Fréttablaðið - 25.09.2004, Blaðsíða 45
Djasshátíð Reykjavíkur verður
sett í Ráðhúsinu í fjórtánda sinn
miðvikudaginn 29. september og
stendur hún til 3. október. Alls
verða fimmtán formlegir tónleik-
ar á hátíðinni á fimm dögum víðs
vegar um borgina, auk þriggja
djassklúbba sem starfræktir
verða á vegum hátíðarinnar frá
fimmtudegi til laugardags.
Hæst ber tónleika Van Morri-
son í Laugardalshöll laugardaginn
2. otóber, en þeir eru samstarfs-
verkefni Concerts ehf. og djass-
hátíðarinnar.
Íslenskir djassleikarar sem
hafa búið langdvölum í útlöndum
leika á hátíðinni að þessu sinni
með ýmsum þekktum erlendum
djassleikurnum. Þar má fyrst
telja bassaleikarann Árna Egils-
son sem unnið hefur í Bandaríkj-
unum um árabil, en hann mun
leika með kontrabassaleikurunum
Niels-Henning Örsted Pedersen
og Wayne Darling ásamt Fritz
Pauer píanóleikara og John Hol-
lenbeck á trommur. Tónleikar
þeirra nefnast Bass Encounters -
bassarnir mætast – og verða í
Súlnasal Hótel Sögu föstudag-
inn 1. október.
Trommuleikarinn Einar
Valur Scheving, sem einnig
starfar í Bandaríkjunum,
leikur með latín-
djasskvintett þeirra
Michaels og Roberts
R o d r i g u e z - b r æ ð r a
ásamt slagverks-
leikaran-
um Samu-
el Torres
og bassa-
leikaranum
H a n s
Glawischnig í Súlnasal
Sögu á fimmtudaginn 30. septem-
ber.
Bassaleikarinn Gunnlaugur
Guðmundsson kemur með eigið
tríó, Binary Orchid, og leikur á
Kaffi Reykjavík fimmtudaginn
30. september kl. 22.30. Þeir
Gunnlaugur og Einar Valur leika
einnig með Atlantshafsbandalag-
inu á Kaffi Reykjavík miðviku-
daginn 29. september ásamt Agn-
ari Má Magnússyni og Jóel Páls-
syni.
Helgi Hrafn Jónsson básúnu-
leikari leikur á lokatónleikum há-
tíðarinnar á Broadway sunnudag-
inn 3. október með flokki sínum
Beefólk og austuríska gítarsnill-
ingnum Wolfgang Muthspiel.
Allar nánar upplýs-
ingar um hátíð-
ina er að finna á vefsíðu hennar
www.reykjavikjazz.com ■
LAUGARDAGUR 25. september 2004 29
Vinsælasta sýningin • Bestu búningarnir
Leikfélag Reykjavíkur • Íslenski dansflokkurinn
Listabraut 3 • 103 Reykjavík • Miðasala 568 8000 • www.borgarleikhus.is
T V E N N
G RÍM UVE RÐLAU N
2 0 0 4
Djassað í ReykjavíkVÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS
Svæði átaka og mannrána
Hvernig og hvers vegna hófst
stríðið milli Tsjetsjena og Rússa?
SVAR: Rússar og Tsjetsjenar hafa
löngum eldað grátt silfur saman.
Áhrifa Rússa fer að gæta í norður-
hluta Kákasus á tímum Péturs
mikla um og eftir 1700. Á sléttunum
norðan við Tsjetsjeníu á bökkum
árinnar Terek réðu ríkjum svo-
nefndir Terekkósakkar, sem komið
höfðu þangað úr ýmsum áttum á
tvö hundruð árum þar á undan.
Hófust skærur milli þeirra og
fjallafólksins Tsjetsjena, sem notað
höfðu landið sunnan við Terek til
vetrarbeitar.
Landlæg mannrán
Mannrán til þrælahalds og lausnar-
gjalda hafa verið landlæg í
Kákasus, ekki síst meðal múslima,
og stunduðu Tsjetsjenar þessa iðju
grimmt. Pétur mikli samdi við
kósakka um að gerast rússneskir
þegnar og berjast með keisara-
hernum í skiptum fyrir skattleysi.
Kósakkar urðu þar með eins konar
málaliðar og hefur það trúlega ýtt
undir harðnandi átök við Tsjetsjena
á átjándu öld.
Rússar lögðu undir sig Georgíu
árið 1801 án vopnavalds, en Georg-
íumenn höfðu óttast að Persar eða
Ottómanar (Tyrkir) legðu landið
undir sig og vildu frekar að trú-
bræður þeirra, rússneskir rétttrún-
aðarmenn, yfirtækju landið.
Kákasus var á næstu árum að
mestu lagt undir tsarinn, en svo
nefndust Rússakeisarar frá 1547-
1917, en ýmsar fjallaþjóðir veittu
þó harða mótspyrnu.
Um 1834 hófst Imam Shamil
(um 1797-1871) til forystu í liði
Tsjetsjena og fór hann fyrir ákaf-
lega harðri baráttu fyrir sjálfstæði
Tsjetsjeníu allt til 1859. Fram að
því höfðu Tsjetsjenar játað allhern-
aðarlegt afbrigði af íslam, en
bjuggu sér nú til sérstaka útgáfu af
samil-íslam sem predikaði enn
grimmúðlegri hernaðarhyggju.
Rússar beittu og mjög hrotta-
fengnum aðferðum í baráttunni við
skæruliða Shamils. Eftir 1859
komst á friður en Tsjetsjenar
stunduðu þó skærur, þjófnaði og
mannrán fram undir 1918. Í kjölfar
rússnesku byltingarinnar stofnuðu
þeir Norðurkákásíska fjallalýð-
veldið. Þetta lýðveldi var innlimað í
Sovetríkin og taldist til Rússneska
sambandslýðveldisins (RSFSR).
Tsjetsjenar afburðahermenn
Árið 1936 fékk Tsjetsjenía „sjálf-
stæði” innan Rússlands og varð
ásamt nágranna sínum Ingúsetíu
að sjálfstjórnarsvæðinu Tsjetsje-
níu-Ingúsetíu. Í heimstyrjöldinni
síðari sökuðu Rússar Tsjetsjena
um að vinna með nasistum og lét
Stalín flytja þá alla ásamt Ingúsum
og fleiri smáþjóðum austur á
sléttur Kasakstan í febrúar 1944.
Þeir fengu leyfi til að snúa til baka
árið 1957, í valdatíð Khrústsjovs,
eftir 13 ár í útlegð frá átthögum
sínum.
Tsjetsjenar hafa alla tíð þótt af-
burðahermenn og þjónuðu þeir
margir í her tsarins og í Rauða
hernum og komust þar til hárra
metorða. Þegar Sovétríkin liðuðust
í sundur 1991 gerðist það ekki síst
vegna þess að lög og stjórnarskrá
Sovétsambandsins (SSSR) gerðu
ráð fyrir því að lýðveldin fimmtán
innan þess gætu tekið sér sjálf-
stæði að vild. Lög um svipaðan rétt
sjálfstjórnarsvæða höfðu verið
samþykkt 1990 en um túlkun
þeirra urðu deilur. Þann 27. októ-
ber 1991 var fyrrum herforingi í
kjarnorkuherafla Rauða hersins,
Djokhar Dudajev, kosinn forseti
Tsjetsjeníu. Á grundvelli fyrr-
nefndra laga lýsti hann yfir sjálf-
stæði landsins þann 1. nóvember
1991. Ingúsar vildu ekki fara þessa
leið og ákváðu í þjóðaratkvæða-
greiðslu að vera áfram innan Rúss-
lands.
Stríð Jeltsíns og Pútíns
Nú hófust skærur og mannrán og
stóðu óslitið þar til nýársdag 1994,
að Rússar réðust með mikinn her-
afla á Grosný til að „skakka leik-
inn” að eigin sögn. Þá hófst fyrra
stríðið sem kallað hefur verið stríð
Jeltsíns og það endaði ekki fyrr en
1996, þegar Alexander Lebed
fyrrum hershöfðingi, öryggis-
málastjóri Jeltsíns, samdi um frið
við Tsjetsjena, sem fengu þá sjálf-
stæði að mestu leyti. Mikil óöld
hófst þá í landinu, ættflokkaátök
blossuðu upp og rán og gíslatökur
fóru vaxandi í Suður-Rússlandi.
Fjöldi gísla var kominn yfir 2000,
þegar skæruliðasveitir undir
stjórn Shamil Basajev og líbanska
skæruliðans Kattab réðust á rúss-
neska sjálfstjórnarsvæðið Dag-
estan 1999, en wahabítar, sem er
íslamskur strangtrúarflokkur
súnníta, höfðu þá náð nokkrum
þorpum á sitt vald í Dagestan.
Jafnframt höfðu íbúðablokkir í
Moskvu og Volgodonsk verið
sprengdar í loft upp, en flestir
telja það hafa verið verk
Tsjetsjena, þó svo Rússar segi það
ekki öruggt.
Rússar lýstu þá yfir stríði á
hendur múslimskum skæruliðum í
Tsjetsjeníu og sögðu friðarsamn-
ingana frá 1996 ógilda og hófst þá
það stríð sem enn stendur og er
stundum kallað stríð Pútíns. Gísla-
tökur eru sem fyrr fastur liður í
þessu stríði, samanber atburðina í
Dubrovkaleikhúsinu í Moskvu, en
við hafa bæst sjálfsmorðsárásir
sem múslímar hafa líka stundað
annars staðar. Sjálfstæði
Tsjetsjeníu eða því sem næst
dugði ekki til þess að stilla til
friðar 1996, og óljóst er hvað gæti
orðið til þess að friður komist á.
Guðmundur Ólafsson,
lektor í viðskipta- og hag-
fræðideild HÍ.
Heimildaskrá verður birt á
vefnum.
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem þau nefnast. Með-
al spurninga sem þar hefur verið glímt við undanfarið eru til dæmis: Af hverju komu
fótspor þegar menn stigu á tunglið en ekki gígur þegar geimfarið lenti, hvað þýðir
orðið kerlingareldur, hvernig varð höfuðlúsin til og er hættulegt að kyngja tyggjói?
Hægt er að lesa svör við þessum spurningum og fjölmörgum öðrum á slóðinni
www.visindavefur.hi.is.
Vísindavefurinn hefur áhuga á samstarfi við hvers konar fyrirtæki sem vilja styrkja
þekkingu á vísindum í landinu og skapa sér jákvæða kynningu um leið.
ÁTAKASVÆÐI
S-RÚSSLANDS Á
þessu korti sést
Tsjetsjenía með gul-
um lit. Ingúsetía er
fyrir vestan Tsjetsjen-
íu og enn vestar er
Ossetía, þar sem
borgin Beslan er.
BASSARNIR MÆTAST Árni
Egilsson leikur með kontrabassa-
leikurunum Niels-Henning,
Örsted Pedersen og
Wayne Darling.