Fréttablaðið - 24.11.2004, Blaðsíða 18

Það vakti forvitni mína þegar ný
glæpasaga eftir Arnald Indriðason
var kynnt, og hún var sögð gerast
öðrum þræði meðal íslenskra stúd-
enta í Leipzig á sjötta áratug
síðustu aldar. Ég var sá fyrsti sem
þar hóf nám eftir stríð, einmitt á
sjötta áratugnum, en ári seinna kom
Hjörleifur Guttormsson og undir
lok áratugarins þrír í viðbót. Vorum
við kannski orðnir að sögupersón-
um hjá þessum vinsæla höfundi?
Ég las skáldsögu Arnalds en
komst að raun um að ekkert í þess-
um drjúga söguþræði hans í Leipzig
er í samræmi við raunveruleikann.
Arnaldur hefur auðvitað viljað hafa
þetta svona; rithöfundur hefur að
sjálfsögðu frjálsar hendur, en þegar
hann staðsetur og tímasetur sögu
sína svona nákvæmlega, býst mað-
ur við að hann kanni sögusviðið,
mannlífið og andrúmsloftið þar sem
hann lætur persónur sínar vera á
ferli. Við þekkjum slík vinnubrögð
hjá góðum höfundum og nægir að
nefna Halldór Laxness og Gunnar
Gunnarsson. Í Fréttablaðinu er haft
eftir Arnaldi að þetta séu „bara
leiktjöld“ og það er áreiðanlega
heiðarlegt tilsvar. Hann hefur ekki
reynt að setja sig inní veröldina
eins og hún var. Jafnframt minna
þessi daufu leiktjöld okkur, börn
kalda stríðsins, á það hversu margt
mergjað söguefni liggur í þessum
tíma eftirstríðsáranna og lífi ungra
Íslendinga í rústum Evrópu, sem
hugmyndafræðilega var líka í sár-
um. Framarlega í bók sinni getur
Arnaldur um „Das rote Kloster“,
nafngift sem einhverjir notuðu um
blaðamannadeild háskólans í
Leipzig. En þetta er líka titill á
ágætri bók eftir Brigitte Klump og
þar hefði glæpasöguhöfundurinn
getað fengið gagnlegar heimildir
hefði hann kært sig um þær.
Arnaldur Indriðason er ekki á
höttunum eftir slíku efni; krimmar
hans eru að hætti algengrar for-
múlu glæpasagna, en sumir sam-
tímahöfundar eru þó farnir að
hyggja að hugmyndalegum átökum
í glæpareyfurum og nægir þar að
nefna Dan Brown. Hið yfirborðs-
lega orðaskak í Kleifarvatni um
sósíalisma er auðvitað meinlaust.
En vegna þess að höfundur hefur
útnefnt stað og tíma í Leipzig þá er
það í besta falli hvimleitt að hann
skuli búa til lævísi, launráð og
sundrungu meðal íslensku stúdent-
anna. Í raunveruleikanum var þetta
nefnilega einstaklega samheldinn,
hreinskilinn og skemmtilegur hóp-
ur og öll launmál víðs fjarri.
Í grein í Fréttablaðinu 20. nóv-
ember sl. skrifar Árni Snævarr
grein sem nefnist „Kalda stríðið
snýr aftur í Kleifarvatni“. Fyrst
hélt ég að þetta ætti að vera um-
sögn eða ritdómur um sögu Arn-
alds, en ekki þarf langt að lesa til að
sjá að Árni er að burðast við að gera
það sem höfundur Kleifarvatns ætl-
aði sér alls ekki, nefnilega að heim-
færa söguna upp á lifandi persónur.
Það tekst óhönduglega. Hann minn-
ist á SÍA-gögnin sem innbrotsþjófur
stal handa Morgunblaðinu á sínum
tíma en Arnaldur hefur ekki notað
þau. Einnig notar Árni tækifærið til
að kynna eigin ritsmíðar en
ósmekklegust er aðdróttun hans um
að Guðmundur heitinn Ágústsson
hafi „gengið á mála hjá leyniþjón-
ustunni“. Menn gátu lent í Stasi-
skjölunum af furðulegasta tilefni
og Guðmundur skýrði skilmerki-
lega frá því hvernig nafn hans
komst í þau.
Með grein sinni birtir Árni mynd
sem ég lánaði honum fyrir mörgum
árum með því skilyrði að ég myndi
sjálfur semja myndartextann ef
hann birti hana. Hann hét því og lof-
aði einnig að skila myndinni. Hvor-
ugt hefur hann efnt. Myndin er
tekin í hinum sögufræga Auer-
bachs-kjallara á „messutíma“. Þeg-
ar hinar stóru vörusýningar voru
haust og vor í Leipzig, komu jafnan
margir Íslendingar til borgarinnar.
Það var öruggt að hitta þá fyrir á
þessum veitingastað. Við slíkt tæki-
færi er myndin tekin. Á henni eru
þrír háskólastúdentar, þrír kaup-
sýslumenn, tveir íslenskir og einn
þýskur, og svo Einar Olgeirsson.
Eins og sjá má eru menn að dreypa
á kampavíni í þessu ágæta sam-
kvæmi.
Nokkrir lesendur Kleifarvatns
hafa komið að máli við mig og spurt
hvort ekki hafi verið skelfilegt að
hrærast innanum þetta illþýði sem
frá segir í sögunni. Flestir halda að
sagan styðjist við einhvern raun-
veruleika eins og margar raunsæis-
legar skáldsögur gera. Af þessu má
hafa talsvert gaman og ég bendi
spyrjendum á að allir íslensku
strákarnir í Leipzig séu skúrkar í
sögunni og spyr á móti hvar mig sé
að finna í þessu gengi. Fólk þykist
eiga erfitt með að sjá líkingu við
mig í einhverri persónunni.
Þá líkingu virðist Árni Snævarr
hinsvegar hafa fundið: „Tómas er
rekinn frá námi rétt eins og Eyst-
einn Þorvaldsson“ segir hann í
Fréttablaðinu. Það er rétt að geta
þess strax að Tómas er morðinginn
í sögunni og úr því að Árni fullyrð-
ir að við Tómas höfum báðir verið
reknir, þá er auðvitað líklegt að við
höfum fleira sameiginlegt á sam-
viskunni. En þá er einnig rétt að
taka fram og leiðrétta að ég var alls
ekki rekinn úr skóla. Ég sagði mig
úr háskólanum formlega með skrif-
legri greinargerð, skilaði þeim
gögnum sem skila bar og kvaddi
löglega. Þetta stendur meira að
segja í bókinni „Liðsmenn Moskvu“
eftir Árna Snævarr sem ég hef
alltaf haldið að væri sami maður og
blaðamaðurinn með þessu nafni.
Árni segir kannski eins og ágætur
fræðimaður sem gataði á spurn-
ingu um efnisatriði í eigin riti: „Þá
bók hef ég að vísu skrifað en ekki
lesið“. ■
Öryggis- og mengunarmál eru ekki ofarlega í hugum Ís-lendinga. Við virðumst á margan hátt lifa í þeirri tálsýnað Reykjavík sé einhver hreinasta og öruggasta borg á
jarðarkringlunni.
Eldsvoðinn á svæði Hringrásar við Sundahöfn vekur marg-
ar spurningar um aðgerðir okkar, aðgerðaleysi og viðhorf til
umhverfisins. Fram hefur komið að Slökkvilið höfuðborgar-
svæðisins hafði gert athugasemdir við eldvarnir á svæði
Hringrásar. Þar var bent á að hraukar endurvinnanlegs úr-
gangs væru það háir að búast mætti við að rýma þyrfti stór
svæði ef eldur yrði laus. Þá var einnig bent á það í bréfinu að
reykur frá eldi í slíkum haug gæti valdið verulegu umhverfis-
og eignatjóni.
Sú varð því miður raunin að hátt í sexhundruð manns þurftu
að yfirgefa heimili sín og hafa orðið fyrir tjóni á eigum sínum
vegna þess að ekki var gripið til viðeigandi aðgerða. Slíkt er
dýr áminning um að taka ber tilmælum þeirra yfirvalda sem
hafa eftirlit með eldvörnum og öryggi af fullri alvöru. Einkum
er ábyrgð þeirra fyrirtækja sem starfa í nágrenni íbúðabyggð-
ar mikil.
Íbúðabyggð hefur teygt sig í átt að svæðum sem skilgreind
hafa verið sem svæði fyrir atvinnurekstur. Grafarvogurinn er
dæmi um íbúðabyggð sem var komin í nálægð við Áburðar-
verksmiðjuna þar sem mikið af ammoníaki var notað við fram-
leiðslu. Ekki var mikið gefið fyrir gagnrýni á byggð svo nærri
verksmiðjunni. Sem betur fer varð ekki stórslys af því nábýli,
en ammoníak lak í kyrru veðri frá verksmiðjunni fyrir um ára-
tug. Ekki varð skaði af, en íbúar Grafarvogs höfðu í það
minnsta litla ánægju af atvikinu.
Íslendingar eru þó ekki einir um kæruleysi gagnvart
mengun og slysahættu. Nýlega brann fugeldaverksmiðja í
miðju íbúðahverfi í Danmörku. Mikil mildi var að ekki fór verr
þegar eldurinn breiddist út og fjöldi heimila varð rústir einar.
Slíkir atburðir eru áminning um að taka ber alvarlega þeim
reglum sem settar hafa verið um öryggi á vinnustöðum, bruna-
varnir og umhverfismál. Þótt ýmsum finnist stundum gæta
smásmygli í regluverki og kröfum eftirlitsstofnana, þá eru
reglurnar settar til að koma í veg fyrir atburði eins og brunann
hjá Hringrás; bruna þar sem veður og vindátt ráða meiru um
eigna- og heilsutjón af völdum hans heldur en sjálfsagðar ráð-
stafanir sem stjórnendum fyrirtækja ber að grípa til.
Slys geta alltaf orðið, en fyrir liggja reglur og leiðir til þess
að lágmarka tjón og hættu af þeim. Eftir slíkum reglum ber
skilyrðislaust að fara. Sjónir manna hljóta einnig í því sam-
hengi að beinast að því hvort eftirlitsstofnanir þurfi að ganga
harðar fram í að fylgja eftir aðfinnslum sínum og hvort beita
eigi sektum til þess að undirstrika alvöru málsins.
Best er að meðvitund manna um ábyrgð gagnvart samborg-
urum sínum og umhverfi verði svo rík að ekki þurfi að beita
fortölum og viðurlögum til að eldvarna- og mengunaröryggi sé
sæmilega tryggt. Eldsvoðinn við Sundahöfn bendir því miður
til þess að þeir tímar séu ekki runnir upp. ■
24. nóvember 2004 MIÐVIKUDAGUR
SJÓNARMIÐ
HAFLIÐI HELGASON
Bruninn hjá Hringrás er áminning um að taka ber
bruna- og eldvörnum af alvöru.
Andvaraleysið
ógnar okkur
FRÁ DEGI TIL DAGS
Buslað í Kleifarvatni
Massívur áróður
Páll Ásgeir Ásgeirsson útvarpsmaður,
sem var blaðamaður á DV þegar það
varð gjaldþrota árið 2003, fjallar um
síðustu daga blaðsins í grein í nýút-
komnu Tímariti Máls og menningar.
Hann fullyrðir að ritstjóri og eigendur
þess hafi á þeim tíma markvisst rit-
skoðað blaðið í þágu hægristefnu og
hagsmuna Sjálfstæðisflokksins.
Nefnir hann ýmis dæmi því til
sönnunar. Meðal annars seg-
ir hann að viðtal við Kristján
Jóhannsson óperu-
söngvara hafi valdið
ókyrrð vegna þess
að söngvarinn
gagnrýndi yfir-
völd mennta-
mála fyrir að
svíkjast um að byggja tónlistarhús. Páll
Ásgeir skrifar: „Seint á föstudegi sat ég
við skjá með umbrotsmanni og gekk
frá viðtalinu og forsíðu blaðsins. Jónas
Haraldsson [aðstoðarritstjóri] kom til
okkar og í samræðum okkar kom fram
að eitthvað segði Kristján um mennta-
málaráðherra. Jónas varpaði öndinni
nokkuð mæðulega og taldi best að
hann læsi þetta yfir. Ólafur Teitur
Guðnason [blaðamaður] var með
vinnustöð rétt hjá og hefur eflaust
heyrt samræður okkar. Ég held að
hann hafi flett viðtalinu upp í vinnslu-
kerfinu því ég heyrði skyndilega að
hann æpti upp yfir sig: „Þetta er alger-
lega massífur áróður gegn Sjálfstæðis-
flokknum. Við verðum að laga þetta.“
Skömmu síðar voru hann og Jónas
sestir yfir viðtalið á próförkum og farnir
að reyna að berja í brestina. Ég kvaddi
þá félaga og gekk út í vorregnið og
fann að ég var búinn að fá nóg.“
Lækka og hækka
Á sama tíma og meirihluti alþingis-
manna vinnur að því að lækka skatta á
almenning eru sveitarstjórnarmenn víða
um land, þar á meðal í Reykjavík og
Kópavogi, að hækka þá. Sveitarstjórnir
hækkuðu á dögunum laun kennara
meira en þær segjast hafa efni á og
virðast nú ætla að láta almenning borga
brúsann. Dettur greinilega ekki í hug að
rifa seglin í eigin rekstri. Athygli vekur að
í sumum tilvikum eru það sömu menn-
irnir sem rétta upp hendurnar á Alþingi
og samþykkja skattalækkun og fara síð-
an á fund í sínu sveitarfélagi og hækka
þá aftur. Ekki beint traustvekjandi.
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SKOÐANIR OG UMRÆÐUR Á VISIR.IS
EYSTEINN ÞORVALDSSON
ÍSLENSKUFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
SKÁLDSKAPUR OG
VERULEIKI