstakra
manna. Athuganir sem gerðar
hafa verið á hinum frægu al-
þjóðlegu sjónvarpsþáttum Viltu
vinna milljón? sýna að salurinn
gefur rétt svör í 91% tilvika en
hlutfallið er 65% þegar hringt
er í fróðan einstakling úti í bæ.
Raunar hafa menn fyrir
löngu áttað sig á og hagnýtt sér
gildi samlagningarinnar þegar
vitsmunir og þekking eiga í
hlut. Dæmi um það eru spá-
markaðir af ýmsu tagi. Háskól-
inn í Iowa hefur í hálfan annan
áratug starfrækt veðmarkað
sem gefur þátttakendum kost á
að veðja um úrslit forsetakosn-
inga vestanhafs. Í öll skiptin
hafa skekkjumörk verið að með-
altali um 1.5% sem er mun betri
árangur en í skoðanakönnunum
Gallups þar sem skekkjan hefur
verið 2,1%. Ekki furða að slíkir
markaðir spretti nú upp á net-
inu eins og gorkúlur á haugi. Má
segja að vinsælasta leitarvélin á
vefnum, Google, sé byggð á
múgviti. Hún finnur efnið sem
við erum að leita að með því að
leggja saman óskir netverja og
raða niðurstöðum upp á þeim
grundvelli. Bandaríska varnar-
málaráðuneytið hugðist í fyrra-
sumar notfæra sér þessi vísindi
og búa til spámarkað um
hryðjuverk en varð að falla frá
þeim fyrirætlunum, ekki vegna
þess að hugsunin væri í sjálfu
sér dregin í efa heldur vegna
almennrar siðferðilegrar
hneykslunar á framtakinu.
Surowiecki kemst svo að orði
í bók sinni: „Við réttar aðstæður
er hópur fólks ótrúlega gáfaður,
og oft gáfaðri en gáfaðasti ein-
staklingurinn í hópnum.“ Hann
segir að oft geti verið skynsam-
legra að byggja á múgviti en
mannviti einstakra persóna.
Þetta er svo ögrandi kenning að
ekki er nema eðlilegt að ýmsum
verði orðfall í fyrstu. Upp í hug-
ann koma ótal dæmi um hið
gagnstæða; er ekki veraldarsag-
an öðrum þræði sagan um þá
ógæfu sem ósjálfstæð hugsun
einstaklinga, sem birtist í múg-
hyggju og múgæði, hefur
valdið? Um miðja nítjándu öld
skrifaði Charles MacKay bókina
Extraordinary Popular
Delusions & the Madness of
Crowds þar sem hann rekur
kerfisbundið sögu óra og ímynd-
ana mannkyns. En þegar nánar
er aðgætt er ekki ginnungagap á
milli MacKay og Surowiecki.
Hinn síðarnefndi setur ýmsa
fyrirvara á kenningu sína um
múgvitið. Það er ekki sama
hvernig hópur er samansettur
ef hann á að ná meiri árangri en
einstakir menn. Hann verður að
vera fjölskrúðugur með þeim
hætti að þekking og vit komi úr
ólíkum áttum og vitneskjan
verður að finna sér farveg sem
kemur í veg fyrir að einn api
eftir öðrum því það er ávísun á
ranga útkomu. Takmörk kenn-
ingarinnar eru Surowiecki að
sjálfsögðu ljós. Þau má sjá af
einföldu dæmi sem hagfræðing-
urinn John Kay nefnir í um-
fjöllun um þetta efni í Financial
Times á dögunum: „Þegar ég
flýg í háloftunum treysti ég
frekar á þekkingu flugmann-
anna en samanlagt vit farþeg-
anna“. Sama má segja um dóm
læknisins á sjúkrahúsinu; við
teljum víst öll skynsamlegra að
byggja sjúkdómsgreiningu á
sérþekkingu hans frekar en
samanlögðu viti sjúklinganna í
kringum hann.
Segja má að múgvit í
skilningi Surowiecki (en ekki
MacKay) birtist hvergi betur en
í frjálsu markaðskerfi og skýri
hvernig það starfar og hvers
vegna það hefur yfirburði yfir
miðstjórnarskipulag eins og
reynt hefur verið með rauna-
legum afleiðingum í sósíalísk-
um ríkjum. Enginn einn maður
eða eitt stjórnvald getur búið
yfir þeirri þekkingu sem þarf til
að uppfylla þarfir manna og
óskir. Það gerist aðeins í víxl-
verkan ólíkrar og dreifðrar
þekkingar. Þegar að er gáð er
kannski ekki eðlismunur á
hugsun Surowieckis og Sigurðar
Nordal í „Samlagningu“, heldur
hafa þeir ólíkar áherslur og taka
viðfangsefnið ólíkum tökum.
Enda segir Sigurður í ritgerð-
inni: „Enginn mun geta neitað
því, að mikill mannfjöldi hljóti
að öllu saman töldu að hafa
meira vit, meiri reynslu og
þekkingu en hver einstaklingur
sem vera skal.“ Og hann bætti
við: „Gallinn er aðeins sá, að vér
kunnum engin ráð til þess að
leggja þessa hluti saman. Þeir
hlíta ekki þeim lögum.“ Þetta
síðarnefnda hefur ekki reynst
alveg rétt eins og dæmin frá
salviti spurningaþáttanna og
árangri markaðanna sanna. ■
H ver einasta manneskja glímir við breyskleika ígegnum lífið. Í slíkri glímu þroskast fólk. Þessiglíma er ekki hin sama hjá hverjum og einum.
Sumir glíma við stærri bresti meðan aðrir takast á við
minniháttar ósiði sem þó getur reynst erfitt að losa sig við.
Fyrrum aðalgjaldkeri Símans tjáði sig um dóm yfir sér og
félögum sínum í grein í Fréttablaðinu í gær. Hann hefur
mátt þola mikinn harm vegna gjörða sinna. Afstaða hans til
eigin brots bendir til heilbrigðrar iðrunar þess sem hefur
brotið af sér og lært af misgjörðum sínum.
Aðalgjaldkerinn er ósáttur við dóma sem félagar hans
fengu fyrir aðild að brotunum. Þeim dómum hefur verið
áfrýjað og því ekkert fullyrt um endanlega niðurstöðu
þeirra hlutar í 250 milljóna króna fjárdrætti gjaldkerans.
Grein aðalgjaldkerans vekur hins vegar upp margar og
þarfar spurningar um sekt og ábyrgð. Vanræksla er fullgilt
réttarfarshugtak. Meistaranum sem tekur að sér húsbygg-
ingu ber að ganga úr skugga um að rétt sé byggt. Þar er ekki
hægt að skýla sér á bak við vanþekkingu. Þekkingin er
forsenda þess að taka að sér verkið.
Sama gildir um framkvæmdastjóra og stjórnarmenn
fyrirtækja. Þeim ber að hafa ákveðna þekkingu og fínum
titlum og háum launum fylgir einnig ábyrgð og eftirlits-
skylda.
Í dómi héraðsdóms yfir meintum vitorðsmönnum er enda
sagt að þeim hafi mátt vera ljóst að ekki væri heimild fyrir
þeim fjármunum sem runnu til fyrirtækja þeirra.
Það er með öðrum orðum skylda þess sem tekur að sér
framkvæmdastjórn að ganga úr skugga um að fjármunir
sem falla af himnum ofan séu heiðarlega fengnir. Undan
þeirri ábyrgð eiga menn ekki að skorast.
Það er hins vegar skiljanlegt að aðalgjaldkerinn fyrrver-
andi eigi erfitt með að horfa upp á ógæfu annarra af hans
völdum. Afstaða hans til eigin brota og vilji hans til að taka
á sig ábyrgð af gjörðum annarra er virðingarverð. En hún
þarf ekki að vera rétt. Allt eins gæti ábyrgðin af þessari
ógæfu legið hjá þeim sem tóku þátt í gleðinni, án þess að
spyrna við fótum.
Eftirgrennslan þeirra sem tóku við fjármununum hefði
getað stöðvað brotin á fyrstu stigum meðan enn var aftur
snúið. Sé sú raunin, þá er gjaldkerinn í iðrun sinni stærri
manneskja en þeir sem kannast ekki við hlut sinn og skilja
félaga sinn eftir einan með ábyrgðina.
Aðalgjaldkerinn telur að umfjöllun fjölmiðla hafi haft
áhrif á dómsniðurstöðu. Það eru alvarlegar ásakanir. Dóm-
urinn er vissulega þungur, ekki síst þegar borið er saman
við dóma sem lúta að líkamsmeiðingum og sálarmorðum. Í
kynferðisbrotamálum er margt sem bendir til þess að gap sé
milli almenningsálits og dómstóla. Sá háværi þrýstingur
hefur ekki haft teljandi áhrif á slíka dóma. Af því verður
ekki ráðið að dómstólar láti undan fjölmiðlum og almenningi
við ákvörðun refsinga.
Hitt er annað að hvert og eitt okkar hefur þá siðferðis-
skyldu að auka ekki á þjáningu og böl umfram það sem nauð-
synlegt er. Það gildir um fjölmiðla sem og alla aðra. ■
12. september 2004 SUNNUDAGUR
SJÓNARMIÐ
HAFLIÐI HELGASON
Fyrrverandi aðalgjaldkeri kvaddi sér hljóðs:
Sekt og ábyrgð
Af mannviti og múgviti
FRÁ DEGI TIL DAGS
Vinningar verða afhendir hjá BT Smáralind. Kópavogi. Með því að taka þátt ertu kominn í SMS klúbb. 99 kr/skeytið
Sendu SMS skeytið JA GNF á númerið 1900 og þú gætir unnið. 8. hver vinnur. XXXx
Vinningar eru:• Miðar á myndina• DVD myndir• Margt fleira.
Sjóðheit og sexí gamanmynd um strák sem
fórnar öllu fyrir draumadísina!
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SUNNUDAGSBRÉF
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Enginn einn maður
eða eitt stjórnvald
getur búið yfir þeirri þekk-
ingu sem þarf til að uppfylla
þarfir manna og óskir. Það
gerist aðeins í víxlverkan
ólíkrar og dreifðrar þekkingar.
,,