Fréttablaðið - 09.09.2004, Blaðsíða 10

Mun meiri samþjöppun er á ís-
lenskum fjölmiðlamarkaði en í
öðrum löndum Evrópu og í Banda-
ríkjunum, samkvæmt útreikning-
um Elis Noam, fjölmiðlahagfræð-
ings og prófessors við Columbia-
háskólann í Bandaríkjunum. Hann
er einn helsti ráðgjafi yfirvalda
þar í landi varðandi samþjöppun á
eignarhaldi fjölmiðla.
Noam reiknaði lauslega út fyrir
Fréttablaðið samþjöppun á íslensk-
um fjölmiðlamarkaði út frá ákveðn-
um reikningsstuðli, sem kallast
Herfindahl-Hirschman-stuðullinn
(HHI). Samkvæmt þeim útreikn-
ingum er samþjöppun á íslenskum
fjölmiðlamarkaði mjög mikil og
töluvert mikið meiri en í þeim lönd-
um sem við kjósum að bera okkur
saman við.
Stærðarhagkvæmni mikil
„Það verður að skoða hvaða ástæð-
ur eru fyrir þessari miklu sam-
þjöppun. Ísland
er lítill markað-
ur með fá-
mennri þjóð og
eigin tungumáli.
Framleiðsla á
fjölmiðlaefni er
kostnaðarsöm
og stærðarhag-
kvæmnin er þar
mikil. Fyrsta
dagblaðseintak-
ið er dýrt í
framleiðslu en það kostar lítið að
prenta fleiri eintök. Sama er uppi á
teningnum með framleiðslu á sjón-
varpsefni,“ segir Noam.
Hann bendir á að fjölmiðlafyrir-
tæki verði að vera af ákveðinni lág-
marksstærð og það verði að fela í
sér nokkra þætti fjölmiðlastarf-
semi svo hægt sé að reka það á sem
hagkvæmasta hátt. „Fjölmiðlar inn-
an fyrirtækisins geta þá sameinast
um fréttaöflun auk markaðssetn-
ingar, auglýsinga og annars rekst-
urs. Hagkvæmisjónarmiðin benda
öll í þessa átt, hvort sem er í Banda-
ríkjunum eða annars staðar,“ segir
hann.
Hann segir að taka þurfi póli-
tíska ákvörðun um hversu mikil
samþjöppun sé æskileg á fjölmiðla-
markaði út frá lýðræðislegu sjónar-
miði. „Það verður að gera á hlutlæg-
an hátt og burtséð frá því hvaða
stjórnmálaástand er við lýði í land-
inu á þeim tíma. Það verður að vera
samstaða um ákveðinn stuðul sem
stjórnamálamenn geta komið sér
saman um að sé ásættanlegur miðað
við stærð og hagkerfi landsins.
Síðan er spurningin hvernig megi
koma samþjöppuninni niður í þessa
tölu, það er að segja ef samþjöppun-
in er meiri en gert er ráð fyrir sam-
kvæmt stuðlinum,“ segir Noam.
Pólitísk átök
Noam segir að hægt sé að fara
nokkrar leiðir til þess að draga úr
samþjöppun. Ein leiðin sé lagasetn-
ing sem takmarki eignarhald.
„Þessi leið hefur verið farin í
Bandaríkjunum. Síðustu tvo til þrjá
áratugi hefur þó verið tilhneiging í
þá átt að slaka smám saman á í lög-
gjöfinni,“ segir Noam.
Mikill pólitískur slagur átti sér
stað í Bandaríkjunum á síðasta ári
þegar fjölmiðlaráð Bandaríkjanna
lagði það til að enn frekar yrði
slakað á reglum um fjölmiðla. Fjöl-
miðlaráðið er sjálfstæð ríkisstofnun
sem heyrir undir bandaríska þingið.
„Hvíta húsið hótaði að skrifa ekki
undir lögin og fella þar með ákvörð-
un fjölmiðlaráðsins úr gildi. Ákvörð-
un fjölmiðlaráðsins studdu hins
vegar þingmenn úr báðum flokkum,
bæði demókratar og repúblikanar.
Deilan stóð því milli framkvæmda-
valdsins og löggjafarvaldsins. Hvíta
húsið hefði tapað málinu í þinginu
og því þurfti málamiðlun. Hún var
sú að reglunum var breytt lítillega,
en ekki eins mikið og framkvæmda-
valdið hefði viljað,“ segir hann.
Fjölbreytni ekki augljós
Hann segir að hægt sé að fara aðra
leið en þá að setja lög eða með
reglugerðum. Einfaldlega sé hægt
að gefa út fleiri útvarpsleyfi fyrir
sjónvarp og útvarp.
„Fjölgun sjónvarpsstöðva eykur
fjölbreytni á markaði og dregur úr
samþjöppun. Þá erum við að tala
um sjónvarpsstöðvar sem fram-
leiða íslenskt efni og reka eigin
fréttastofur. Framleiðsla á fréttum
er lykilatriði þegar tryggja á fjöl-
breytni á fjölmiðlamarkaði, afþrey-
ingarefni spilar þar ekki inn í,“
segir Noam.
Hann spyr hvers vegna það séu
einungis tvær sjónvarpsstöðvar á
Íslandi sem reka eigin fréttastofu
og senda út fréttir. „Það eru engin
lög sem koma í veg fyrir að þær séu
fleiri og útvarpsleyfi eru ekki af
skornum skammti. Þá er heldur
engin lagaleg hindrun gegn útgáfu
fleiri dagblaða. Hér er hins vegar
hagkvæmnisjónarmið sem spilar
inn í. Það er alls ekki víst að hér sé
markaður fyrir fleiri fjölmiðla. Það
er vel hugsanlegt að aldrei muni
ríkja fullkomin fjölbreytni á ís-
lenskum fjölmiðlamarkaði líkt og í
stærri löndum,“ bendir hann á.
Viðurkenna þarf vandann
Noam segir að það sé ljóst að sam-
þjöppunarstuðullinn á fjölmiðla-
markaði á Íslandi sé mjög hár, bæði
í samanburði við Bandaríkin og
lönd í Evrópu. „Fyrsta skerfið er að
viðurkenna það. Þetta vandamál er
við lýði og hugsanlega er hægt að
bregðast við því á annan hátt en
önnur lönd hafa gert. Til að mynda
er ritstjórnarlegur aðskilnaður
fjölmiðla innan sömu samsteypu
ein leið til þess að tryggja fjöl-
breytni,“ segir hann.
„Ég tel þó að raunveruleg lausn
sé falin í því að tryggja að á Íslandi
þrífist tvær fjölmiðlasamsteypur.
Vandamálið varðandi samþjöppun á
íslenskum fjölmiðlamarkaði er ekki
það að Norðurljós séu of stór,
heldur er vandinn sá að það er ekk-
ert annað fyrirtæki af svipaðri
stærðargráðu. Það er ákveðið
ójafnvægi í gangi. Stóru spurning-
unni er hins vegar ósvarað: Hvers
vegna eru ekki önnur Norðurljós á
Íslandi?“ spyr Noam. ■
10 9. september 2004 FIMMTUDAGUR
BRUSSEL, AP Spánverjar fengu allra
þjóða mesta styrki frá Evrópusam-
bandinu í fyrra en Hollendingar
greiddu mest hlutfallslega í sjóði
sambandsins. Fjárlög sambandsins
námu alls 7.900 milljörðum króna í
fyrra en af þeim fór nær fimmtungur,
eða 1.400 milljarðar króna, til Spánar.
Stærstur hluti peninganna fer í
landbúnaðarstyrki en að auki eru
greiddir út byggðastyrkir, svo sem
til gatna- og gangagerðar.
Michaele Schreyer, sem fór með
fjárlögin í fráfarandi fram-
kvæmdastjórn Evrópusambands-
ins, mælti gegn niðurskurði á fram-
lögum aðildarríkjanna til Evrópu-
sambandsins þegar hún kynnti árs-
reikning síðasta árs. Hún sagði að
ef ekki ætti að skera niður í verk-
efnum Evrópusambandsins þyrfti
að auka fjárframlög. Það væri
óraunhæft að gera það sama í stær-
ra Evrópusambandi og var gert í
því fyrir stækkun ef útgjöldin
stæðu í stað. ■
FJÖLBREYTNI EÐA SAMÞJÖPPUN Eli Noam segir að taka þurfi pólitíska ákvörðun um
hversu mikil samþjöppun sé æskileg á fjölmiðlamarkaði út frá lýðræðislegu sjónarmiði.
ELI NOAM
Fréttir lykilatriði
varðandi fjölbreytni.
SIGRÍÐUR D. AUÐUNSDÓTTIR
BLAÐAMAÐUR
FRÉTTAVIÐTAL
SAMÞJÖPPUN Á
ÍSLENSKUM
FJÖLMIÐLAMARKAÐI
Önnur Norðurljós
tryggðu fjölbreytni
Bandarískum fjölmiðlahagfræðingi reiknast til að samþjöppun á íslenskum fjölmiðlamarkaði sé
veruleg og meiri en í öðrum löndum. Leysa mætti vandann með annarri fjölmiðlasamsteypu á
borð við Norðurljós. Hann spyr þó hvers vegna séu ekki til önnur Norðurljós á Íslandi?
Á HJÓLHESTUM OG ÖÐRUM HESTUM Á SPÁNI
Spánverjar fengu mest í sinn hlut úr sameiginlegum sjóðum Evrópusambandsins.
Hollendingar greiddu mest hlutfallslega til
Evrópusambandsins:
Spánverjar fengu
mest í sinn hlut
RÍKIN SEM BORGA MEST
Holland 0,43%*
Svíþjóð 0,36%*
Þýskaland 0,36%*
*HLUTFALL AF VERGRI ÞJÓÐARFRAMLEIÐSLU
RÍKIN SEM FÁ MEST
Spánn 1.400 milljarðar króna
Frakkland 1.140 milljarðar króna
Ítalía 920 milljarðar króna
Þýskaland 920 milljarðar króna
TOYOTA PRIUS
Dýrari í kaupum en sambærilegir bílar en
fær toppeinkunn þeirra sem eiga og þekkja.
Bensín og rafmagns-
bíllinn Prius:
Talsverður
sparnaður
UMHVERFISMÁL „Ég get fullyrt að
bílinn hefur staðist fyllilega
mínar væntingar og sparað mér
talsverða fjármuni,“ segir
Magnús Jóhannesson, verkfræð-
ingur og bíleigandi. Hann er einn
þeirra sem ekur um á Toyota
Prius en sá bíll er hvort tveggja í
senn bensínbíll og rafmagnsbíll
en slíkt þykir mörgum kostur
þegar líter af bensíni kostar hátt
yfir hundrað krónur.
Magnús segir að þrátt fyrir að
bíllinn sé dýrari í kaupum en sam-
bærilegir bensínbílar sé það fljótt
að skila sér til baka enda sé
eyðsla talsvert undir því sem
gengur og gerist. „Mér telst til að
bíllinn sé að eyða um sex lítrum í
innanbæjarakstri og gróflega áætl-
að um fimm lítrum á hverja hund-
rað kílómetra í þessi skipti sem ég
hef farið út á land á honum.“
Áhugi almennings á þessari
tegund bíls hefur vaxið undan-
farin misseri í samræmi við
hækkandi eldsneytisverð að sögn
sölumanna P. Samúelssonar sem
selja Toyota hérlendis. Prius eyðir
allt að helmingi minna en sam-
bærilegir bílar þar sem hann
notast við rafmagn þar sem ekki
er þörf á mikilli orku.
P. Samúelsson er enn sem
komið er eina fyrirtækið hér á
landi sem flytur inn bíla sem nota
jafnt rafmagn og bensín. ■
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/R
Ó
B
ER
T
R
EY
N
IS
SO
N
GJÖRÓNÝTUR EFTIR LOFTÁRÁSIR
Harðir bardagar hafa geisað milli íraskra
vígamanna og bandarískra hermanna í
Sadrhverfi í Bagdad, höfuðborg Íraks,
síðustu daga. Íbúar hverfisins virtu þennan
bíl fyrir sér eftir að hann varð skotmark
bandarískra herflugvéla sem gerðu loftárás
á hverfið.
10-11 8.9.2004 18:13 Page 2