Fréttablaðið - 17.09.2004, Blaðsíða 45

FÖSTUDAGUR 17. september 2004 33
Erfið æska
og pyntinga-
meistarar
„Til að skrifa sjálfsævisögu þarf
maður að hafa löngun og hæfileika
til að upplifa ævi sína og sjálf sitt
sem texta,“ segir Guðmundur
Andri Thorsson í ágætri grein sinni
„Tilgangur. Komdu. Himinn. –
Hugleiðingar kringum þrjár
sjálfsævisögur 2003“ í Tímariti
Máls og menningar, 3. hefti sem er
nýkomið út. Guðmundur Andri
fjallar um Andlit eftir Bjarna
Bjarnason, Einhvers konar ég eftir
Þráin Bertelsson og Snarkið í
stjörnunum eftir Jón Kalman Stef-
ánsson og segir: „Þótt þessar þrjár
bækur Bjarna, Þráins og Jóns
Kalmans kunni að eiga það sam-
merkt að ei-
l í f ð a r i n n a r
gætir ekki
eins og í Fjall-
kirkjunni vek-
ur það eftir-
tekt manns
hversu ólíkar
þær eru, þótt
allar séu eftir
u p p k o m n a
karlhöfunda
og allar lýsi af
einurð og einlægni erfiðri æsku –
þessu tabúi í íslensku samfélagi
þar sem fram til þessa hefur frem-
ur verið sóst eftir bókum um hina
góðu daga æskuáranna.
Jónas Sen píanóleikari skrifar
bráðskemmtilega grein sem ber yf-
irskriftina „Eru íslensku tónskáld-
in pyntingarmeistarar nútímans?“
Jónas veltir upp hugmyndum
Henrys Pleasants sem ritaði The
Agony of Modern Music og
Nicholas Slonimsky höfundar The
Lexicon of Musical Invective, fær-
ir sig síðan yfir í íslenskt tónlistar-
líf og segir: „Sumt af því sem hér
hefur verið frumflutt undanfarin
ár er harla gott. Nýlegt dæmi er
Passía Hafliða Hallgrímssonar...
Ég er hins vegar á því að stór hluti
íslenskra nútímaverka sé ekki
merkilegur, einfaldlega vegna þess
að þannig hefur það alltaf verið.
Ógrynni tónverka var samið á nítj-
ándu öld; megnið af þeim er löngu
gleymt og heyrist hvergi nema í
helvíti.“ Síðar í greininni, sem
snýst um verkefnaval Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands í vetur, segir
Jónas: „Ég er á þeirri skoðun að ís-
lensk tónlist hafi sérstöðu, af þeirri
einföldu ástæðu að hún er íslensk.
Ég tel að Sinfónían hafi hlutverki
að gegna gagnvart íslenskri tónlist,
burtséð frá því hversu skemmtileg
hún er og því hversu stór hluti
hennar eigi eftir að falla í
gleymsku eftir fáeina áratugi.“
Í heftinu er einnig sendibréf sem
Þórbergur Þórðarson skirfaði
Matthíasi Johannessen 13. ágúst
1963, Glæpasaga Íslands í þremur
stökkum án atrennu eftir Stefán
Mána, Dánarrannsóknir og morðtil-
raunir – vaðið á ljóðum á skítugum
skónum, eftir Eirík Örn Norðdahl,
ljóð eftir Þorstein frá Hamri, Vé-
stein Lúðvíksson, Ófeig Sigurðsson,
Sigríði Jónsdóttur og Jón Bjarman,
bókmenntagagnrýni eftir Þorleif
Hauksson, Dagnýju Kristjánsdóttur,
Baldur Hafstað og Geirlaug Magn-
ússon – og ýmislegt fleira góðgæti. ■
Þetta er viðamesta og veglegasta rit
sem út hefur komið um þann hluta af
menningararfi okkar sem Þjóðminja-
safninu hefur verið falið að varðveita.
Eru hér birtar 38 greinar eftir jafn
marga höfunda, sem flestir eru starfs-
menn safnsins eða vinna í nánum
tengslum við það. Síðast þegar Þjóð-
minjasafnið réðst í bókagerð af þessu
tagi, í tengslum við 130 ára afmælið
1993, voru einstakir munir og minjar í
brennidepli en hér er farin sú leið að
fjalla um forngripina og fornminjarnar
almennt og setja efnið í menningar-
sögulegt samhengi, íslenskt og nor-
rænt. Fyrir vikið fæst miklu heildstæð-
ari og áhugaverðari mynd af þjóð-
minjum okkar en í eldri bókinni þótt
sú aðferð sem þar var beitt hafi líka
sitt gildi.
Lesendur sem þekkja eitthvað til efn-
isins munu komast að raun um það
þegar þeir blaða í þessari bók að hún
er unnin af einstakri vandvirkni og yfir-
vegun. Er greinilegt að mikil vinna
hefur verið lögð í að gera texta skýran
og hnitmiðaðan og hjálp er af millivís-
unum úr einum kafla í annan svo og
heimildaskrá sem munu nýtast skóla-
fólki og öðrum sem vilja leita frekari
fróðleiks. Þá er myndefnið mikið
augnayndi eins og öll hönnun bókar-
innar. En sá galli er á gjöf Njarðar að
bókin með sínum 424 blaðsíðum er
ansi þung og verður varla lesin öðruvísi
en við borð þannig að ekki keppir hún
við reyfarana á náttborðinu.
Bókinni er skipt í sjö kafla. Í hinum
fyrsta, „Safn og samfélag“, eru þrjár yfir-
litsgreinar. Óvanalegasta greinin er eftir
Pétur Gunnarsson rithöfund, sem horf-
ir á Þjóðminjasafnið utan frá með aug-
um gestsins og vekur til umhugsunar
um hvernig hversdagslegir brúkshlutir
verða með tímanum að þjóðminjum.
Árni Björnsson og Gunnar Karlsson
rekja menningarsöguna í samhengi við
Íslandssöguna. Aðrir kaflar eru um upp-
runa Íslendinga og tíma elstu byggðar í
landinu, lífskjör og viðurværi um aldirn-
ar, húsakynni og byggingar, atvinnu og
afkomu, listir og handverk og félags-
menningu og dægradvöl.
Þetta er bók sem fáir munu líklega
lesa í samfellu frá byrjun til enda; lík-
legra er að menn leiti uppi það efni sem
vekur mestan áhuga, fletti bókinni og
skoði myndefnið. Sjálfur staldraði ég
fyrst við greinar Agnars Helgasonar
mannfræðings þar sem raktar eru erfða-
fræðirannsóknir á uppruna Íslendinga
en niðurstaða þeirra um að nær 63% af
kvenleggjum Íslendinga megi rekja til
Bretlandseyja ögrar óneitanlega við-
teknum skoðunum um uppruna land-
námsmanna. Aðrar greinar í bókinni þar
sem rakið er hvernig náttúruvísindaleg-
um aðferðum hefur verið beitt við forn-
leifafræðileg viðfangsefni vöktu líka
áhuga minn. Nefni ég í því sambandi
grein Hildar Gestsdóttur „Mannabein í
þúsund ár“ en hún rekur skilmerkilega
hvernig ný þekking og tækni gerir okkur
kleift að öðlast sagnfræðilega þekkingu
með rannsóknum á þúsund ára göml-
um beinum manna og dýra. Annars er
ógerlegt að gera upp á milli einstakra
greina en hér er sannarlega komið rit
sem á erindi til allra sem vilja fræðast
um sögu okkar og menningararf.
Menningararfurinn og Þjóðminjasafnið
BÆKUR
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Hlutavelta tímans.
Menningararfur á Þjóðminjasafni.
Ritstjórar: Árni Björnsson og Hrefna
Róbertsdóttir.
424 bls. með myndum.
Þjóðminjasafn Íslands 2004.
Annars er ógerlegt að
gera upp á milli
einstakra greina en hér er
sannarlega komið rit sem á
erindi til allra sem vilja
fræðast um sögu okkar og
menningararf.
,,