Fréttablaðið - 27.08.2004, Blaðsíða 24

Orkuveita Reykjavíkur starfrækir
gestamóttöku í Skíðaskálanum í
Hveradölum í tengslum við
Hellisheiðarvirkjun.

Á laugardögum í ágúst verður boðið
upp á leiðsögn um virkjunarsvæðið. Framkvæmdum eru
gerð skil í máli og myndum í Skíðaskálanum.

Opnunartími:
10:00 til 17:00 mánudaga -
föstudaga.
10:00 til 18:00 laugardaga.
Nánari upplýsingar í síma 617-
6784.
Hellisheiðarvirkjun
www.or.is
Jón skelfir
Í dag rennur út umsóknarfrestur um
stöðu hæstaréttardómara. Þegar þetta
er skrifað hefur aðeins Jón Steinar
Gunnlaugsson hæstaréttarlögmaður
lagt inn umsókn um að fylla skarð Pét-
urs Kr. Hafstein, sem yfirgefur Hæsta-
rétt fyrir aldur fram til að sinna andleg-
um hugðarefnum sínum.
Þegar listinn yfir um-
sækjendur verður gerður
opinber má þó telja
nokkuð víst að þar
verði að finna héraðs-
dómarana Eggert
Óskarsson og Allan
Vagn Magnússon,
sem báðir hafa
sótt áður um
stöðu hæstaréttardómara, en þar verða
líka þungavigtarkandídatarnir Hjördís
Hákonardóttir héraðsdómari og Eirík-
ur Tómasson, lagaprófessor við HÍ. Þau
tvö síðastnefndu komu mjög við sögu
þegar síðast var skipaður nýr dómari
við Hæstarétt, en þá ákvað Björn
Bjarnason dómsmálaráðherra að
ganga framhjá þeim þrátt fyrir hag-
stæða umsögn réttarins og skipa frem-
ur Ólaf Börk Þorvaldsson, náfrænda
forsætisráðherra. Og fékk Björn eins og
kunnugt er bágt fyrir bæði frá kæru-
nefnd jafnréttismála og umboðsmanni
Alþingis.
Óttast um hlutleysi réttarins
Það er vægt til orða tekið að segja að
skjálfti ríki í hópi lögmanna og dómara
landsins yfir þeirri tilhugsun að Jón
Steinar taki sæti í Hæstarétti, enda um-
deildur maður sem hefur ekki farið
leynt með hvar hollusta hans liggur;
skemmst er að minnast ástarjátningar
hans til Sjálfstæðisflokksins í Morgun-
blaðinu í vor. Þeir eru margir sem
mega ekki til þess hugsa að svo ein-
dreginn flokkshestur
verði skipaður í Hæsta-
rétt og óttast að hlut-
leysi réttarins bíði var-
anlegan hnekki ef þar
koma inn menn með
skömmu millibili í
krafti flokkspóli-
tískra tengsla
sinna.
Greinilegt er að margfræg úttekt
Davíðs Oddssonar á sparifé sínu í
KB banka í fyrravetur hefur ekki
dugað til að stöðva þá byltingu
sem bankinn og forustumenn
hans standa fyrir. Enda hefur for-
sætisráðherra trúlega hvorki ætl-
ast til þess né búist við því. Út-
tektin var jú mótmæli gegn hin-
um nýja alþjóðavædda viðskipta-
móral. Mótmæli gegn því að
ágirnd og gróði hafa breyst úr
lesti í dyggð. Mótmæli gegn því
að hin nýju öfl nálgast fjármála-
markaðinn úr allt öðrum áttum en
áður hafði þekkst. Samt hafði
Davíð verið einn þeirra sem hvað
ákafast töluðu fyrir frelsisbylt-
ingunni á sínum tíma og átti
drjúgan þátt í að koma henni af
stað. Gamla klisjan segir einmitt
að byltingin éti börnin sín.
En bylting forráðamanna KB
banka á íslensku samfélagi náði
nýjum hæðum með tilboðum um
4,4% húsnæðislán í vikunni. Hér
er í raun um svo viðamikla og
margslungna aðgerð að ræða að
langt verður þar til áhrif hennar
verða að fullu komin í ljós. Þau
áhrif munu m.a. teygja sig inn á
vettvang stjórnmálanna, byggða-
mála og efnahagslegs stöðug-
leika, fyrir utan að hafa ómæld
bein áhrif á persónulega hagi þús-
unda landsmanna. Þetta síð-
astnefnda – persónulegir hagir
manna – er sennilega upphafsreit-
ur þessarar húsnæðislánabylting-
ar. Tilboð KB banka og allra hinna
í kjölfarið er einfaldlega svo hag-
stætt stórum hópum manna að
viðbúið er að uppgreiðslur hjá
Íbúðalánasjóði verði mjög veru-
legar. Skilmálarnir eru hins vegar
bestir fyrir þá sem búa á höfuð-
borgarsvæðinu og á Akureyri
þannig að Íbúðalánasjóður gæti
hæglega breyst úr almennum
lánasjóði yfir í eins konar brjóst-
vörn byggðastefnunnar í landinu.
Raunar benti Seðlabankinn á það í
vikunni að svo gæti farið að
Íbúðalánasjóður lenti í vandræð-
um ef þessi þróun gengur mjög
langt, enda ekki gott að eiga við
stöðuna ef öll bestu veðin flytjast
yfir til bankakerfisins.
Seðlabankinn virtist hins veg-
ar tregur til að lýsa áhyggjum sín-
um af þessu vaxtalækkunarfrum-
kvæði KB banka og hinna bank-
anna. Bankinn fagnaði lækkun
langtímavaxta og talaði um að það
væri tímabært, en viðurkenndi þó
einungis með semingi að þessi að-
gerð kynni að vinna gegn vaxta-
stefnu Seðlabankans. Tilfellið er,
og það sjá þeir sem vilja sjá, að
möguleikar Seðlabankans til að
stjórna peningamálum eru sífellt
að minnka – líka á sviði skamm-
tímavaxta. Nýju húsnæðislánin
eru einfaldlega þannig úr garði
gerð að þau bjóða upp á umtals-
verða viðbótarlántöku á góðum
kjörum. Þetta er í raun lántöku-
hvetjandi aðgerð á sama tíma og
Seðlabankinn er af veikum mætti
að reyna að vega upp á móti
þensluáhrifum virkjanafram-
kvæmda með því að hvetja til
sparnaðar og aðhalds og hækka
vextina. Það er jafnan talað um
tvö stjórntæki í peningamálum,
Seðlabankann og ríkisfjármálin.
Og þegar menn verða vitni að
vanmætti Seðlabankans á þessu
sviði beinist kastjósið vitaskuld
að ríkisfjármálunum og sparnað-
armöguleikum þar. Einhverjir
myndu trúlega vilja byrja niður-
skurðinn á að leggja Seðlabank-
ann niður, enda mætti hann sín
einskis í hringiðu alþjóðavædds
fjármálamarkaðar í landinu. Afar
ólíklegt er þó að slík tillaga komi
fram, (jafnvel þótt Jón Baldvin sé
„kannski“ á leið inn í pólitíkina
aftur!) en átakalínur um fyrirhug-
aðar skattalækkanir milli stjórn-
arflokkanna hljóta að skerpast
allverulega við þetta. Famsóknar-
menn hafa sem alkunna er verið
mun ragari en sjálfstæðismenn
við að skera niður til að mæta
fyrirhuguðum skattalækkunum
og eru áhöld um hvort og að hve
miklu leyti skattalækkanirnar eru
inni í fjármálafrumvarpinu sem
kynnt hefur verið. Hafi verið
ástæða til að stíga varlega til jarð-
ar á þessu sviði áður en húsnæðis-
lánaútspil bankanna kom fram, þá
er enn ríkari ástæða til þess nú.
Hins vegar getur ríkisstjórnin
heldur ekki skorast undan boðaðri
skattalækkun, sem þýðir að niður-
skurðarvandinn er orðinn brýnni
og pólitískt eldfimari en nokkru
sinni fyrr.
Byltingin á fjármálamarkaðn-
um er staðreynd og þessi bylting
hefur ekki einvörðungu breytt
peningamálum og efnahagslífinu
í landinu. Hún hefur líka umturn-
að starfsumhverfi stjórnmál-
anna. Fyrir utan að vera hálf-
gerður stuldur á helsta kosninga-
máli Framsóknar eru nýju hús-
næðislánin dæmi um það hvernig
alþjóðavæðingin hefur leitt til
þess að sífellt fleiri þættir ís-
lensks efnahagslífs lúta í raun
ekki lengur hefðbundnum hag-
stjórnartækjum lýðræðislega
kjörinna stjórnvalda. Þar ráða sí-
fellt meiru alþjóðlegir markaðs-
kraftar, sem gera hefðbundnar
hagstjórnaraðgerðir kannski ekki
alveg gagnslausar, en smáar í
samanburðinum. Þær verða
næstum táknrænar, eins og þegar
forsætisráðherra tók út 400.000
krónurnar sínar úr KB banka í
fyrra. Það er svo aftur alveg sér-
stök umræða hvort sé betra fyrir
okkur, að vera stjórnað af alþjóð-
legum markaðsöflum eða inn-
lendum pólitíkusum! ■
Landsátakið „Veljum íslenskt – og allir vinna“, sem hófst í byrj-un vikunnar, á hugmyndalega rætur að rekja til „Íslensku vik-unnar“ í byrjun kreppunnar á fjórða áratugnum þegar það var
ríkjandi skoðun að besta leiðin til að skapa atvinnu og betri lífskjör í
landinu fælist í því að þjóðin yrði sjálfri sér nóg um framleiðslu á
sem flestum sviðum. Hinn erlenda gjaldeyri, sem þjóðin fékk fyrir
útflutningsvörur sínar, átti aðeins að nota til „þarflegra“ innkaupa að
ráði hinna bestu manna. Þetta þótti boðleg speki á hagstjórnarárum
hafta og styrkja en er það ekki lengur þegar öllum ætti að vera orðið
ljóst að leiðin til hagsældar felst í frjálsum og óheftum viðskiptum
þjóða í milli. Eru raunar fáar þjóðir jafn háðar greiðum alþjóða-
viðskiptum og við Íslendingar.
Athyglisvert er að litlar opinberar umræður hafa orðið um þetta
framtak sem Samtök iðnaðarins, Alþýðusambandið og Bændasam-
tökin standa fyrir. Framkvæmdastjóri Félags íslenskra stórkaup-
manna kallaði það „gamaldags áróður“ í útvarpsviðtali en fáir aðrir
hafa lagt orð í belg. Sérstaklega er tekið eftir því að stjórnmálamenn
virðast ekki telja sig hafa neitt til málanna að leggja, ef undan eru
skildir Framsóknarráðherrarnir tveir sem tóku þátt í að hrinda átak-
inu úr vör. Skýringin er líklega sú að þetta þykir óþægilegt mál og er
vandmeðfarið; allir upplýstir menn vita að hagfræðin í átakinu bygg-
ir á þokukenndri hugsun en enginn getur verið á móti því yfirlýsta
markmiði að draga úr atvinnuleysi í landinu og efla innlenda fram-
leiðslu- og þjónustustarfsemi. Enginn, síst af öllum stjórnmálamenn,
vill heldur láta saka sig um skort á þjóðhollustu, sem segja má að sé
dulbúin réttlæting átaksins.
Ekki skal dregið úr mikilvægi íslenskrar framleiðslu fyrir velferð
þjóðarinnar. Rekja má um fimmtung verðmætasköpunar í landinu til
íslensks iðnaðar, þaðan kemur einnig fimmtungur útflutningstekn-
anna og þar vinnur fimmtungur vinnufærra manna. En þessi starf-
semi þrífst og dafnar við skilyrði frjáls innflutnings og alþjóðlegrar
samkeppni. Hún nýtur ekki sérréttinda eða sérkjara eins og þekktist
fyrr á árum. Um leið og eitthvað slíkt fer að verða á dagskrá er hætt-
unni boðið heim. Þá eru kröfur um arðsemi og eðlilegar rekstrarfor-
sendur ekki lengur leiðarljósið. Hættan við átak eins og „Veljum ís-
lenskt“ er einmitt sú að menn freistist til að vilja styðja ýmiss konar
innlenda atvinnustarfsemi hennar sjálfrar vegna, af einhvers konar
þjóðernislegum ástæðum, en ekki vegna þess að hún eigi sér raun-
verulegar rekstrarforsendur. Eðlilegra kjörorð neytenda er „Veljum
hagkvæmt“. Það er líka vænlegra til raunverulegs árangurs.
Það má líka velta því fyrir sér hvort hin beina tenging átaksins við
atvinnuleysi í landinu sé rétt leið til að styrkja ímynd íslenskrar
atvinnustarfsemi. Atvinnuleysið er brýnt úrlausnarefni atvinnu-
lífsins en rekstur sem stendur undir nafni þarfnast hvorki félagslegs
né þjóðræknislegs stuðnings. ■
27. ágúst 2004 FÖSTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Rekstur sem rís undir nafni þarfnast hvorki félagslegs
né þjóðræknislegs stuðnings.
Veljum hag-
kvæmt
Bylting bankanna
ORÐRÉTT
Hvers á Andrés að gjalda?
Hillary Clinton bliknaði í sam-
anburðinum [við Dorrit forseta-
frú] á túninu við Bessastaði.
Stuttklippt í dökkri dragt sem
minnti helst á jakkaföt frá Andr-
ési á Skólavörðustíg. Tvær konur
með mismunandi smekk fyrir
því kvenlega. Bleik er brugið ef
Bill Clinton hefur ekki litið
framhjá eiginkonu sinni í svo
sem andartak og yfir til Dorrit.
[Eiríkur Jónsson] segir frá heimsókn
Clinton-hjónanna til Bessastaða á
þriðjudaginn.
DV 26. ágúst.
Er það nú alveg öruggt?
Valgerður [Sverrisdóttir iðnað-
arráðherra] segist telja fundinn
lokapunkt í þeirri umræðu sem
hefur farið fram undanfarna
daga.
Frétt af fundi Landssambands fram-
sóknarkvenna þar sem rætt var um
val ráðherra flokksins.
Morgunblaðið 26. ágúst.
Góð spurning
Hvorum skyldi nú almenningur
á Íslandi treysta betur í sam-
bandi við Íraksstríðið, Halldóri
Ásgrímssyni eða Hans Blix?
Séra Ólafur Þ. Hallgrímsson á Mæli-
felli.
Morgunblaðið 26. ágúst.
Metnaðarfull dagskrárgerð?
Hvað á þetta að þýða? Hvers
konar tímaskekkja er þetta eig-
inlega? Að láta hóp viðvaninga -
alla á sama aldri – fyrir framan
sjónvarpsvélarnar árið 2004 er
fullkomin tímaskekkja og hreint
út sagt fáránlegt.
Hávar Sigurjónsson blaðamaður
bregst við fréttum um að Sjónvarpið
ætli að endurvekja þáttinn „Réttur er
settur“ þar sem laganemar við há-
skólann semja handritið og leika öll
hlutverk.
Morgunblaðið 26. ágúst.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Allir upplýstir menn vita að hagfræðin í átakinu
„Veljum íslenskt“ byggir á þokukenndri hugsun en
enginn getur verið á móti því yfirlýsta markmiði að draga
úr atvinnuleysi í landinu og efla innlenda framleiðslu- og
þjónustustarfsemi.
,,
Í DAG
NÝJU HÚSNÆÐISLÁNIN
BIRGIR
GUÐMUNDSSON
Byltingin á fjármála-
markaðnum er stað-
reynd og þessi bylting hefur
ekki einvörðungu breytt
peningamálum og efnahags-
lífinu í landinu. Hún hefur
líka umturnað starfsum-
hverfi stjórnmálanna.
,,
jk@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablað-
inu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn
greiðslu sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
24-33 (24-25) Leiðari 26.8.2004 15:58 Page 2