Fréttablaðið - 27.09.2004, Blaðsíða 14

Í sjónarmiðum Fréttablaðsins
sunnudaginn 26. september hugar
Guðmundur Magnússon, fulltrúi
ritstjóra, að því, hvað megi segja í
opinberum umræðum um dómstóla
og hvenær. Honum finnst hafa
verið rædd röng spurning um efnið
á röngum tíma á málþingi Lögfræð-
ingafélags Íslands föstudaginn 24.
september um spurninguna: Er
þörf á stjórnsýsludómstól?
Ég var meðal ræðumanna á mál-
þinginu, rakti þrjá nýlega dóma
hæstaréttar um stjórnsýsluleg mál-
efni og sagði undir lok máls míns,
að rök hnigu að því, að dómstóll,
sem sérhæfði sig á sviði stjórnsýslu
mundi tileinka sér meiri skilning og
virðingu fyrir hinum sérstöku lög-
málum innan hennar, en fram hefði
komið í þessum dómum. Á mál-
þinginu varpaði Páll Hreinsson pró-
fessor fram hugmynd um, að bæta
mætti úr þessum skorti á sérþekk-
ingu á annan veg en að koma á fót
nýjum dómstól og er ég síður en
svo andvígur þeirri hugmynd, þótt
Fréttablaðið gefi annað til kynna í
frétt sinni og frásögnum af mál-
þinginu.
Guðmundur Magnússon segir
mig hafa velt því upp, hvort stofna
ætti sérstakan stjórnsýsludómstól.
Þetta er ekki rétt. Það var Lögfræð-
ingafélag Íslands, sem varpaði
þessari spurningu fram og fleiri
sóttu málþing þess um efnið, en
vænst var, svo að margir hafa
áhuga á málinu meðal lögfræðinga.
Guðmundur Magnússon segir
mig hafa gagnrýnt hæstarétt
„harkalega“ og hafi ég meðal
annars sakað dómara um „þekking-
arskort“ og hann telur ummæli mín
„skaða“ hæstarétt. Að lokum segir
Guðmundur: „Ráðherrann hefur að
sjálfsögðu fullt málfrelsi en hann
verður að horfast í augu við að orð
dómsmálaráðherra um dómstóla
hafa meira vægi en flestra annarra.
Tímasetningin er líka afar óheppi-
leg í ljósi þjóðfélagsumræðu um
það hvort forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins séu að þröngva sér vil-
höllum mönnum upp á hæstarétt“.
Í tilefni af orðum Guðmundar
Magnússonar um að ég hafi verið
að „skaða“ hæstarétt fer ég þess á
leit við Fréttablaðið, að það birti í
heild þann kafla ræðu minnar, þar
sem ég nefndi „þekkingarleysi“
dómara til sögunnar.
Tímasetningu málþingsins
ákvað Lögfræðingafélag Íslands og
er hún áreiðanlega ekki í neinu
samhengi við val á nýjum dómara í
hæstarétt. Ummæli Guðmundar
um umsækjendur um embætti
hæstaréttardómara og val á milli
þeirra dæma sig sjálf.
Hæstiréttur á ekki um sárt að
binda og hann þolir skaðlaust nú
sem endranær, að menn segi rök-
studda skoðun sína á dómum hans,
jafnvel dómsmálaráðherra. Ég
færði skýr rök fyrir svari mínu við
spurningu Lögfræðingafélags Ís-
lands, eins og menn sjá, ef þeir lesa
þann kafla ræðu minnar, sem hér
fylgir, eða ræðuna í heild á bjorn.is:
„Þriðja dæmi mitt er dómur
hæstaréttar frá 14. mars 2002 (í
svonefndu minnisblaðsmáli), þar
sem felld var úr gildi staðfesting
úrskurðarnefndar um upplýsinga-
mál á synjun forsætisráðuneytis
um að veita aðgang að minnisblaði,
sem samið hafði verið að tilhlutan
fjögurra ráðherra til að undibúa
umfjöllun og ákvörðun ríkisstjórn-
arinnar um viðbrögð við dómi
hæstaréttar frá 19. desember 2000
um tekjutryggingu öryrkja.
Ríkisstjórnin ákvað með vísan
til minnisblaðsins að skipa starfs-
hóp til að fjalla um dóminn og und-
irbúa aðgerðir vegna hans. Til að
þeim trúnaðarmönnum ríkisstjórn-
arinnar, sem völdust í þennan
starfshóp, mætti vera ljóst á hvaða
grundvelli ákvörðun um skipun
hópsins var tekin, var í skipunar-
bréfum til þeirra jafnframt vísað til
minnisblaðsins og það látið fylgja
bréfunum sem fylgiskjal.
Samkvæmt niðurstöðu meiri-
hluta hæstaréttar leiddu þessi síð-
astgreindu atvik til þess, að sú
grein upplýsingalaga, sem slær
skjaldborg um pólitíska umfjöllun
og stefnumörkun ríkisstjórnar og
undanþiggur aðgangi hvers kyns
gögn, sem undirbúin eru fyrir fundi
hennar, þótti ekki lengur eiga við
um minnisblaðið. Taldi rétturinn, að
stjórnvöld hefðu í verki fengið
minnisblaðinu annað hlutverk og
þannig í raun veitt að því ríkari að-
gang en upphaflega hefði verið ætl-
unin. Með vísan til þessa var talið
að beita bæri meginreglu upplýs-
ingalaga og veita aðgang að minnis-
blaðinu.
Í forsendum fyrir þessari nið-
urstöðu kom fram að rétturinn
taldi vinnu sérfræðinganna ekki
vera þátt í stefnumörkun ríkis-
stjórnarinnar, „enda eingöngu lög-
fræðingar skipaðir í starfshópinn”,
svo vitnað sé beint í texta dómsins.
Að þessu athuguðu leit rétturinn
svo til, að um þennan starfshóp
hefði ekki gilt annað en um venju-
legar nefndir á vegum ríkisins,
sem komið væri á fót til að semja
lagafrumvörp. Hann hefði því ekki
verið skipaður til að taka saman
vinnuskjal fyrir ríkisstjórnarfund,
heldur til að skila lögfræðilegu áliti
ásamt frumvarpi til þess að leggja
fyrir Alþingi. Þar eð umþrætt
minnisblað hefði verið hluti af er-
indisbréfi hópsins og forsætisráðu-
neytið hefði ekki gert neinn fyrir-
vara um meðferð þess, þegar það
var sent til aðila utan stjórnarráðs-
ins, hefði ráðuneytið ekki lengur
getað vænst þess, að minnisblaðið
hefði stöðu skjals, sem tekið hefði
verið saman fyrir ráðherrafund og
nyti af þeim ástæðum einum
verndar gagnvart upplýsingarétti
almennings.
Þennan dóm nefni ég hér vegna
þess, að hann dregur öðru betur
fram, hvað vanþekking á störfum
og starfsháttum stjórnvalda getur
brenglað allar forsendur fyrir
niðurstöðum dómstóla og haft
alvarlegar afleiðingar fyrir
lagaframkvæmd á þeim sviðum,
sem þær snerta.
Þekkingarleysi réttarins birtist
skýrt í útleggingum hans á hlut-
verki starfshópsins, sem skipaður
var til að bregðast við öryrkjadóm-
inum svonefnda og til að undirbúa
aðgerðir af því tilefni, en þær skil-
greinir rétturinn vægast sagt afar
þröngt. Af því dregur dómurinn svo
þá ályktun, að vinna hópsins hafi
ekki verið þáttur í stefnumörkun
ríkisstjórnarinnar, jafnvel þótt hún
væri augljóslega fólgin í því að und-
irbúa lagafrumvarp fyrir ríkis-
stjórnina, sem hún gerði að sínu og
lagði fyrir alþingi til að bregðast
við áðurnefndum dómi.
Lái mér hver sem vill, þótt mér
sé spurn, hvar stefnumörkunar rík-
isstjórnar ætti fremur að vera að
leita en í þeirri undirbúningsvinnu,
sem nauðsynleg er við smíði laga-
frumvarpa. Og hvað eru drög að
lagafrumvarpi, sem ríkisstjórnin
hefur til umfjöllunar og ákvörðun-
ar, annað en vinnuskjal? Til marks
um það, að vinna starfshópsins
hefði ekki getað talist stefnumörk-
un af hálfu ríkisstjórnarinnar, benti
rétturinn jafnvel á, að hópurinn
hefði eingöngu verið skipaður lög-
fræðingum! Ja, öðruvísi mér áður
brá, ef störf lögfræðinga eru nú
ekki metin meira en svo, að þeir
geti ekki í nauðsynlegum trúnaði
lagt ríkisstjórninni lið við mótun
þess réttarástands, sem hún kýs að
beita sér fyrir hverju sinni.
Afleiðingin af þessum dómi
varð fyrst í stað sú, að ríkisstjórnin
stöðvaði alla miðlun upplýsinga af
fundum sínum meðan þýðing
dómsins var metin og fordæmis-
gildi hans fyrir stjórnsýslufram-
kvæmd á sviði upplýsingalaga.
Enda þótt ríkisstjórnin tæki síðar
upp fyrra verklag við miðlun upp-
lýsinga af fundum sínum, blasti að
lokinni athugun við sú óvænta nið-
urstaða, að stjórnvöld virðast hér
eftir hafa það í hendi sér með merk-
ingu fyrirvara á skjöl að viðhalda
nánast óbreyttri stjórnsýslufram-
kvæmd frá því, sem áður var“. ■
27. september 2004 MÁNUDAGUR14
Röng spurning um dómstól á röngum tíma?
Hver ræður og hver borgar brúsann?
Í kjarabaráttu kennara sem nú
stendur yfir getur maður ekki
annað en spurt sig hvar liggur í
raun valdið til þess að semja? Nú
hefur komið fram hjá Stefáni Jóni
Hafstein, (Ísland í dag 17. septem-
ber) hjá Reykjavíkurborg, Lúðvík
Bergvinssyni, Vestmannaeyjum
(Fréttablaðið 21. september), og
fleirum sveitarstjórnarmönnum að
sveitarfélögunum er það þröngur
stakkur búinn að þau ráði ekki við
að greiða kennurum þau laun sem
þau e.t.v. vildu gera. Stefán Jón
sagði meira að segja að ríkið hefði
gert þeim óleik með yfirfærslu
grunnskólanna til sveitarfélaganna
með því að semja þá svo vel við
framhaldsskólakennara að sveitar-
félögin væru ekki samkeppnishæf
hvað laun varðar.
Hver er það í raun sem ræður
för í skólamálum á Íslandi? Er það
ríkisstjórnin með menntamálaráð-
herra í fararbroddi eða eru það
sveitarfélögin? Hver semur skóla-
námsskrána sem grunnskólunum
ber að fara eftir? Jú, það er ráðu-
neytið. Hver fyrirskipar að leggja
fyrir samræmd próf sem að mínu
mati er einhver sú mesta fötlun sem
grunnskólar búa við. Þar er einung-
is lögð áhersla á bóklegar geinar og
með því er verið að útrýma og nið-
urlægja list-, verk- og tæknigreinar
og allir vilja jú fá rétta stimpilinn.
Aftur er það ráðuneytið.
Hvar er verið að vinna að stytt-
ingu framhaldsnáms og þar með
yfirfærslu námsefnis frá fram-
haldsskólunum til grunnskólanna?
Jú, enn er það ráðuneytið.Hverju
ráða sveitarfélögin um sína skóla?
Er það hvort þúsundkallinn fari í
viðbætur eða viðhald?
Á Íslandi er eitt skólamódel, það
er ríkismódelið. Hver á svo að fjár-
magna módelið? Jú, það eru sveitar-
félögin. Hver á að framkvæma eftir
módelinu? Það eru skólarnir og í
dag er það kallað sjálfstæði skóla
sem felur lítið meira í sér en velja
lit á módelið. Þetta kallast víst lýð-
ræði og á að koma á móts við þarfir
hvers og eins, sem svo fagurlega er
orðað í grunnskólalögunum sem að
sjálfsögðu koma frá ráðuneytinu.
Þetta er farið að minna mig
á söguna um slátrarann. Ráðherr-
ann lemur sveitarstjórann, sveit-
arstjórinn lemur skólastjórann,
skólastjórinn lemur kennarann og
kennarinn...
Er nema von að maður spyrji
hvort æðstu völd í landinu geti sett
kröfur og tilskipanir en fríi sig svo
allri ábyrgð á fjármagni og fram-
kvæmd eins og bæði forsætis-
ráðherra og menntamálaráðherra
hafa gert í sjónvarpsviðtölum und-
anfarna daga. Samninganefnd,
beggja vegna borðs, ég vona að ég
sé að misskilja eitthvað og að
ykkar máttur sé meiri en ég get
séð. Með von um góða samninga
hið fyrsta. ■
GUÐRÚN SNORRADÓTTIR
KENNARI OG NÁMSRÁÐGJAFI
UMRÆÐAN
KENNARA-
VERKFALLIÐ
Í kjarabaráttu kenn-
ara sem nú stendur yfir
getur maður ekki annað en
spurt sig hvar liggur í raun
valdið til þess að semja?
,,
BJÖRN BJARNASON
DÓMS- OG KIRKJUMÁLARÁÐHERRA
UMRÆÐAN
SVAR VIÐ GAGN-
RÝNI
Ummæli Guðmundar
um umsækjendur um
embætti hæstaréttardómara
og val á milli þeirra dæma
sig sjálf. Hæstiréttur á ekki
um sárt að binda og hann
þolir skaðlaust nú sem
endranær, að menn segi
rökstudda skoðun sína á
dómum hans, jafnvel dóms-
málaráðherra.
,,