Fréttablaðið - 29.11.2004, Blaðsíða 60

Páll Jónsson var sonur Jóns Lofts-
sonar í Odda og því af mestu höfð-
ingjaætt landsins. Því er það sagt
að Jón var dóttursonur Magnúsar
Berbeins Noregskonungs. Jón
Loftsson stóð í strangri baráttu
gegn ásælni kirkjuvaldsins í
staðamálum og eru líklega fræg-
ust ummæli hans, sem oft hefur
verið vitnað til síðan: „Heyra má
ég erkibiskups boðskap en ráðinn
er ég í að hafa hann að engu.“ Páll
var systursonur Þorláks helga og
eftirmaður hans á stóli. Móðir
hans var frilla höfðingjans í Odda
og olli það nokkru um erjur Þor-
láks við Jón. Kannski kom það
fram í Páli sem seinna var orðað á
ensku: „If you can’t beat them,
join them“, því höfðingjar lands-
ins urðu nú flestir prestar og
prelátar og höfðu því bæði nytjar
og völd af þeim eignum sem kirkj-
an hafði lagt undir sig. Því hefur
stundum verið haldið fram að eft-
ir daga Páls Jónssonar og samtíð-
armanna hans hafi veldi Odda-
verja farið hnignandi en ekki er
víst að það sé alls kostar rétt. Al-
bróðir Páls var Ormur, faðir Hall-
veigar, konu Snorra Sturlusonar.
Páll biskup var mikill höfðingi og
hélt sig ríkmannlega, sendi veiði-
fálka erlendum stórmennum.
Hann auðgaði kirkjuna að gripum
og lét Margréti högu smíða
biskupsstaf úr rostungstönn
handa erkibiskupi í Noregi. Á tíð Páls Jónssonar var
Klængskirkja í Skálholti en hana
lét Klængur biskup Þorsteinsson
byggja upp úr miðri tólftu öld.
Páll bætti hana og lét gera nýja
Þorlákskapellu. Klængskirkja
brann 1309, þegar eldingu laust
niður í stöpulinn. Ekki er vitað
hvort sagan fræga um málglöðu
kerlinguna sem sagði „Þagað gat
ég þá með sann, þegar hún Skál-
holtskirkja brann,“ er frá þeim
kirkjubruna því tvær aðrar kirkj-
ur hafa brunnið í Skálholti. Páll
biskup var „vænn áliti, fagureygr
og fasteygr, hrokkinhárr og fagr-
hárr, meðalmaður á hæð ok
manna kurteistastr, eins og segir
í Páls sögu biskups. Í tíð Páls var
helgi dýrlinganna Jóns Ögmunds-
sonar og Þorláks lögleidd og Guð-
mundur góði var þá biskup á Hól-
um. Ein þeirra gömlu Skálholts-
bóka, sem varðveist hafa, segir
frá því, að sjöundi Skálholtsbisk-
upinn, Páll Jónsson frá Odda, hafi
látið höggva sér steinþró „ágæta
hagliga, þá er hann var í lagður
eftir andlát sitt.“ Getur söguritar-
inn þess og, að „náliga allar höf-
uðskepnur“ hafi sýnt á sér nokk-
urt hryggðarmark við fráfall
biskups. „Jörðin skalf öll og titr-
aði, himinn og skýin grétu, svo að
mikill hlutur spilltisk jarðará-
vaxtarins, en himintunglin sýndu
dauðatákn ber á sér“, að ævilok-
um biskups. Ekki þótti sagan
sennileg. En svo kom að því að
menn sannfærðust um sannleiks-
gildi orða hins forna sagnaritara.
Áður en dómkirkjan sem nú er í
Skálholti var byggð fór fram mik-
il fornleifarannsókn á staðnum
undir stjórn Kristjáns Eldjárn
þjóðminjavarðar. Einn merkasti
fundurinn var steinkista mikil og
forkunnarvel gerð sem kom upp
við gröft í Skálholtskirkjugarði í
ágúst 1954. Þegar hún var opnuð
að viðstöddu ýmsu tignarmenni
30. ágúst, hvolfdi svo úr skýjum,
að varla þótti einleikið. Í kistunni
voru bein biskupsins, nærri gull-
in á að sjá, en furðu heil. Og húnn-
inn af bagli hans, sem Margrét
hin haga hafði smíðað, lá þar enn
við hægra viðbein. Þá voru liðin
rösk 740 ár frá andláti hans, og
svo vildi raunar til að heita mátti,
að liðin væru rétt 170 ár frá þeim
hamförum, sem mestu ollu um
hrun hins forna seturs, jarð-
skjálftunum í ágúst 1784.
Þá var ljóst orðið af uppgreftri
og rannsóknum Harðar Ágústs-
sonar og dr. Kristjáns Eldjárn að
á dögum Páls biskups hafði Skál-
holtskirkja verið mesta stórvirki
úr timbri um Norðurlönd, staf-
kirkja, um 50 m að lengd. Og
naumast þurfti að ætla, að nokk-
uð væri ofsagt um, hversu biskup
hefði prýtt hana í hvívetna „í
bríkum og krossum, skriptum,
líkneskjum og lömpum og gler-
gluggum og í biskupsskrúði alls
kyns“.
Af Pálssögu er reyndar auð-
sætt, að biskupinn safnaði að sér
bestu listamönnum, hagleiks-
mönnum og bókriturum, sem völ
var á. Eru þeir flestir nefndir
með nafni, þó ekki söguritarinn,
svo að séð verði. Nafn hans „er
sandkorn í hafsins hyl og heimtist
aldrei að landi“, eins og segir í
kvæði Jóns Helgasonar prófess-
ors til höfundar Hungurvöku,
sem er saga fimm fyrstu bisk-
upanna. En allt þykir benda til, að
sá maður hafi líka ritað Pálssögu.
Sjálfur var biskup talinn einhver
hinn mesti lærdómsmaður og svo
mikill söngmaður, „að af bar
söngur hans og rödd af öðrum
mönnum, þeim er þá voru honum
samtíða“. (heimildir m.a.:
www.skalholt.is) ■
18 29. nóvember 2004 MÁNUDAGUR
ADAM CLAYTON POWELL
Einn frægasti baráttumaður fyrir réttindum
svartra í Bandaríkjunum, Adam Clayton Powell,
fæddist þennan dag 1908. Hann var demókrati
og sat í fulltrúadeild Bandaríkjaþings fyrir
Harlem í New York. Hann var sviptur þingsæti
en var kosinn aftur.
Páll biskup Jónsson
SVO VAR PÁLI LÝST: FAGUREYGR, HROKKINHÁRR OG MANNA KURTEISASTUR
„Virðing manna fyrir lögum og rétti vex í
réttu hlutfalli við þykkt launaumslagsins.“
- Dó í sjálfskipaðri útlegð eftir tap í prófkjöri og var ekki hrifinn af
lögum og rétti hvíta mannsins.
timamot@frettabladid.is
Þennan dag árið 1947 samþykktu
Sameinuðu þjóðirnar skiptingu Pal-
estínu og stofnun Ísraelsríkis. Deilur
araba og gyðinga um Palestínu má
rekja til Zíonistahreyfingarinnar sem
barðist fyrir því að gyðingar endurh-
eimtu hið forna föðurland sitt og
stofnuðu þar eigið ríki. Innan Zíon-
istahreyfingarinnar voru fleiri hug-
myndir um lönd en Palestína, s.s. Úg-
anda og Argentína. En strax um alda-
mótin fóru gyðingar að flytjast til Pal-
estínu og fengu byr í seglin með
Balfouryfirlýsingu Breta, þar sem lýst var yfir stuðn-
ingi við áform Zíonista um stofnun gyðingaríkis þar.
Á árunum milli stríða jókst straumur gyðinga til Pal-
estínu, sem var undir stjórn Breta eftir hrun Ottó-
manaríkisins, og 1929 skall á borgarastríð milli
araba og gyðinga. Bretar reyndu að
takmarka innflutning gyðinga, senni-
lega til þess að vingast við arabaríkin
og sættu hryðjuverkaárásum af hendi
samtaka gyðinga. Eftir valdatöku nas-
ista í Þýskalandi fjölgaði gyðingum
enn, þótt það væri að mati Breta
ólöglegt, allt fram yfir stríð. Bandarík-
jamenn lýstu yfir stuðningi við mál-
stað zíonista og á endanum var mál-
inu vísað til SÞ. Bretar yfirgáfu Palest-
ínu þegar umboði þeirra lauk og Dav-
íð Ben Gurion lýsti yfir stofnun Ísra-
elsríkis. Með skiptingunni sem SÞ samþykktu fengu
gyðingar meirihluta landsins þótt þeir væru færri en
arabarnir. Arabaþjóðirnar hófu stríð sem lauk með
því að gyðingar fengu enn stærri hluta landsins og
hundruð þúsunda Palestínumanna urðu landflótta.
29. NÓVEMBER 1947
ÞETTA GERÐIST MERKISATBURÐIR
1906 Fánasöngur Einars Bene-
diktssonar, „Rís þú unga Ís-
lands merki“, fluttur í fyrsta
sinn við lag Sigfúsar Einars-
sonar.
1930 Kommúnistaflokkur Íslands
stofnaður. Hann var lagður
niður 1938 við stofnun
Sósíalistaflokksins.
1942 Byrjað að skammta kaffi í
Bandaríkjunum, þrátt fyrir
metuppskeru, m.a. vegna
erfiðleika í flutningum.
1963 Johnson forseti skipar War-
ren-nefndina til þess að
rannsaka morðið á Kenn-
edy.
1986 Dregið í fyrsta sinn í Lottó-
inu. Fyrsti vinningur, 1,2
milljónir, gekk ekki út.
1986 Cary Grant, einn mesti sjar-
mör kvikmyndanna á tutt-
ugustu öld, deyr 82 ára
gamall.
Skipting Palestínu samþykkt
AFMÆLI
Didda Jónsdóttir
skáldkona er fertug í
dag.
Kristján J. Gunnarsson, fyrrv. fræðslu-
stjóri í Reykjavík, er 85 ára í dag.
ANDLÁT
Ólafía Jóhannesdóttir, Ölduslóð 46,
Hafnarfirði, lést fimmtudaginn 25. nóv-
ember.
Sigmundur Stefán Björnsson, frá Kollu-
gerði, Hvannavöllum 6, Akureyri, lést
föstudaginn 19. nóvember.
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir, amma
og langamma,
Kristín Gunnþóra Haraldsdóttir
frá Raufarhöfn, Hjúkrunarheimilinu Garðvangi, Garði,
verður jarðsungin frá Útskálakirkju miðvikudaginn 1. desember
kl. 14.
Rannveig Ísfjörð, Þorsteinn Hallsson, Kristbjörg Hallsdóttir, Sylvía
Hallsdóttir, Rúnar Guðmundsson, Jóna Halla Hallsdóttir, Theodór
Guðbergsson, Ólöf Hallsdóttir, Jens Sævar Guðbergsson, Lóa Hallsdótt-
ir, Agnar Kolbeinsson, Ásta Hallsdóttir, Guðlaugur Guðmundsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
Ástkær eiginmaður minn, faðir, stjúpfaðir,
tengdafaðir og afi,
Hjörleifur Gunnarsson
Þúfubarði 11, Hafnarfirði,
sem lést miðvikudaginn 17. nóvember, verður jarðsunginn frá
Hafnarfjarðarkirkju þriðjudaginn 30. nóvember kl. 15. Þeim sem
vilja minnast hans er bent á SÍBS.
Ingibjörg Ástvaldsdóttir, Björg Hjörleifsdóttir, Sumarliði Már Kjartansson,
Sigurður Guðmundsson, Margrét Ósk Guðjónsdóttir, Guðmundur Rúnar
Guðmundsson, Sigríður R. Sigurðardóttir og barnabörn.
BEIN BISKUPS Í STEINKISTUNNI Til
fóta voru brunnar beinaleifar.
BAGALL PÁLS Listilega skorinn úr rost-
ungstönn. Fannst í kistunni.
EINN MERKASTI FORNLEIFAFUNDUR TUTTUGUSTU ALDAR, STEINKISTA PÁLS JÓNSSONAR. Kistan er í rómönskum stíl,
höggvin úr móbergi af Ámunda Árnasyni staðarsmið. Lokið er talið hafa sprungið í kirkjubruna 1309. Kistan er varðveitt í Skálholti.
Tilkynningar um merkis-
atburði, stórafmæli,
andlát og jarðarfarir
í smáletursdálkinn
hér að ofan má
senda á netfangið
timamot@frettabladid.is.
Auglýsingar á að senda á
auglysingar@frettabladid.is
eða hringja í síma
550 5000.