Fréttablaðið - 13.11.2004, Blaðsíða 28

E mbætti borgarstjórans íReykjavík er senn 100 áragamalt. Í höndum Sjálf-
stæðisflokksins og fyrirrennara
hans varð það valdamesta emb-
ætti landsins. Völd þess hafa legið
í því að borgarstjóri er í farar-
broddi meirihluta samhentra
borgarfulltrúa. Í öllum öðrum
stjórnarstofnunum landsins þurfa
menn að mynda meirihluta með
hrossakaupum eftir kosningar. Í
Reykjavík vissu menn að hverju
þeir gengu í kosningum: Annars
vegar var Sjálfstæðisflokkurinn
undir forystu ákveðinnar þekktr-
ar persónu, hins vegar andlits-
lausir andstöðuflokkarnir, sem
þurftu að fengnum meirihluta að
koma sér saman um fram-
kvæmdastjóra til að hrinda því í
framkvæmd sem þeir kæmu sér
saman um að loknu karpi og versl-
un með stefnu, stöður og sporslur.
Glundroðakenningin
Meirihluti Reykvíkinga kaus jafn-
an að kaupa ekki köttinn í sekkn-
um – utan einu sinni, 1978. Glund-
roðakenningin – áróður um þá
óvissu sem tæki við ef sjálfstæð-
ismenn yrðu í minnihluta – verk-
aði jafnan í borgarstjórnarkosn-
ingum. Í þeim kusu borgarbúar
eftir allt öðru mynstri en í alþing-
iskosningum. Sjálfstæðismenn
höfðu þó ekki alltaf meirihluta at-
kvæða – dreifing atkvæða hinna
sundurlyndu vinstri flokka var
löngum þeim í hag, þar til 1978 að
Birgir Ísleifur missti meirihlut-
ann með 58 atkvæða mun.
Vinstri flokkarnir riðu ekki
feitum hesti frá þessu kjörtíma-
bili sínu við stjórnvöl borgarinn-
ar. Þeir réðu ópólitískan verk-
fræðing sem borgarstjóra – þar
með fór öll sú reisn og glæsileiki
sem yfir embættinu hvílir for-
görðum. Þeir reyndu að yfirfæra
glamúr embættisins yfir á forseta
borgarstjórnar – en tókst ekki,
enda átti það embætti að rótera
milli þeirra. Í næstu kosningum
steinlágu þeir fyrir Davíð, sem
enn á ný hóf embættið til þeirrar
höfðinglegu virðingar, sem ein-
beittur foringi gefur því. En við
brottför Davíðs hófst endalaus
vandræðagangur í liði Sjálfstæð-
isflokksins.
Sigur R-listans 1994
Skoðanakönnun sem nokkrir ung-
ir menn létu gera í desember 1993
leiddi í ljós að sameiginlegur listi
vinstri flokkanna, Alþýðuflokks
og Alþýðubandalags, ásamt Fram-
sókn undir forystu kvennalista-
konunnar Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur sem borgarstjóraefn-
is, hefði möguleika á að vinna
meirihluta í borginni. Í samninga-
umræðum sem á eftir fóru reyndu
flokkshestarnir ákaft að endur-
taka mistökin frá 1978 og ger-
sneyða borgarstjóraembættið
innihaldi; borgarstjórinn yrði
bara toppfígúra; Ingibjörg gaf
ekki kost á öðru en að embættið
héldi öllum þeim völdum, sem
sjálfstæðismenn höfðu gætt það í
tímans rás. Hún hafði sigur, listi
var settur saman með prófkjöri
með nýstárlegum hætti, hann bar
með sér grasrótarbrag, laus við
hrossakaup flokkshagsmuna. Og
R-listinn sigraði undir forystu
Ingibjargar Sólrúnar.
Borgarstjórnarkosningarnar
1998 fóru fram í mikilli pólitískri
óvissu. Vinstri hliðin var að
endurskipuleggja sig í Samfylk-
ingu og VG, Framsókn var hins-
vegar komin í ríkisstjórnarsam-
starf við Sjálfstæðisflokkinn. R-
listinn lofaði að endurskipuleggja
sig að loknum kosningum í Regn-
bogasamtök, einhuga fylkingu,
gula, rauða, græna og bláa, sem
stæði að baki listanum. Í þjóðsög-
um segir að sá sem komist undir
endann á regnboganum hljóti eina
ósk. Regnbogi R-listans reyndist
álíka haldgóður. Auðvitað hafði
frammistaða R-listans á undan-
gengnu kjörtímabili sitt að segja
um úrslit þessara kosninga, en
hitt réði sennilega úrslitum að
Ingibjörg Sólrún breiddi vængi
sína yfir þær sprungur sem voru
að myndast og víkka í hinu póli-
tíska landslagi.
Höfði lamið við stein
Fyrir kosningarnar 2002 höfðu
vinstri flokkarnir farið í gegnum
hina pólitísku skilvindu og voru
nú fyllilega aðgreindir í VG og
Samfylkingu. Enn lamdi þó R-list-
inn höfðinu við steininn og þóttist
vera einn flokkur í stað þess að
vera kosningabandalag þriggja
flokka. Af Regnboganum var eftir
sá stubbur, að Ingibjörg Sólrún
fékk tvö sæti sem óháður aðili,
þótt allir vissu að hún tilheyrði
orðið Samfylkingu. Og hinn þrí-
eini flokkur vissi vel að Ingibjörg
Sólrún var flotholtið sem hann
flaut á til áframhaldandi valda.
Henni hafði tekist að varpa ljóma
á borgarstjóraembættið til jafns
við glæstustu foringja Sjálfstæð-
isflokksins áður á tíð. Auglýsinga-
stofa var fengin til að hanna kosn-
ingabaráttuna. Öllum dvergunum
sjö var komið undir pilsfald Ingi-
bjargar og hún ein trónaði í heil-
síðuauglýsingum og spjallþáttum
loftmiðlanna síðustu vikur fyrir
kosningar. Hún ætlaði að gera
þetta og hún ætlaði að gera hitt á
næsta kjörtímabili og enginn
þyrfti að efa að yrði hún kosin
stæði hún vaktina á enda.
Enn vann R-listinn sigur – að
vísu með dyggum stuðningi Sjálf-
stæðisflokksins, sem enn á ný var
í pólitískum sjálfsmorðshugleið-
ingum í borginni.
Prentsvertan var ekki meir en
svo þornuð á heilsíðuauglýsingun-
um þegar Ingibjörg ákvað að slá
til og hlýða kalli Samfylkingarinn-
ar, sem var fram sett með þeim
hætti að hún átti að fara fram í
vonlaust sæti í þingkosningum, en
vera samt forsætisráðherraefni
flokksins og halda áfram sem
borgarstjóri.
Ofmetnaðist Ingibjörg Sólrún?
Hvað hafði gerst? Hafði hún of-
metnast eða gerði hún sér ekki
grein fyrir því að R-listinn var nú
ekki neinn regnbogi lengur, heldur
höfðu litirnir aðskilist og sam-
starfsflokkarnir í borginni gátu
ekki þolað að hún nýtti sér vin-
sældir sínar þar til að reyta af
þeim fylgið á landsvísu. Endirinn
varð sá að hún hrökklaðist úr emb-
ætti borgarstjóra, efldi sennilega
eitthvað fylgi Samfylkingarinnar,
en sat eftir með sárt ennið að
kosningum loknum, varaþingmað-
ur og óbreyttur borgarfulltrúi.
Eftirmaður var fenginn Þórólf-
ur Árnason. En hann var ekki póli-
tískur leiðtogi, bara fram-
kvæmdastjóri þriggja eða fjög-
urra hrossakaupaafla án eigin
pólitísks umboðs. Vel liðinn, en
ekkert umfram það. Eftir stjórn-
arkreppu undanfarinna daga stóð
R-listinn frammi fyrir ýmsum
kostum. Enginn vafi er á að sá
glæsilegasti og besti hefði verið
að bjóða Degi Eggertssyni, hinum
óflokksbundna, embættið. Hann
er að vísu tveimur árum yngri en
Davíð Oddsson var þegar hann
varð borgarstjóri 34 ára gamall,
en örugglega með miklu meiri
reynslu í pólitík og félagsmálum
og ábyrgri þátttöku í stjórn borg-
arinnar – ekki gaspri og upphróp-
unum í stjórnarandstöðu.
En, nei. Stjórnmálaskýrendur
segja að Halldór Ásgrímsson hafi
látið það boð út ganga að nú skuli
borgin hætta að ala upp framtíð-
arforingja fyrir Samfylkinguna.
Og tengdasonur Halldórs Ás-
grímssonar í stjórn Framsóknar-
félags Reykjavíkur-norðurkjör-
dæmis krafðist þess að leiðtoginn
yrði fenginn utan frá. Það hefur
jafnan verið bölvun vinstri manna
að reyna að kæfa í fæðingu alla
sem hafa burði til forystuhlut-
verks, hver fyrir öðrum, og jafn-
vel í eigin röðum. R-listinn hafn-
aði að vísu þessari kröfu Fram-
sóknar og ákvað í staðinn að velja
þann úr eigin röðum sem minnst-
ur styrr stæði um.
Hefur varið klúðrið
Steinunni Valdísi Óskarsdóttur
þekki ég ekki af öðru en fram-
komu hennar í fjölmiðlum sem
formanns skipulagsnefndar. Þar
hefur hún þurft að verja hvert
klúðrið á fætur öðru að undan-
förnu og kemur mér fyrir sjónir
sem næstmesti kerfiskallinn í
borgarstjórnarhópnum á eftir Al-
freð. Af þessu dreg ég þá ályktun
að það sé samdóma álit borgar-
stjórnarhópsins að með Steinunni
Valdísi í borgarstjóraembættinu
geti þeim – með smáheppni – tek-
ist að skrönglast út kjörtímabilið
á enda. Eftir það býður hver
flokkur fram fyrir sig.
Steinunni verður tíðrætt um að
það sé seigt í R-listanum límið.
Ingibjörg Sólrún var það lím sem
hélt fyrirbærinu saman frá upp-
hafi. Nú er R-listinn úlfabæli og
límið sem heldur hópnum saman
er hrært saman af völdum, stöð-
um, bitlingum og fyrirgreiðslu.
Báðir litlu flokkarnir voru í
kreppu undanfarinna daga búnir
að hafa samband við Sjálfstæðis-
flokk og kanna möguleikana á
nýrri límhræru og nýjum meiri-
hluta. Og um þetta munu næstu
borgarstjórnarkosningar snúast.
Þá gæti svo farið að VG, Fram-
sókn eða Frjálslyndir réðu úrslit-
um um meirihluta, komist í svip-
aða aðstöðu og Framsókn í Kópa-
vogi undanfarin kjörtímabil, og þá
mundi margur feitur bitinn falla
þeim flokki í skaut, sem í odda-
aðstöðuna kemst og margur hrósa
happi að vera laukur í litlum hópi.
Aldrei aftur
Og þó. Eins og þjóðinni þykir
vænt um embætti forseta Íslands
og sárnar þegar lítið er gert úr því
eða það niðurlægt, þykir Reykvík-
ingum vænt um borgarstjóraemb-
ættið, kunna því illa að það sé rýrt
að innihaldi og reisn, og munu
ekki þola að það gangi kaupum og
sölum. Reykvíkingar munu áfram
vilja fá að kjósa sinn borgarstjóra
og liðshóp hans, en ekki eiga um
það eftirkaup að kosningum lokn-
um hver embættið hreppir.
Þótt R-listinn eigi eftir að tóra
enn um sinn má um hann segja
eins og í dægurlagatextanum al-
kunna um Nínu: að „aldrei, aldrei
aftur/ aldrei, aldrei, aldrei aftur“
mun hann bjóða fram sem pólitísk
eining. ■
13. nóvember 2004 LAUGARDAGUR28
Upphaf endaloka Reykjavíkurlistans
Við brottför Davíðs
hófst endalaus
vandræðagangur í liði Sjálf-
stæðisflokksins.
,,
Stjórnmálaskýrendur
segja að Halldór Ás-
grímsson hafi látið þau boð
út ganga að nú skuli borgin
hætta að ala upp framtíðar-
foringja fyrir Samfylkinguna.
,,
NÝR BORGARSTJÓRI Í REYKJAVÍK Steinunn Valdís Óskarsdóttir tekur við embætti
borgarstjóra í Reykjavík 1. desember næstkomandi.
Í DAG
ÁTÖKIN Í
BORGARSTJÓRN
ÓLAFUR
HANNIBALSSON
Reykvíkingum þykir
vænt um borgar-
stjóraembættið, kunna því
illa að það sé rýrt að inni-
haldi og reisn, og munu ekki
þola að það gangi kaupum
og sölum.
,,
„ÞAÐ GERIST Í REYKJAVÍK“ Forystumenn Reykjavíkurlistans kynna stefnumál sín fyrir
borgarstjórnarkosningarnar 2002. Engan óraði þá fyrir þeirri atburðarás sem fram undan
var í stjórn höfuðborgarinnar.