Fréttablaðið - 20.11.2004, Blaðsíða 54

42 20. nóvember 2004 LAUGARDAGUR
Eitt moskítónet kostar ekki
nema um það bil 300 krónur.
Samtökin Vinir Afríku stefna að
því að safna 300 þúsund krónum
á næstu vikum til þess að geta
keypt þúsund moskítónet. Netin
verða send til Sambíu, þar sem
þau geta bjargað fjölmörgum
börnum sem annars hefðu orðið
malaríuveirunni að bráð.
„Malarían er gífurlegt vanda-
mál en því miður eitt best varð-
veittasta leyndarmál heims-
byggðarinnar. Á hverju ári deyja
tvær milljónir manna úr malaríu
og helmingurinn af þeim eru
börn. Ef viðlíka sjúkdómur kæmi
upp á Vesturlöndum yrði neyðar-
ástand viðvarandi þangað til búið
væri að leysa það,“ segir Júlíus
Valdimarsson hjá samtökunum
Vinir Afríku.
„Netin eru ein sterkasta vörn-
in gegn malaríunni og mjög ein-
falt ráð um leið og búið er að
þjálfa mannskapinn til að nota
þau rétt. Til eru dæmi um að
menn hafi notað netin til fisk-
veiða, því þeir átta sig einfald-
lega ekki á því að moskítóflug-
urnar séu ein helsta smitleiðin,“
segir Júlíus.
Samtökin Vinir Afríku voru
stofnuð fyrir fimm árum. Þau
eru hluti af starfsemi Húman-
istahreyfingarinnar, sem einnig
hefur innan sinna vébanda hér á
landi stjórnmálaaflið Húman-
istaflokkinn.
„Húmanistahreyfingin sjálf
samt er hvorki pólitísk hreyfing
né trúarhreyfing. Við bjóðum
fram þegar við getum, en undan-
farin ár hefur verið svo mikill
kraftur í þessum verkefnum úti í
heimi að orkan hefur öll farið í
þau.“
Undanfarin ár hefur Júlíus
verið að byggja upp hjálparstarf
í Sambíu á vegum Vina Afríku.
Áherslan er þar öll á að aðstoða
heimamenn við að hjálpa sér
sjálfir.
„Þetta er ekki venjulegt hjálp-
arstarf þar sem einfaldlega er
verið að bera peninga eða lyf í
fólk, heldur er verið að hjálpa
fólki til að skipuleggja sig sjálft
og fræðast um hlutina. Virkir
félagar í þessu starfi í Sambíu
eru orðnir yfir þúsund, en skipu-
lagið er þannig að hver þátttak-
andi sér um að þjálfa tíu manns,
og þeir taka síðan að sér tíu
manns hver. Þannig breiðist
þetta hratt út, og það er mikil
gróska í þessu núna.“ ■
VÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS
Hvernig útskýra kirkjunnar
menn Adam og Evu út frá
þróunarkenningunni?
SVAR: Vísindi og kristin trú eru
án efa þær stofnanir vestrænnar
menningar sem mest áhrif hafa
haft á þróun hennar undanfarnar
aldir. Því hefur hins vegar löngum
verið haldið fram að grundvall-
arágreiningur hafi ríkt milli þess-
ara stofnana síðan Galíleó (1564-
1642) var dæmdur í stofufangelsi
af kaþólsku kirkjunni fyrir að að-
hyllast sólmiðjukenningu Kópern-
ikusar. Þeir sem aðhyllast þessa
skoðun benda einnig á gagnrýnina
sem þjónar kirkjunnar settu fram
gegn þróunarkenningu Charles
Darwin (1809-1882), sem birtist í
bókinni Uppruni tegundanna árið
1859. Rannsóknir vísindasagn-
fræðinga benda hins vegar til
þess að þessi frægu dæmi teljist
til undantekninga og sambúð vís-
inda og trúarbragða á þessu tíma-
bili hafi yfirleitt verið frekar frið-
samleg.
Þróunarkenning um lífið en ekki
mannshugann
Það kann að koma sumum á óvart
að árið 1951 fékk tilgátan um
Miklahvell, sem þá var enn mjög
umdeild, óvæntan stuðning frá
kaþólsku kirkjunni þegar Píus XII
páfi lýsti því yfir að hún sam-
rýmdist hugmyndaheimi Biblí-
unnar. Sama gilti hins vegar ekki
um þróunarkenninguna. Í yfirlýs-
ingu Píusar XII, Encyclical
Humani Generis, frá árinu 1950
gat hann þess að svo lengi sem
menn tækju tillit til nokkurra
óumdeildra atriða fælist engin
mótsögn í þróun lífsins og trúar-
brögðum. Lykilatriðið taldi Píus
vera þá staðreynd að hugmyndin
um þróun lífsins var ekki kenning
heldur tilgáta, með þeim eðlismun
sem þar er á. Sköpun Guðs á Adam
og Evu, eins og henni er lýst í
fyrstu Mósebók, var talin jafn lík-
leg og hugmyndir þróunarfræð-
innar. Tæpum 50 árum síðar, nán-
ar tiltekið árið 1996, tók Jóhannes
Páll II páfi hugmynd Darwins um
þróun lífsins í sátt. Í yfirlýsingu
páfa leggur hann áherslu á að guð-
fræðingar verði að fylgjast vel
með rannsóknarniðurstöðum
raunvísindanna ef þeir eigi að
geta afmarkað eigin rannsóknar-
svið. „Í dag,“ segir páfi síðan,
„næstum því hálfri öld eftir birt-
ingu Encyclical-skjalsins, hefur
ný þekking opnað augu okkar fyr-
ir því að þróun er meira en tilgáta.
„Af þessum sökum talar páfi um
„þróunarkenninguna“ og sættir
sig við ályktanir hennar þar til
kemur að mannshuganum, sem að
hans mati getur ekki „sprottið upp
af kröftunum í lifandi efni.“ Hér
kemur Guð til skjalanna.
Sköpunarsaga Biblíunnar sem
ljóðræn myndlíking
Viðhorf íslensku þjóðkirkjunnar
til sambands vísinda og trúar al-
mennt og sérstaklega til lýsingar
fyrstu Mósebókar á sköpun
mannsins og þróunarkenningar-
innar hefur ekki verið rannsakað
til hlítar. Rannsóknir mínar á við-
tökum Íslendinga við þróunar-
kenningunni á árunum 1870-1940
benda til þess að ekki hafi orðið
mikil átök milli kirkjunnar og
þeirra sem aðhylltust þróunar-
kenninguna. Á tímabilinu 1950-
1959 birtust þrjár greinar eftir
herra Sigurbjörn Einarsson bisk-
up sem bera með sér að Sigur-
björn taldi mjög mikilvægt að já-
kvætt samband ríkti milli trúar og
vísinda. Að hans mati er kristinn
einstaklingur „sannfærður um, að
þekking og trú geti ekki verið í
raunverulegri andstöðu hvort við
annað,“ sem leiðir til þess að „vís-
indin geta verið guðsþjónusta og
út frá þessum skilningi hafa
margir hinna fremstu vísinda-
manna litið á starf sitt“. Því telur
Sigurbjörn engan tvískinnung
vera „í huga kristins vísinda-
manns milli þekkingarinnar, sem
hann leitar og finnur og þeirrar
trúar sem hann á“. Hugmyndir
Sigurbjörns fela í sér að túlka beri
sköpunarsögu Biblíunnar sem
ljóðræna myndlíkingu en ekki vís-
indalega úttekt á tilurð jarðarinn-
ar og lífsins sem hún hefur að
geyma, sem endurspeglast í því
að „vísindaleg þekking og trúræn
vitund eru sitt hvort, alveg eins og
það er sitt hvort að vita allt, sem
vitað verður um bein, æðar, taug-
ar, vöðva í mannshendi og hitt að
finna dýrmætt, langþráð vinar-
handtak“.
Fyrsta Mósebók er ekki
vísindatexti
Þórir Kr. Þórðarson guðfræðipró-
fessor ítrekaði þetta viðhorf til
fyrstu Mósebókar í ritlingi ætluð-
um grunnskólakennurum frá ár-
inu 1986. Ef litið er sérstaklega á
frásögnina um sköpun Adams og
Evu þá segir Þórir orðin „Guð
skapaði manninn eftir sinni mynd,
hann skapaði hann eftir Guðs
mynd“ vera myndmál, sem ráða
megi af heildarmerkingu sköpun-
arsögunnar. Af þessu dregur Þór-
ir þá ályktun að textinn sé „ekki
náttúrufræði heldur leikrænt trú-
arljóð, sem hefur siðferðilega
merkingu. Ímyndin (maðurinn í
Guðs mynd) merkir að maðurinn
á að ganga erinda Guðs til efling-
ar lífríkinu“. Það virðist því nokk-
uð ljóst að ýmsir þjónar kirkjunn-
ar hér á landi sjá enga þörf á því
að reyna að skýra Adam og Evu
með vísun í þróunarkenninguna
því fyrsta Mósebók er ekki vís-
indatexti í þeirra augum. Þrátt
fyrir þetta „hugsa flestir guð-
fræðingar enn og skrifa eins og
Darwin, Einstein og Hubble hafi
aldrei verið til,“ og hafa þeir því,
að mati bandaríska guðfræðings-
ins John F. Haught, misst sjónar á
„gjöf Darwins til guðfræðinnar“.
Steindór J. Erlingsson,
vísindasagnfræðingur.
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem þau nefnast.
Meðal spurninga sem þar hefur verið glímt við undanfarið eru til dæmis:
Hversu smátt má smáa letrið vera í samningum, hvenær var grá forneskja, hvar
eru mestu stríðsminjar á Íslandi og hvenær verður mönnuð rannsóknarstöð sett
upp á tunglinu? Hægt er að lesa svör við þessum spurningum og fjölmörgum
öðrum á slóðinni www.visindavefur.hi.is.
Þróunarkenningin
og Adam og Eva
ADAM OG EVA Listamenn hafa margir hverjir reynt að túlka Adam og Evu í verkum sínum.
JÚLÍUS Í AFRÍKU Júlíus Valdimarsson
hefur undanfarin ár verið að byggja upp
hjálparstarf í Sambíu, þar sem heima-
mönnum er kennt að hjálpa sér sjálfir. Nú
er verið að safna fyrir moskítónetum til að
hefta útbreiðslu malaríuveirunnar.
MALARÍUVEIKT BARN Á hverju ári falla tvær milljónir manna fyrir malaríuveirunni. Þar
af er helmingurinn börn.
Netin bjarga mannslífum