Fréttablaðið - 24.11.2004, Blaðsíða 26

Átak gegn ölvunarakstri
Á undanförnum sex árum hafa 17 einstaklingar látist í umferðinni hér á landi
vegna ölvunaraksturs. Þá eru ótaldir þeir sem hafa slasast alvarlega og hlotið
ævarandi örkuml. Útgáfa þessa blaðs er liður í þeirri erfiðu og sífelldu baráttu sem
heyja þarf gegn ölvunarakstri.
Fyrr á þessu ári hóf Umferðarstofa samstarf við Vínbúðir um gerð auglýsinga
sem eiga að vekja áhorfendur til vitundar um alvarleika þess að aka undir áhrifum
áfengis og annarra vímuefna. Þetta blað er jafnframt ávöxtur þessa samstarfs.
Með þessu er Vínbúð að sýna ábyrga stefnu og leitast við að fá viðskiptavini sína
til að aka ekki undir áhrifum áfengis. Miklu skiptir fyrir Umferðarstofu að fá jafn öfl-
ugan aðila og Vínbúð til samstarfs og er óhætt að segja að fyrrnefndar auglýsing-
ar hafi vakið mikla athygli.
Við hvetjum þig til að geyma blaðið, lesa það vandlega og hugleiða efni þess.
Vonandi kemur það í veg fyrir að þú eða einhver þér nákominn verði fórnarlamb
ölvunaraksturs.
Við óskum þér og þínum velfarnaðar í umferðinni.
Umferðarstofa og Vínbúð
Viðtöl við ölvaða ökumenn
Mörg alvarleg umferðarslys verða á hverju ári þar
sem ölvaðir ökumenn eiga í hlut og er ölvun-
arakstur ein af meginorsökum banaslysa í um-
ferðinni á Íslandi. Þegar ökumenn aka undir áhrif-
um áfengis taka þeir áhættu. Ölvaðir ökumenn
eiga á hættu að vera teknir af lögreglu, fá sekt
og missa ökuleyfi, svo ekki sé talað um
slysahættuna. Miðað við fjölda ökumanna sem
teknir eru grunaðir um ölvunarakstur á hverju ári
á Íslandi (um 2.500) vaknar sú spurning hvort
þeir velti þessum mögulegu neikvæðu afleiðing-
um ákvörðunar sinnar eitthvað fyrir sér. Hvað er
fólk að hugsa áður en það ekur ölvað? Til að
svara þessari spurningu og fá innsýn í hugsunar-
hátt þeirra sem aka ölvaðir réðst undirritaður í
rannsókn og spurði ökumenn sem teknir höfðu
verið fyrir ölvunarakstur hvaða ástæður hefðu
verið að baki ákvörðun þeirra.
Rannsóknin var gerð árið 2003 og fór þannig
fram að tekin voru viðtöl við ökumenn á tveimur
lögreglustöðvum á Suðurlandi og á læknamið-
stöðinni í Kópavogi, skömmu eftir að þeir höfðu
verið teknir fyrir ölvunarakstur. Allir viðmælendur
voru undir áhrifum áfengis þegar viðtölin fóru
fram og byggir umfjöllunin sem hér fer á eftir á
svörum þeirra 40 ölvuðu ökumanna sem tóku
þátt í rannsókninni.
Hvaða spurninga myndum við búast við að
ökumaður spyrði sjálfan sig áður en hann ekur
ölvaður? Ölvaður ökumaður er líklegri til að valda
slysum en allsgáður ökumaður og það eitt og sér
er umhugsunarefni fyrir hann. En jafnvel þó öku-
maður valdi ekki slysi er hann í vondum málum
ef lögreglan tekur hann þar sem viðurlög eru
svipting á ökuréttindum í ákveðinn tíma og fé-
sekt, allt eftir alvarleika
brotsins.
Þegar ökumenn í
rannsókninni voru
spurðir að því hvaða
spurninga þeir hefðu
spurt sjálfa sig áður en
þeir héldu af stað í bif-
reiðinni var oft fátt um
svör. Hugsanlegar nei-
kvæðar afleiðingar voru
fólki ekki ofarlega í
huga. Þannig var einungis 1 af 40 sem hafði
hugsað um það að aksturinn gæti verið hættu-
legur og hann valdið slysi á sjálfum sér eða öðr-
um í umferðinni. Lögreglan var heldur ekki ofar-
lega í huga flestra þessara ökumanna, einungis
6 af 40 sögðust hafa hugleitt þann möguleika að
lögreglan myndi stöðva þá, 34 af 40 hugsuðu
ekki sérstaklega út í það (sjá töflu 1).
Nokkrir af viðmælendum (8 viðtöl af 40) í
rannsókninni voru mjög líklegir til að valda sjálf-
um sér eða öðrum skaða og í a.m.k. tveimur við-
tölum játuðu viðmælendur að þeim var nokkuð
sama hvort slys hlytust af akstri þeirra eða ekki.
Þetta var fólk sem hafði rokið í bifreiðina í mikilli
bræði, oftast mjög ölvað, eftir að hafa lent í rifr-
ildi, skyndilegum sambandsslitum eða verið
móðgað.
Sú skýring að einungis hefði verið um stutta
leið að ræða, gatan eða vegurinn væri fáfarinn
og viðkomandi góður bílstjóri, var mjög algeng.
Þessir ökumenn mátu ástand sitt ,,í lagi“, þrátt
fyrir að hafa neytt áfengis:
,,Við vorum orðin sein og ég ákvað því að keyra
á skemmtistaðinn. Mér fannst þetta ekkert mál
í sjálfu sér, þetta er bara 10 mínútna akstur og
ég hafði ekki nokkrar áhyggjur af því að við
kæmumst ekki á milli staða. Ég vissi alveg að
ég væri fullur, en fannst ég ekki vera hættuleg-
ur eða neitt svoleiðis.“
,,Ég er bara svona léttur, ekki beint fullur. Ég
hefði aldrei valdið slysi sjálfur. En svo þurfti
þessi stelpa að keyra á mig og þá kom löggan
og allt fór í vaskinn. Ég vildi bara komast í partí-
ið.“
Þó ölvunarakstur sé lögbrot og neikvæðar afleið-
ingar ölvunaraksturs þekktar virðast margir líta
svo á að lögin séu sveigjanleg og möguleikinn á
að vera tekinn eða valda slysi eða óhappi lítill.
Stór hluti af ölvunaraksturvandamálinu liggur í
þessu mati ökumanna á hæfni sinni til að aka
undir áhrifum. Að finnast maður vera bara ,,létt-
ur“ en ,,í góðu formi“ og
ólíklegur til að lenda í
umferðarslysi. Fyrir
nokkrum árum voru
kynntar athyglisverðar
niðurstöður rannsóknar
sem sýndi að 80% öku-
manna telja sig vera
betri ökumann en
meðalökumaðurinn.
Miðað við mat á hæfni
sem kom fram í þessari
ölvunarakstursrannsókn mætti halda að 99%
ölvaðra ökumanna telji sig betri ökumenn en
meðalökumanninn. Þetta er auðvitað hugsunar-
villa og sýnir öðru fremur hversu slævandi áhrif
áfengi hefur á dómgreind fólks.
Ágúst Mogensen
Höfundur er doktorsnemi í afbrotafræði og framkvæmda-
stjóri Rannsóknarnefndar umferðarslysa.
Tafla 1. Ótti ölvaðra ökumanna við að
valda slysi eða vera teknir af lögreglu.
Óttuðust að valda slysi 1
Óttuðust ekki að valda slysi 39
Samtals: 40
Óttuðust lögreglu 6
Óttuðust ekki lögreglu 34
Samtals: 40
Það er aldrei í lagi að aka undir áhrifum áfeng-
is. Einstaklingur sem sest undir stýri eftir neyslu
áfengis eða annarra vímuefna er ekki aðeins að
stofna lífi sínu og annarra í hættu heldur og
einnig lífi þeirra sem með honum eru og á vegi
hans verða.
Hvílir ábyrgðin bara á þeim sem sest undir
stýri ölvaður? Nei! Það er
borgaraleg skylda að koma í
veg fyrir ölvunarakstur. Í 46.
gr. Umferðarlaga er kveðið á
um skyldu ákveðinna aðila
til að koma í veg fyrir ölvun-
arakstur. Sem dæmi má
nefna að bensínafgreiðslu-
menn mega ekki þjónusta
ölvaðan ökumann um elds-
neyti. Sá sem er farþegi í bíl
með ölvuðum ökumanni og
má vera ljóst að um ölvun-
arakstur er að ræða getur
átt von á því að vera dæmdur m.a. til sviptingar
ökuréttinda.
En hvað getur þú gert til að koma í veg fyrir
ölvunarakstur? Svarið er einfalt. Allt sem í þínu
valdi stendur, svo fremi sem það er innan lög-
legra marka. Þú skalt hafa í huga að það eru
alltaf til betri kostir en sá að þú eða vinur þinn
setjist undir stýri undir áhrifum áfengis eða ann-
arra vímugjafa.
Hér gefur að líta nokkur atriði sem gott er að
hafa í huga í viðleitni þinni til að
koma í veg fyrir að einhver sem þú
þekkir aki undir áhrifum.
• Reyndu, á yfirvegaðan og rólegan
hátt, að sannfæra viðkomandi um
það að betra sé að fá einhvern
annan til að aka.
• Láttu viðkomandi finna að þú sért
að ráða honum heillt. Þú sért að
gera honum greiða. Ef það dugar
ekki, prófaðu þá að láta viðkom-
andi fá á tilfinninguna að hann sé
að gera þetta fyrir þig.
• Ef um er að ræða einhvern sem
þú þekkir ekki vel, fáðu þá vini hans í lið með
þér. Fáðu þá til að tala við hann.
• Segðu viðkomandi að það sé ekki í lagi að
aka undir áhrifum áfengis og að þú munir
ekki undir neinum kringumstæðum leyfa það.
• Reyndu að fjarlægja eða fela bíllyklana. Oft
er hægt að koma því þannig fyrir að viðkom-
andi haldi að hann hafi týnt lyklunum.
• Hringdu á leigubíl eða útvegaðu far og bjóddu
viðkomandi með þér.
• Ef ekki er hægt að verða sér úti um leigubíl,
reyndu þá að koma því í kring að þið getið
gist þar sem þið eruð. Ef það þarf að borga
fyrir gistinguna þá er það örugglega „ódýr-
ara“ en mögulegar afleiðingar ölvunarakst-
urs.
• Ef þú ert að halda partíið, sjáðu þá til þess
að boðið sé upp á áfengislausa drykki sem
valkost fyrir þá sem ætla sér að aka.
• Vertu búin(n) að gera ráðstafanir fyrir sam-
kvæmið til að allir geti komist leiðar sinnar á
öruggan hátt – annað hvort með leigubifreið,
almenningssamgöngum eða allsgáðum öku-
manni.
Hvernig getur þú metið það hvort viðkomandi sé
of ölvaður til að aka bifreið? Það er einfalt. Ef
viðkomandi er búinn að neyta einhvers áfengis
á hann ekki að stjórna ökutæki. Ekki gefa neitt
eftir þótt viðkomandi segi að hann eða hún finni
ekkert á sér. Að það sé allt í lagi að aka þrátt
fyrir neyslu áfengis. Ekki trúa því!
Þótt það sé erfitt og leiðinlegt að þræta við
einhvern um þessa hluti er það auðveldara en
að standa frammi fyrir því að sjá góðan vin sinn
valda sér og öðrum varanlegum skaða eða
dauða. Vinir láta ekki vini aka undir áhrifum
áfengis.
Einar Magnús Magnússon
Fréttastjóri Umferðarstofu
Að koma í veg fyrir
ölvunarakstur
Vinir láta ekki vini aka undir áhrifum
Fjórðungur ungra ökumana
hefur ekið ölvaður
Í könnun sem Rannveig Þórisdóttir félagsfræð-
ingur og fleiri gerðu kemur í ljós að fjórðungur
ungra ökumanna reyndist hafa ekið undir áhrif-
um áfengis. Í rannsókn sem Rannsókn og grein-
ing gerði komu fram svipaðar niðurstöður. Þá hef-
ur verið gerð könnun meðal þátttakenda í nám-
skeiðum fyrir unga ökumenn hjá Sjóvá Almenn-
um tryggingum en árið 1996, sem var fyrsta
heila árið sem spurt var í þeirri könnun, reyndust
49% viðurkenna að hafa ekið undir áhrifum, en á
síðasta ári var talan komin niður í um 14%. Er
þarna um verulega breytingu að ræða.
Svo virðist sem mikill munur sé á kynjunum í
þessu sambandi. Um helmingi fleiri piltar en
stúlkur segjast hafa ekið ölvaðir einu sinni eða
oftar. Þá er áberandi hversu miklu minni líkur eru
á að fólk aki ölvað ef lögreglustöð er í nágrenn-
inu. Umtalsverður munur er á þessu þegar stað-
ir eins og Selfoss og Hveragerði eru bornir sam-
an. Yfir tímabilið frá 1996 til 2002 reynast 42%
þeirra sem spurðir eru og búa í Hvergerði hafa
ekið fullir en 18% Selfyssinga.
En hvenær er maður ölvaður. Er það eftir einn,
einn og hálfan, eða tvo? Í raun er ekki hægt að
leggja neinn mælikvarða á það. Það er mjög ein-
staklingsbundið og það er mismunandi hvað
sami einstaklingur getur þolað mikið magn af
áfengi áður en það mælist yfir 0,50‰. Almenna
reglan er sú að aka ekki eftir neyslu áfengis né
annarra vímuefna, sama hve mikils hefur verið
neytt.
Hér gefur að líta viðurlög við ölvunarakstri sé
miðað við að um fyrsta brot sé að ræða.
Vínandamagn í blóði: Sektir: Svipting:
0.50–0.60 prómill 50.000 kr. 2 mán
0.61–0.75 prómill 50.000 kr. 4 mán
0.76–0.90 prómill 60.000 kr. 6 mán
0.91–1.10 prómill 70.000 kr. 8 mán
1.11–1.19 prómill 80.000 kr. 10 mán
1.20–1,50 prómill 100.000 kr. 12 mán
Við endurtekin brot eru sektir mun hærri, svipt-
ingartími lengri og þar við bætist að síbrotamenn
á þessu sviði eru oft hnepptir í fangelsi.