Fréttablaðið - 24.11.2004, Blaðsíða 30
Alkólás
Ekki hægt að ræsa bifreiðina ef
ökumaður er ölvaður
Fyrir nokkrum árum hófust tilraunir í Svíþjóð
með svokallaðan alkólás. Þetta er búnaður
sem gerir það að verkum að ökumaður get-
ur ekki ræst bifreiðina sé hann undir áhrif-
um áfengis. Til að hægt sé að setja bílinn í
gang þarf áfengislausan blástur ökumanns
inn í tækið. Búnaðurinn læsir bílnum fyrir
þeim sem eru undir áhrifum áfengis og því
hefur búnaðurinn verið kallaður alkólás.
Tækið hefur verið í stöðugri prófun í
Bandaríkjunum, Ástralíu, Kanada og Svíþjóð
undanfarin ár og lofa þær tilraunir mjög
góðu. Bandaríkjamenn og Kanadamenn
hafa fengið fram minnkun sem nemur um
40-95% á endurteknum ölvunarakstursbrot-
um. Í Svíþjóð hafa fyrirtæki á sviði vöru- og
farþegaflutninga sett þessi tæki í bíla sína
sem staðalbúnað. Allir sem nota bílana
þurfa að blása áður en farið er af stað.
Þessum aðgerðum hefur fylgt lækkun á ið-
gjöldum tryggingafélaga. SAAB-bílaverk-
smiðjurnar hyggjast setja á markað sérstak-
an alkóhóllykil sem sérbúnað með nýjum
bílum.
Margar Evrópuþjóðir hafa sýnt þessu
tæki áhuga og Hollendingar ætla sér að
nota það sem hluta af endurhæfingarferli
frá árinu 2007. Evrópusambandið hefur al-
varlega íhugað þann möguleika að þessi
búnaður verði með einhverjum hætti staðal-
búnaður ökutækja í framtíðinni. Með þessu
opnast sá möguleiki að skylda ökumenn
sem ítrekað hafa ekið undir áhrifum áfeng-
is til að vera með þetta tæki.
Kjartan Þórðarson sérfræðingur og
Sigurður Helgason verkefnastjóri
Endurtekin ölvunarbrot
Hvað er til ráða?
Dæmdur í fangelsi fyrir ölvunarakstur
„Hæstiréttur hefur dæmt fertugan karlmann í
sex mánaða fangelsi fyrir ölvunarakstur en mað-
urinn hefur fimmtán sinnum áður verið dæmdur
fyrir ölvun við akstur og 14 sinnum fyrir akstur
sviptur ökurétti auk fleiri brota.“
„Fram kemur í dómnum að maðurinn á að
baki langan afbrotaferil allt frá árinu 1983 og
hefur samtals verið dæmdur til óskilorðsbund-
innar fangelsisrefsingar í átta ár fyrir ýmis auðg-
unarbrot, skjalafals og umferðarlagabrot.
(mbl.is 28.10.2004)“
Þetta var frétt á vefsíðu Morgunblaðsins 28.
október sl. Ofan á þessa fangelsisvist afbrota-
mannsins bætast fjársektir sem hann þarf að
borga og má ætla að upphæð sekta nemi
nokkrum milljónum króna svo ekki sé talað um
kostnað sem tryggingarfélög geta krafið hann
um vegna tjóns eða slyss sem hann hefur mögu-
lega valdið með ölvunarakstri. Hefðbundin viður-
lög hafa greinilega ekki haft þau áhrif að
betrumbæta hegðun mannsins.
Á árunum 1995–2002 sátu að meðaltali
16,8% fanga í fangelsum landsins vegna umferð-
arlagabrota, sem eru að meðaltali 49 fangar á
ári. Að auki sinntu að meðaltali um 60 manns
samfélagsþjónustu á hverju ári vegna sömu
ástæðna. Má ætla að flest brotanna hafi verið
vegna ölvunaraksturs. Að meðaltali eru 3% af öll-
um umferðarlagabrotum í málaskrá lögreglu ölv-
un við akstur, miðað við undanfarin fimm ár, en
sú tala hefur farið lækkandi undanfarin þrjú ár. Ef
litið er á hlutdeild ölvunarslysa af heildarfjölda
slysa má sjá stöðuga lækkum undanfarin 10 ár
en í dag er hlutfallið fyrir árið 2002 4,1%. Fækk-
unin er auk þess mest meðal yngstu ökumann-
anna.
Í könnunum þar sem spurt er að því hvort og
þá hversu oft ökumenn hafi ekið undir áhrifum
kemur í ljós að á sl. 10 árum hefur tíðnin farið úr
um 45% niður í um 20%. Af þessu má sjá að mik-
ill árangur hefur náðst í að draga úr akstri undir
áhrifum áfengis.
Viðurlög við ölvunarakstri
Undanfarin ár hafa sektir verið hækkaðar til
muna vegna umferðarlagabrota, þ. á m. vegna
ölvunaraksturs. Árið 2001 voru sektir hækkaðar
þannig að lægsta sekt fyrir ölvun við akstur
(áfengismagn 0,50–0.60 promill áfengismagn í
blóði) hækkaði úr 30 þús. kr. í 50 þús. kr. og
hæsta sekt (áfengismagn í blóði 1,20–1,50
promill) hækkaði úr 60 þús. kr. í 100 þús. kr. Á
þessu ári var hámarkssekt hækkuð í 300.000
kr. Tími ökuleyfissviptingar hefur einnig verið
lengdur auk þess sem ákvörðun um lengd svipt-
ingartímans miðast nú enn meir við mælt áfeng-
ismagn í blóði og það hvort um ítrekað brot sé
að ræða.
Sektir hafa mismikil áhrif á brotamenn vegna
mismunandi fjárhagsstöðu þeirra. Fyrir þann efn-
aða verður refsingin ekki eins ströng og fyrir
þann auralitla. Sviptingar koma að sama skapi
mismunandi niður á brotamönnum. Að loknum
sviptingartíma fær ökumaðurinn afhent ökurétt-
indin án nokkurra sérstakra skilyrða nema að
hann þarf að endurtaka ökupróf ef svipting hefur
varað lengur en eitt ár. Engin trygging er fyrir því
að breyting hafi orðið á lífsvenjum viðkomandi
hvað varðar drykkjuvanda. Þrátt fyrir það er gert
ráð fyrir að tekið sé á þessum vanda með heilsu-
farskröfum í reglugerð um ökuskírteini.
Þar stendur:
„Ökuskírteini má hvorki gefa út né endurnýja
fyrir umsækjendur eða ökumenn sem háðir eru
áfengi eða ófærir um að aðskilja áfengisneyslu
og akstur.
Gefa má út eða endurnýja ökuskírteini fyrir
umsækjendur eða ökumenn sem hafa verið háð-
ir áfengi eftir tiltekinn tíma sem þeir hafa sann-
anlega verið án áfengis, að fengnu áliti þar til
bærs læknis og háð reglubundnu eftirliti lækn-
is.“
Samt er ekki gerð sú krafa að sá sem sækir
um endurveitingu ökuskírteinis eftir ölvunarakst-
urs skili inn læknisvottorði með umsókninni.
En hvernig er hægt að fá brotamanninn til að
taka á sínum vanda áður en hann fær öku-
skírteini að nýju? Hvaða viðurlög eða úrræði
ættu að snerta þá brotlegu jafnt, óháð fjárhags-
stöðu? Hvers konar viðurlög gætu helst komið í
veg fyrir ítrekuð ölvunarakstursbrot? Við skulum
líta á hvernig aðrar þjóðir taka á þessum málum
og hvaða hugmyndir eru þar í þróun.
Hvað er til ráða?
Undanfarin ár hafa sérstök tæki verið þróuð
sem tengjast ræsibúnaði bílsins og virka þannig
að til þess að hægt sé að ræsa bifreiðina þarf
áfengislausan blástur ökumanns inn í tækið.
Tæki þetta kallast Alkólás. (sjá grein um Alkólás
hægra megin á síðunni). Undanfarin ár hefur
tækið verið í stöðugri prófun víða um heim og
lofa niðurstöður mjög góðu. Horft er m.a. til þess
möguleika að skylda ökumenn sem staðnir hafa
verið að ölvunarakstri til þess að nota tækið og
það væri þar með notað sem þáttur í viðurlögum
við ölvunarakstri.
Fyrir rúmu ári settu Danir í löggjöf sína ákvæði
um að sá sem er tekinn fyrir ölvun við akstur og
er sviptur ökurétti þarf að sækja námskeið um
áfengi og akstur (A/T kursus) og taka ökuprófið
að nýju. Ef ökumaður er með ökuskírteini til
reynslu (fyrstu þrjú árin) þarf hann að auki að
endurtaka ökunámið að hluta áður en hann fer í
próf. Sá brotlegi fær ökuskírteini ekki afhent
aftur fyrr en hann hefur sótt námskeiðið en það
samanstendur af fjórum fyrirlestrum sem taka
tvær og hálfa kennslustund hver. Farið er ræki-
lega í löggjöf um áfengi og akstur, áhættutaka,
slys af völdum ölvaðra ökumanna og virkni áfeng-
is. Námskeiðið á að dreifast á minnst fjórar vik-
ur.
Víðar má sjá markvissar bætandi aðgerðir s.s.
í mörgum fylkjum Bandaríkjanna. Þar eru með-
ferðarúrræði mikið notuð sem viðurlög og löng
hefð fyrir öflugum og markvissum meðferðum til
að breyta lífsstíl ökumanna sem eiga við áfeng-
isvandamál að stríða og brjóta ítrekað af sér
með ölvunarakstri.
Í Finnlandi hefur verið tekin upp sú stefna að
miða sektir við efnahag og tekjur sektargreið-
anda. Þar eru dæmi um að sektir nemi milljónum
króna fyrir umferðarlagabrot.
Hér á landi hefur verið mörkuð stefna í þess-
um málum með umferðaröryggisáætlun 2002 –
2012. En þar stendur:
„Sérhæfð úrræði
Koma þarf á kerfi sérhæfðra úrræða fyrir öku-
menn sem sýna brotaferil. Tengja má slík úrræði
við refsipunktakerfi, sviptingar og önnur brot. At-
huga mætti með niðurfellingu einhverra punkta
gegn þátttöku í sérhæfðu námskeiði/meðferð.
Um væri að ræða frjálst val ökumanns, annað
hvort tekur hann út eðlilega refsingu (sekt,
punktar eða svipting o.s.frv.) eða fær að hluta
niðurfellingu gegn þátttöku. Þannig væri refsi-
punktakerfið jafnframt umbunarkerfi. Koma verð-
ur í veg fyrir að ökumaður fái síendurtekna svipt-
ingu fyrir brot (og þá endurveitingu) án þess að
gripið sé til annarra úrræða.“
Forvarnarstarf gegn ölvunarakstri hefur borið
góðan árangur og halda ber áfram þeirri baráttu
og ná til allra áhættuhópa. Einnig verður að beita
viðurlögum við ölvunarakstri sem koma í veg fyrir
ítrekuð brot.
Kjartan Þórðarson
sérfræðingur Umferðarstofu
19. holan
Golf er orðið mjög vinsæl íþrótt hér á landi. Allir
golfvellir iða af lífi yfir sumartímann og margir
leika golf daglega. Ólíkt öðrum húsum sem tengj-
ast íþróttaiðkun eru barir áberandi í golfskálum
og margir fá sér drykki eftir að hafa spilað völl-
inn. Það er hins vegar mál manna að margir
þeirra fari akandi heim að því loknu. Samkvæmt
umferðarlögum er óheimilt
að aka bifreið eftir að hafa
neytt áfengis. Þess vegna
skýtur það mjög skökku við
að vita til þess að margir
skuli aka eftir að hafa feng-
ið sér einn eða fleiri drykki.
Þetta setur slæman svip á
annars frábæra iðju. Það er
líka miklu skemmtilegra að
benda á þetta í rituðu máli
heldur en að hvetja lögreglu
til að vera með eftirlit, en
það er hins vegar næsta
skrefið.
Það er vitað mál að hæfni manna til að stýra
bíl minnkar verulega við tiltölulega litla áfengis-
neyslu. Hættan á að þeir lendi í slysi er margföld
á við þegar menn aka allsgáðir. Það væri leitt til
þess að vita ef menn yrðu að hætta að stunda
golf vegna þess að þeir hefðu lent í slysi sem ylli
alvarlegum skaða.
Annarri frístundaiðju hefur því miður fylgt
áfengisneysla og engum blöðum er um það að
fletta að í tengslum við það aka menn sumir
hverjir undir áhrifum. Í þessu sambandi má
nefna tómstundir eins og veiðar í ám og vötnum.
Þær röksemdir heyrast stundum að það sé alveg
í lagi, því að stór hluti þessa aksturs fari fram
utan vega. En staðreyndin er sú að menn geta
jafnt lent í eða valdið óhappi eða slysum þar eins
og á þjóðvegunum.
Gerum frístundirnar gleðilegar og farsælar og
spillum þeim ekki með því að aka undir áhrifum.
Skrifað af Hauki í horni.
Ökumaður sem valdur er að tjóni
eða slysi undir áhrifum vímuefna
þarf ekki aðeins að greiða háar
sektir heldur eiga tryggingar-
félögin endurkröfurétt á viðkom-
andi vegna uppgjörs alls þess
tjóns sem ökumaðurinn hefur
valdið. Sú upphæð getur hlaupið
á tugum milljóna ef með er tal-
inn kostnaður vegna líkams-
meiðsla. Þess eru dæmi að fjár-
hagsleg afkoma fólks hafi hrunið
vegna slíkra atvika. Á grundvelli
niðurstöðu Endurkröfunefndar
hefur endurkröfu verið beitt
1.135 sinnum á undanförnum
10 árum, þar af 871 sinnum
vegna ölvunaraksturs. Heildar-
upphæð í þessum tilvikum er
rúmlega 275 milljónir króna.
Vissir þú ...
... að tryggingarfélög eiga endurkröfurétt á ölvaðan ökumann vegna
tjóns eða slyss sem hann veldur?
... að ölvunarakstur er ekki mannleg mistök?
Sá er veldur tjóni ölvaður þarf að borga það sjálfur!